بلغ العلی بکماله: تفاوت میان نسخه‌ها

با وجود آن‌که این شعر به زبان عربی است؛ اما سرودن شعر عربی ساده توسط فارسی‌زبانان را امری متداول دانسته‌اند.<ref>ابن فوطی، مجمع الآداب، تحقیق محمد کاظم، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۲۴۸، پاورقی ش۱.</ref> واژه دُجیٰ در لغت به‌معنای تاریکی<ref>جوهری، الصحاح، ۱۹۵۶م، ج۶، ص۲۳۳۴.</ref> و یا تاریکی‌ها<ref>فراهیدی، العین، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۶۸؛ تهذیب اللغه،۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۱۱۱.</ref> آمده است. [[دهخدا]] مصرع دوم را برطرف‌شدن ظلمت با جمال حضرت محمد(ص) معنا کرده است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷، ذیل واژه کشف، ج۱۲، ص۱۸۳۶۵.</ref> البته برخی دیگر، دُجی را به‌معنی پرده دانسته و عبارت را چنین معنا نموده‌اند که پرده زیبایی با جمال حضرت محمد(ص) گشوده شد.<ref>«گردهمایی دوستداران ماهنامۀ حافظ»، ص۱۱۸.</ref>

{{نوشتار اصلی|سعدی}}

شعر بلغ العلی یکی از اشعار شاخص سعدی<ref>حسینی فسایی، فارسنامه ناصری، ۱۳۸۲ش، ص۱۱۶۹-۱۱۷۰.</ref> و نشانهٔ عشق او به رسول خدا(ص) قلمداد گردیده است؛<ref>بلخاری، «نسبت میان عقل و عشق از منظر سعدی»، ص۳۵.</ref> تا جایی که بعضی این دو بیت را یکی از بی‌نظیرترین اشعار عالَم در ستایش حضرت محمد(ص) دانسته‌اند.<ref>بلخاری، «نسبت میان عقل و عشق از منظر سعدی»، ص۳۵.</ref> برخی از پژوهشگران با بیان آیات و روایات مرتبط، معتقدند که سعدی در این شعر، پیامبر اسلام(ص) را به بهترین شکل و کوتاه‌ترین عبارات معرفی نموده است.<ref>یزدان‌پرست، «شمیم علوی در گلستان سعدی»، ص۴۲.</ref> سعدی در انتها از [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|خاندان حضرت محمد(ع)]] یاد می‌کند که در دیگر اشعار او نیز به چشم می‌خورد.<ref>سعدی، بوستان سعدی، ۱۳۷۲ش، ص۲۰۹؛ همو، کلیات، ۱۳۸۵ش، ص۱۰۷۱.</ref> عده‌ای این مسأله را نشانه‌ای از گرایش‌های [[شیعه|شیعی]] وی می‌دانند.<ref>واعظی منفرد، «پیوندهای تشیع و ادبیات فارسی در قرن هفتم و هشتم: بررسی نقادانه نشانه‌های تشیع در آثار سعدی و حافظ»، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref>

==جایگاه و بازتاب‌ها==

شعر بلغ العلی در آثار دیگران بسیار مورد توجه بوده است و تأثیر آن را در قالب سه دسته متون، آثار هنری و ادبیات عامه می‌توان مشاهده کرد:

این شعر بارها در برخی از قصاید شاعران و نویسندگان ایرانی همچون اشعار ریحان‌الله نخعی گلپایگانی (۱۳۱۸–۱۴۱۲ق)<ref>شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ص۵۸۳ – ۵۸۵.</ref> و سروده‌های محمدتقی کرمانی ملقب به مظفر و یا مولوی کرمانی (متوفای ۱۲۱۵ق)<ref>هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۳۶۷-۱۳۷۴.</ref> به‌کار رفته است. برخی از نویسندگان خارجی مانند ظفرعلی‌خان (۱۸۷۳–۱۹۵۶م) از چهره‌های [[پاکستان]] نیز از این شعر در سروده‌های خود بهره برده‌اند.<ref>مرادآبادی، «مولانا ظفرعلی خان»، ص۷۲-۷۳.</ref> دیگران نیز با استفاده از سبک شعری سعدی، به سرودن اشعاری مشابه در وصف [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] پرداخته<ref>عرشی پاکستانی، «حکیم طغرایی»، ص۴۹۴.</ref> و به نظیرگویی‌{{یاد|نظیرگویی یا نظیره‌گویی گونه‌ای از شعر است که شاعر، سروده خویش را به تقلید از شاعری دیگر و بر اساس وزن و قافیه شعر او می‌سراید. (طاهر، «بررسی نظیره‌گویی و استقبال خلّاقانۀ شهریار از غزل‌های حافظ»، ص۲۸۴)}} نسبت به شعر بلغ العلی پرداخته‌اند.<ref>خلیلی جهان‌تیغ و دیگران، «تحلیل پارودی در خارستان ادیب قاسمی کرمانی»، ص۶۸-۶۹.</ref> این شعر در متون نثر نیز در توصیف پیامبر اسلام(ص)<ref>نصیری، دستور شهریاران، ۱۳۷۳ش، ص۲۹۷؛ میرخواند، روضه الصفا، ۱۲۷۰ق، ص۲۲۹.</ref> و [[امامان شیعه|ائمه(ع)]]<ref>مراغه‌ای، سیاحتنامه ابراهیم بیگ، ۱۳۸۵ش، ص۵۳-۵۴.</ref> به‌کار رفته است. بعضی از نویسندگان اثر خود را به عنوان «بلغ العلی بکماله» نام‌گذاری کرده‌اند.<ref>آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۱۲، ص۳۲۷-۳۲۸.</ref>

شعر بلغ العلی در آثار هنری نیز نمود یافته، به‌گونه‌ای که نقاشان و خوشنویسان به تولید آثاری با موضوع همین شعر دست زده‌اند و می‌توان به خوشنویسی بلغ العلی از میرزا محمدرضا کلهر در سال ۱۲۹۸ق<ref>بختیار، «آثار خوشنویسی در گنجینه کتابخانه مرکزی»، ص۶۶.</ref> و اثر خط-نقاشی از اسماعیل جلایر<ref>حسینی، «بنیان‌های مدرنیسم در ایران»، ص۲۳-۲۴؛ معیرالممالک، «رجال عصر ناصری»، ص۱۷۲.</ref> اشاره کرد؛ چنانکه این شعر گاه به‌صورت خوشنویسی [[خط نستعلیق|نستعلیق]] بر روی قالیچه‌ها نیز بافته شده و در مسابقات ادبی به مناسبت آغاز [[قرن پانزدهم قمری]] عرضه شده است.<ref>یغمایی، «آغاز پانزدهمین قرن بعثت»، ص۴۲۰ – ۴۲۱.</ref> همچنین شعر بلغ العلی بر دیوار برخی آثار تاریخی نیز نقش بسته است.<ref>جعفرنژاد، «نقش آیکونوگرافی در تکایا و سقانفار (سقاخانه) مازندران»، ص۹۴.</ref>

===در ادبیات عامه===

==جستارهای وابسته==

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

* آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، طبقات اعلام الشیعه، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.