اجماع: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اِجْماع''' یا اتفاق نظر به معنی یکسان بودن نظر [[فقیهان]] همه دوره‌ها بر پذیرش یا رد یک [[احکام شرعی|حکم شرعی]] است. بر اساس نظر [[امامیه]]، اجماع نظر فقیهان ارزش ذاتی ندارد و فقط به این دلیل اعتبار دارد که می‌تواند بیانگر دیدگاه معصومان و در اصطلاح فقهی کاشفِ [[سنت]] آنان باشد. به نظر برخی عالمان اعتبار اجماع به واسطه [[قاعده لطف]] و به نظر گروهی دیگر به واسطه حدس است و از دیدگاهی دیگر اعتبار آن وابسته به وجود معصوم در بین اجماع‌کنندگان است. [[اجماع منقول]]، [[اجماع محصل|محصّل]] و [[اجماع مرکب]] از اقسام اجماع هستند. | '''اِجْماع''' یا اتفاق نظر به معنی یکسان بودن نظر [[فقیهان]] همه دوره‌ها بر پذیرش یا رد یک [[احکام شرعی|حکم شرعی]] است. بر اساس نظر [[امامیه]]، اجماع نظر فقیهان ارزش ذاتی ندارد و فقط به این دلیل اعتبار دارد که می‌تواند بیانگر دیدگاه معصومان و در اصطلاح فقهی کاشفِ [[سنت]] آنان باشد. به نظر برخی عالمان اعتبار اجماع به واسطه [[قاعده لطف]] و به نظر گروهی دیگر به واسطه حدس است و از دیدگاهی دیگر اعتبار آن وابسته به وجود معصوم در بین اجماع‌کنندگان است. [[اجماع منقول]]، [[اجماع محصل|محصّل]] و [[اجماع مرکب]] از اقسام اجماع هستند. | ||
ریشه مطرح شدن اجماع به عنوان یکی از ادله شرعی را مربوط به [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|سقیفه]] و انتخاب ابوبکر به خلافت دانسته‌اند. بنا بر پژوهش‌های انجام شده [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] نخستین کسی بود که برای مشروعیت بخشی به خلافت خویش به اجماع امت در این مسئله استناد کرد. | |||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
| خط ۶: | خط ۸: | ||
اجماع معتبر نزد [[شیعه]]، بر خلاف اجماع در اهل سنت، مشروط به توافق همه عالمان نیست، بلکه باید این اطمینان را به [[فقیه]] بدهد که دربردارنده نظر معصوم است؛<ref>علامه حلی، نهایة الوصول الی علم الاصول، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> حتی اگر موافقان یک اجماع، اندک باشند.<ref>علامه حلی، نهایة الوصول الی علم الاصول، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> | اجماع معتبر نزد [[شیعه]]، بر خلاف اجماع در اهل سنت، مشروط به توافق همه عالمان نیست، بلکه باید این اطمینان را به [[فقیه]] بدهد که دربردارنده نظر معصوم است؛<ref>علامه حلی، نهایة الوصول الی علم الاصول، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> حتی اگر موافقان یک اجماع، اندک باشند.<ref>علامه حلی، نهایة الوصول الی علم الاصول، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> | ||
== تاریخچه پیدایش == | ==تاریخچه پیدایش== | ||
به گفته [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] (درگذشت: ۱۲۸۱ق) در [[فرائد الاصول (کتاب)|کتاب فرائد الاصول]]، اهل سنت پایه و اساس اجماع هستند و اجماع نیز اساس اهل سنت است.<ref>شیخ انصاری، فرائد الاصول، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۸۴.</ref> طبق نقل [[علامه حلی]] (درگذشت: ۷۲۶ق) از [[سید مرتضی]] (درگذشت: ۴۳۶ق)، اجماع توسط اهل سنت ایجاد و اختراع شده و جزء ادله شرعی قرار گرفت. سپس علمای شیعه از اجماع به عنوان دلیل شرعی بهره بردند اما نه از آن جهتی که در اهل سنت وجود داشت. بلکه از این جهت که اجماع کاشف از نظر امام معصوم بود. پس حجیت اجماع نزد شیعه از جهت حجیت [[سنت]] بوده و مستقل نیست.<ref>موسوی قزوینی، تعلیقه علی معالم الاصول، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۱۷۰.</ref> | به گفته [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] (درگذشت: ۱۲۸۱ق) در [[فرائد الاصول (کتاب)|کتاب فرائد الاصول]]، اهل سنت پایه و اساس اجماع هستند و اجماع نیز اساس اهل سنت است.<ref>شیخ انصاری، فرائد الاصول، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۸۴.</ref> طبق نقل [[علامه حلی]] (درگذشت: ۷۲۶ق) از [[سید مرتضی]] (درگذشت: ۴۳۶ق)، اجماع توسط اهل سنت ایجاد و اختراع شده و جزء ادله شرعی قرار گرفت. سپس علمای شیعه از اجماع به عنوان دلیل شرعی بهره بردند اما نه از آن جهتی که در اهل سنت وجود داشت. بلکه از این جهت که اجماع کاشف از نظر [[امامان شیعه|امام معصوم]] بود. پس حجیت اجماع نزد شیعه از جهت حجیت [[سنت]] بوده و مستقل نیست.<ref>علامه حلی، نهایة الوصول (نسخه خطی)، ص۲۴۱، به نقل از موسوی قزوینی، تعلیقه علی معالم الاصول، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۱۷۰.</ref> | ||
با توجه به بررسی‌هایی که توسط [[سید احمد حسینی خراسانی]] (زاده: ۱۳۳۸ش) از فقهای شیعه انجام شده است، اصل اجماع نخستین بار برای مشروعیت بخشی به انتخاب خلیفه در واقعه سقیفه مطرح شده است.<ref>حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، ص۲۸.</ref> به عقیده وی اهل سنت به دلیل این‌که حکومت ابوبکر را مشروع جلوه دهند اجتماع امت یا گروهی را مشروعیت بخش دانستند و سپس این اصل وارد مسائل دیگر فقهی آنان شد.<ref>حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، ص۲۸-۲۹.</ref> وی چنین نتیجه می‌گیرد که طرح اجماع به عنوان یکی از منابع تشریع فاقد ریشه اعتقادی بوده و صرفا عکس العملی در برابر عمل انجام یافته است.<ref>حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، ص۳۰.</ref> وی در ادامه با بررسی ریشه‌های تاریخی استفاده از اجماع برای توجیه خلافت، ابوبکر را اولین کسی می‌داند که از این توجیه استفاده کرده است. بر اساس نقل‌هایی که در این رابطه وجود دارد، ابوبکر در پاسخ به خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)، در جواب سوال حضرت علی(ع) از علت پذیرش خلافت و موارد دیگر به اتفاق و اجتماع امت در مورد خلافتش استناد می‌کند.<ref>حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، ص۳۱-۳۳.</ref> | با توجه به بررسی‌هایی که توسط [[سید احمد حسینی خراسانی]] (زاده: ۱۳۳۸ش) از فقهای شیعه انجام شده است، اصل اجماع نخستین بار برای مشروعیت بخشی به انتخاب خلیفه در واقعه سقیفه مطرح شده است.<ref>حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، ص۲۸.</ref> به عقیده وی اهل سنت به دلیل این‌که حکومت ابوبکر را مشروع جلوه دهند اجتماع امت یا گروهی را مشروعیت بخش دانستند و سپس این اصل وارد مسائل دیگر فقهی آنان شد.<ref>حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، ص۲۸-۲۹.</ref> وی چنین نتیجه می‌گیرد که طرح اجماع به عنوان یکی از منابع تشریع فاقد ریشه اعتقادی بوده و صرفا عکس العملی در برابر عمل انجام یافته است.<ref>حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، ص۳۰.</ref> وی در ادامه با بررسی ریشه‌های تاریخی استفاده از اجماع برای توجیه خلافت، ابوبکر را اولین کسی می‌داند که از این توجیه استفاده کرده است. بر اساس نقل‌هایی که در این رابطه وجود دارد، ابوبکر در پاسخ به [[خطبه فدکیه|خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)]]، در جواب سوال [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] از علت پذیرش خلافت و موارد دیگر به اتفاق و اجتماع امت در مورد خلافتش استناد می‌کند.<ref>حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، ص۳۱-۳۳.</ref> | ||
==دلایل اعتبار== | ==دلایل اعتبار== | ||
| خط ۴۹: | خط ۵۱: | ||
* ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۰ق. | * ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۰ق. | ||
* پاکتچی، احمد، «اجماع»، در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۳ش. | * پاکتچی، احمد، «اجماع»، در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۳ش. | ||
*حسین زاده اصفهانی، احمدرضا، آشنایی با اصطلاحات فقها، قم، انتشارات دار العلم، چاپ دوم، ۱۳۹۷ش. | *حسین زاده اصفهانی، احمدرضا، آشنایی با اصطلاحات فقها، قم، انتشارات دار العلم، چاپ دوم، ۱۳۹۷ش. | ||
* حسینی خراسانی، «بازکاوی دلیل اجماع»، مجله فقه، سال ۱۳، شماره ۲، تابستان ۱۳۸۵ش. | |||
* جزائری، محمد جعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، مؤسسه دار الکتب، ۱۴۱۴ق. | * جزائری، محمد جعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، مؤسسه دار الکتب، ۱۴۱۴ق. | ||
*خمینی، روح الله، انوار الهدایة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۷۲ش. | *خمینی، روح الله، انوار الهدایة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۷۲ش. | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۱: | ||
* سید مرتضی، علی بن حسین موسوی، رسائل شریف مرتضی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۵ق. | * سید مرتضی، علی بن حسین موسوی، رسائل شریف مرتضی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۵ق. | ||
* شهید اول، محمد بن مکی، موسوعة الشهید الأول، ج۱۷، با اشراف علی اوسط الناطقی، قم، مرکز العلوم والثقافة الاسلامیة، ۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م. | * شهید اول، محمد بن مکی، موسوعة الشهید الأول، ج۱۷، با اشراف علی اوسط الناطقی، قم، مرکز العلوم والثقافة الاسلامیة، ۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م. | ||
* شیخ انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، قم، مجمع الفكر الإسلامي، ۱۴۱۹ق. | |||
* هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت (عليهم السلام)، ۱۳۹۲-۱۳۹۵ش. | * هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت (عليهم السلام)، ۱۳۹۲-۱۳۹۵ش. | ||
* صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، تقریر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق. | * صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، تقریر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق. | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۵: | ||
*موسوی خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریر میرزا علی غروی تبریزی، قم، دارالهادی للمطبوعات، ۱۴۱۰ق. | *موسوی خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریر میرزا علی غروی تبریزی، قم، دارالهادی للمطبوعات، ۱۴۱۰ق. | ||
* موسسه دايرة المعارف فقه اسلامی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، قم، ۱۳۸۲ش. | * موسسه دايرة المعارف فقه اسلامی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، قم، ۱۳۸۲ش. | ||
* موسوی قزوینی، سید علی، تعلیقه علی معالم الاصول، قم، مؤسسة النشر الإسلامي،۱۴۲۳ق. | |||
* میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانین الاصول، تهران، مکتبة الاسلامیه، ۱۳۷۸ش. | * میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانین الاصول، تهران، مکتبة الاسلامیه، ۱۳۷۸ش. | ||
* نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، تقریر محمد کاظم خراسانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق. | * نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، تقریر محمد کاظم خراسانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق. | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۵: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/700793/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%A9%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D8%AC%D9%85%D8%A7%D8%B9 بازکاوی دلیل اجماع] | |||
*[http://www.ensani.ir/storage/Files/20120326103553-1089-10.pdf بررسی حجیت اجماع بر اساس آیه شریفه ۱۱۵ سوره مبارکه نساء از دیدگاه اهل سنت] | *[http://www.ensani.ir/storage/Files/20120326103553-1089-10.pdf بررسی حجیت اجماع بر اساس آیه شریفه ۱۱۵ سوره مبارکه نساء از دیدگاه اهل سنت] | ||
*[http://www.ensani.ir/storage/Files/20120327181014-3050-4.pdf نگرشی تاریخی به اجماع] | *[http://www.ensani.ir/storage/Files/20120327181014-3050-4.pdf نگرشی تاریخی به اجماع] | ||