صالح المؤمنین: تفاوت میان نسخه‌ها

{{امام علی}}

عده‌ای از [[تفسیر قرآن|مفسران]] واژه صالح المؤمنین را مفرد و مصداقش را تنها یک نفر و برخی دیگر آن را اسم جنس و شامل همه [[مسلمان|مسلمانان]] باتقوا دانسته‌اند. مفسران شیعه در دیدگاه اول، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را تنها مصداق و در دیدگاه دوم بهترین مصداق آن دانسته‌اند. مستند دیدگاه اول، روایاتی است که در منابع شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نقل شده و امام علی(ع) را به دلیل [[عصمت]] و شایستگی‌هایش، تنها مصداق صالح المؤمنین دانسته است.<br>

تعدادی از مفسران اهل‌سنت، دو خلیفه اول را به دلیل بازداشتن دخترانشان ([[عایشه]] و [[حفصه دختر عمر بن خطاب|حفصه]]) از اذیت و آزار پیامبر(ص)، از مصادیق صالح المؤمنین دانسته؛ ولی تصریح می‌کنند که مصادیق آن منحصر در این افراد نیست.

صالح المؤمنین به‌معنای بهترینِ [[ایمان|مؤمنان]] یا مؤمنان شایسته است.<ref>قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۴۲.</ref> برخی از [[تفسیر قرآن|مفسران]] صالح را در ترکیب مذکور اسم جنس دانسته<ref>طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> و نتیجه گرفته‌اند که شامل همه مؤمنانِ صالح، باتقوا و کامل‌الایمان می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> در مقابل برخی دیگر عمومیت صالح المؤمنین را رد کرده و معتقدند این واژه فقط بر یک شخص قابل‌صدق است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref> به‌گفته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] معنای «صالح المؤمنین» غیر از معنای «الصالح من المؤمنین» است و فقط ترکیب دوم است که به‌دلیل داشتن «الف» و «لام» بر سر کلمه صالح اسم جنس است و افاده عموم می‌کند؛ ولی صالح المؤمنین جنسیت و عمومیت را نمی‌رساند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref>

{{اصلی|آیه ۴ سوره تحریم}}

صالح المؤمنین از این آیه گرفته شده است: {{عربی|«إِن تَتُوبَا إِلَی اللهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکمَا ۖ وَإِن تَظَاهَرَ‌ا عَلَیهِ فَإِنَّ الله هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِ‌یلُ وَ صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ ۖ وَالْمَلَائِکةُ بَعْدَ ذَٰلِک ظَهِیرٌ‌؛ اگر شما دو زن‌ به درگاه خدا توبه کنید [بهتر است‌]، واقعاً دل‌هایتان انحراف پیدا کرده است و اگر علیه او به یکدیگر کمک کنید، در حقیقت، خدا خود سرپرست او است، و جبرئیل و صالحِ مؤمنان [نیز یاور اویند] و گذشته از این، فرشتگان [هم] پشتیبان [او] خواهند بود.»<ref>سوره تحریم، آيه۴.</ref>}} از این رو آیه مذکور به آیه صالح المؤمنین شناخته می‌شود.<ref>علامه حلی، نهج‌الحق، ۱۴۰۷ق، ص۱۹۱.</ref>

درباره شأن نزول آیه صالح المؤمنین روایاتی نقل شده که از اذیت و آزار پیامبر اسلام توسط برخی از [[همسران پیامبر(ص)|همسرانش]] حکایت دارد.<ref> نگاه کنید به واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۹-۴۶۱.</ref> طبق این روایات پیامبر نزدِ یکی از همسرانش رفت، مقداری عسل خورد و ماندنش طول کشید. [[عایشه]] با همراه‌کردن برخی دیگر از زنان پیامبر تصمیم گرفت زمانی‌که پیامبر(ص) نزدشان رفت به بهانه بوی بدِ عسلی که خورده، از او کناره‌گیری کنند. پس از این برخورد، پیامبر خوردن عسل را بر خود حرام کرد. در برخی از روایات آمده که از همسران خود نیز کناره‌گیری کرد و تصمیم گرفته آنان را [[طلاق]] دهد. بعد از مدتی آیات [[سوره تحریم]] نازل شد و پیامبر(ص) را از حرام‌کردن چیزهایی که بر او [[حلال]] شده، باز داشت.<ref>واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۹-۴۶۱.</ref>{{یاد| در گزارش‌های تاریخی درباره نام این زنان اختلاف است؛ برخی [[حفصه دختر عمر بن خطاب|حفصه]] را کسی دانسته‌اند که پیامبر در خانه‌اش عسل خورده و برخی او را [[سوده دختر زمعة بن قیس|سوده]] معرفی کرده‌اند. همچنین در میان زنانی که با عائشه هم‌دست شدند نیز نام حفصه، سوده و [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]] به چشم می‌خورد. (واحدی، اسباب النزول، ۱۴۱۱ق، ص۴۶۰-۴۶۱.)}}<br>

آیه همچنین از همسران پیامبر خواست به‌علت آزاری که به پیامبر(ص) رسانده‌اند، [[توبه]] کنند و  به آنان هشدار داد اگر بر اذیت پیامبر اصرار ورزند، بدانند که خداوند ولیّ و سرپرست پیامبر(ص) است و در هر خطری که او را تهدید کند پشتیبان او است و خدا، [[جبرئیل]]، صالح المؤمنین(بهترین مؤمنان) و دیگر فرشتگان پشتیبان رسول خدا خواهند بود.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۱.</ref>

تعداد زیادی از مفسران شیعه مصداق صالح المؤمنین را امام علی(ع) دانسته‌اند. به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶، ص۳۱.</ref> عالمان شیعه و به گفته [[علامه حلی]]<ref>علامه حلی، منهاج الکرامه، ۱۳۷۹ش، ص۱۴۶.</ref> مفسران اتفاق نظر دارند که صالح المؤمنین، امام علی(ع) است. مستند آنان روایاتی است در منابع شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به: صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۱؛ حویزی، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۷۰.</ref> و اهل‌سنت<ref>برای نمونه نگاه کنید به: حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ۳۴۱-۳۵۲؛ ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۳۲؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۴۴.</ref> که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را تنها مصداق آن معرفی کرده است. درباره علت آن گفته‌اند که صالح المؤمنین باید بهترینِ مؤمنان<ref>شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۱۴-۳۲۰.</ref> و [[عصمت|معصوم]] باشد؛ چون همراه [[جبرئیل]] و دیگر [[فرشته|فرشتگان]] آمده است.<ref>سید بن طاووس، سعد السعود، قم، ص۱۸۱؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۲۸، ص۴۳۸.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] امام علی(ع) را تنها مصداق صالح المؤمنین دانسته است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref> در مقابل این نظر عده‌ای دیگر از مفسران اهل‌سنت و شیعه معتقدند صالح‌المومنین همه مؤمنان صالح و باتقوا و کامل‌الایمان را شامل می‌شود.<ref>طبری، جامع‌البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۸، ص۱۰۵؛ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> بر این اساس [[ناصر مکارم شیرازی]]  و [[عبدالله جوادی آملی]] از مفسران شیعی، امام علی(ع) را کامل‌ترین مصداق آن معرفی کرده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰؛ [https://javadi.esra.ir/fa/w/تفسیر-سوره-تحریم-جلسه6-1397/07/30-?p_l_back_url=%2Fsearch%3Fq%3D%25D8%25B3%25D9%2588%25D8%25B1%25D9%2587%2B%25D تفسیر سوره تحریم آیت‌الله جوادی آملی]</ref>

آلوسی <small>(درگذشت ۱۲۷۰ق)</small> مفسر اهل‌سنت، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] را نیز از مصادیق صالح المؤمنین دانسته؛ ولی تصریح می‌کند که مصادیق آن منحصر در این افراد نیست.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹.</ref> او این سخن را به ابن‌عساکر مفسر قرن ششم اهل سنت نسبت داده است؛<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۸-۳۴۹.</ref> دلیل او این است که ابوبکر و عمر دختران خود [[عایشه]] و [[حفصه دختر عمر بن خطاب|حفصه]] را که از [[همسران پیامبر(ص)|همسران پیامبر]] بودند، از اذیت و آزار پیامبر(ص) باز می‌داشتند.<ref>شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۱۴. </ref> [[سید نورالله حسینی شوشتری|شوشتری]] این دیدگاه را مورد اتفاق مفسران ندانسته و منظور از صالح المؤمنین را «اصلح المؤمنین» (شایسته‌ترین مؤمنان) می‌داند چون حمل لفظ مفرد بر چند نفر خلاف قواعد ادبی است. بر این اساس باید مصداق این مفهوم فقط یک نفر باشد.<ref>شوشتری، احقاق الحق، ج، ص۳۱۹.</ref> همچنین برپایه برخی روایات در منابع  اهل‌سنت، ابوبکر و عمر، یا عمر به‌ تنهایی مصداق صالح المؤمنین معرفی شده‌اند.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹.</ref> سند این روایات ضعیف شمرده شده است.<ref> خداپرست، «بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین درباره مصداق صالح‌المؤمنین»، ص۹۲-۹۶.</ref>

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

==پیوند به بیرون==

{{فضائل امام علی}}