دعا: تفاوت میان نسخه‌ها
←صوفیان و عارفان مسلمان
(تمیزکاری) |
|||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
در [[قرآن]]، خواندن خدا با [[اسماء الحسنی| اسمای نیکوی او]]،<ref>سوره اعراف، آیه ۱۸۰.</ref> طلب از پروردگار با بیم و امید،<ref>[[سوره اعراف]]، آیه ۵۶.</ref> داشتن حالت خضوع و خشوع،<ref>سوره اعراف، آیه ۵۵.</ref> [[اخلاص]] در دعا و انقطاع از غیر،<ref>سوره مزمل، آیه ۸.</ref> مقدم داشتن [[استغفار|طلب غفران الهی]] بر سایر حاجات،<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۴۷.</ref> امیدوار بودن به دعا و فراگیری چگونگی دعا کردن وتوجه به هدف از دعا،<ref>[[سوره مریم]]، آیه ۴-۶.</ref> [[تسبیح]] خداوند و برشمردن نعمت‌های او<ref>سوره ابراهیم، آیه ۳۹؛ سوره غافر، آیه ۷-۸</ref> و دعا برای دیگران همراه با دعا برای خود،<ref>سوره اسراء، آیه ۲۴؛ سوره محمد، آیه ۱۹.</ref> از آداب دعا شمرده شده است. | در [[قرآن]]، خواندن خدا با [[اسماء الحسنی| اسمای نیکوی او]]،<ref>سوره اعراف، آیه ۱۸۰.</ref> طلب از پروردگار با بیم و امید،<ref>[[سوره اعراف]]، آیه ۵۶.</ref> داشتن حالت خضوع و خشوع،<ref>سوره اعراف، آیه ۵۵.</ref> [[اخلاص]] در دعا و انقطاع از غیر،<ref>سوره مزمل، آیه ۸.</ref> مقدم داشتن [[استغفار|طلب غفران الهی]] بر سایر حاجات،<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۴۷.</ref> امیدوار بودن به دعا و فراگیری چگونگی دعا کردن وتوجه به هدف از دعا،<ref>[[سوره مریم]]، آیه ۴-۶.</ref> [[تسبیح]] خداوند و برشمردن نعمت‌های او<ref>سوره ابراهیم، آیه ۳۹؛ سوره غافر، آیه ۷-۸</ref> و دعا برای دیگران همراه با دعا برای خود،<ref>سوره اسراء، آیه ۲۴؛ سوره محمد، آیه ۱۹.</ref> از آداب دعا شمرده شده است. | ||
*گریه کردن هنگام دعا. اهمیت این کار تا جایی است که [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] به کسی که در حال دعا فقط با یاد مردگان از خویشانش دلش رقیق می‌شد و به گریه می‌آمد فرمود این کار جایز است وهر گاه دلت با این کار نرم شد برای پروردگار متعال گریه کن.<ref>ابن فهد حلی، عدة الداعي و نجاح الساعي، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۳.</ref> در روایت دیگری فرمود اگر هم نمی توانی گریه بکنی تَباکی کن یعنی خودت را به حالت شخصی که گریه می‌کند دربیاور و گریستن هنگام دعا آن چنان تأکید شده که اگر حتی به اندازه سر مگسی اشک انسان جاری بشود مورد تشویق قرار گرفته وبه او «بَه‌بَه» گفته شده است.<ref>ابن فهد حلی، عدة الداعي و نجاح الساعي، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۴-۱۷۳.</ref> [[احمد بن فهد حلی|ابن فهد حلی]] در [[عدة الداعی و نجاح الساعی (کتاب)|عدة الداعی]] گریه کردن را سیّد آداب دعا بر شمرده است چون گریه دلالت بر رِقّت قلب دارد واین دلالت بر [[اخلاص]] دارد و اخلاص هم سبب استجابت دعاست. <ref>ابن فهد حلی، عدة الداعي و نجاح الساعي، ۱۴۰۷ق، ص۱۶۷.</ref> | *گریه کردن هنگام دعا. اهمیت این کار تا جایی است که [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] به کسی که در حال دعا فقط با یاد مردگان از خویشانش دلش رقیق می‌شد و به گریه می‌آمد فرمود این کار جایز است وهر گاه دلت با این کار نرم شد برای پروردگار متعال گریه کن.<ref>ابن فهد حلی، عدة الداعي و نجاح الساعي، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۳.</ref> در روایت دیگری فرمود اگر هم نمی توانی گریه بکنی تَباکی کن یعنی خودت را به حالت شخصی که گریه می‌کند دربیاور و گریستن هنگام دعا آن چنان تأکید شده که اگر حتی به اندازه سر مگسی اشک انسان جاری بشود مورد تشویق قرار گرفته وبه او «بَه‌بَه» گفته شده است.<ref>ابن فهد حلی، عدة الداعي و نجاح الساعي، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۴-۱۷۳.</ref> [[احمد بن فهد حلی|ابن فهد حلی]] در [[عدة الداعی و نجاح الساعی (کتاب)|عدة الداعی]] گریه کردن را سیّد آداب دعا بر شمرده است چون گریه دلالت بر رِقّت قلب دارد واین دلالت بر [[اخلاص]] دارد و اخلاص هم سبب استجابت دعاست. <ref>ابن فهد حلی، عدة الداعي و نجاح الساعي، ۱۴۰۷ق، ص۱۶۷.</ref> | ||
* خواندن خداوند به اسمای نیکوی او:<ref>سوره اعراف، آیه۱۸۰.</ref> [[ سید محمدحسین طباطبائی| | *خواندن خداوند به اسمای نیکوی او:<ref>سوره اعراف، آیه۱۸۰.</ref> [[ سید محمدحسین طباطبائی| | ||
علامه طباطبایی]] خواندن خداوند با نامی نیکو از اسما او مناسب با خواسته انسان را از آداب دعا نامیده است؛ به عنوان مثال هنگامی که دعا کننده، درصدد جلب رضایت و رحمت الهی باشد، باید خدا را با اسم رب که از عام‌ترین اسمای الهی برانگیزاننده صفت رحمت الهی است، بخواند.<ref>علامه طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۳۴؛ ج۸، ص۲۷۲-۲۷۳؛ ج۲، ص۴۴۶؛ ج۱۴، ص۸.</ref> | علامه طباطبایی]] خواندن خداوند با نامی نیکو از اسما او مناسب با خواسته انسان را از آداب دعا نامیده است؛ به عنوان مثال هنگامی که دعا کننده، درصدد جلب رضایت و رحمت الهی باشد، باید خدا را با اسم رب که از عام‌ترین اسمای الهی برانگیزاننده صفت رحمت الهی است، بخواند.<ref>علامه طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۳۴؛ ج۸، ص۲۷۲-۲۷۳؛ ج۲، ص۴۴۶؛ ج۱۴، ص۸.</ref> | ||
* خواندن پروردگار با تضرع و در نهان:<ref>سوره اعراف، آیه۵۵.</ref> [[فخر رازی]] در تفسیر آیه ۵۵ [[سوره اعراف]] تحقق اصل دعا را هنگامی می‌داند که بنده هم فقر و ناتوانی خود و هم عزت ربوبی و صفات کمالیه خداوند را بشناسد.<ref>فخررازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۴، ص۲۸۰.</ref>چنان‌چه کسی که خواهان بی نیازی است خداوند را با نام های غنی و عزیز و قادر و کسی که بیمار است خداوند را با نام های شافی و مُعافی(عافیت بخش) و مانند آن صدا می‌زند. <ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، منشورات اسماعيليان ج۸، ص۳۵۳.</ref> {{یاد|فمن يسأل الله الغنى...إنما يدعوه بأسمائه : الغني والعزيز والقادر مثلا ، والمريض الذي يتوجه إليه لشفاء مرضه يقول : يا شافي يا معافي يا رءوف يا رحيم ارحمني واشفني}} | *خواندن پروردگار با تضرع و در نهان:<ref>سوره اعراف، آیه۵۵.</ref> [[فخر رازی]] در تفسیر آیه ۵۵ [[سوره اعراف]] تحقق اصل دعا را هنگامی می‌داند که بنده هم فقر و ناتوانی خود و هم عزت ربوبی و صفات کمالیه خداوند را بشناسد.<ref>فخررازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۴، ص۲۸۰.</ref>چنان‌چه کسی که خواهان بی نیازی است خداوند را با نام های غنی و عزیز و قادر و کسی که بیمار است خداوند را با نام های شافی و مُعافی(عافیت بخش) و مانند آن صدا می‌زند. <ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، منشورات اسماعيليان ج۸، ص۳۵۳.</ref> {{یاد|فمن يسأل الله الغنى...إنما يدعوه بأسمائه : الغني والعزيز والقادر مثلا ، والمريض الذي يتوجه إليه لشفاء مرضه يقول : يا شافي يا معافي يا رءوف يا رحيم ارحمني واشفني}} | ||
* خواندن پروردگار از سر بیم و امید:<ref>سوره اعراف، آیه ۵۶.</ref> در تفسیر آیه ۵۶ سوره اعراف، مراد از خوف را بیم عقاب پروردگار و ردّ دعا به سبب کاستی اعمال و عدم شایستگی و مراد از طمع را امید به پاداش پروردگار و فضل او ذکر کرده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۶۶۲؛ فیض کاشانی، تفسير الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۰۶.</ref> | *خواندن پروردگار از سر بیم و امید:<ref>سوره اعراف، آیه ۵۶.</ref> در تفسیر آیه ۵۶ سوره اعراف، مراد از خوف را بیم عقاب پروردگار و ردّ دعا به سبب کاستی اعمال و عدم شایستگی و مراد از طمع را امید به پاداش پروردگار و فضل او ذکر کرده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۶۶۲؛ فیض کاشانی، تفسير الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۰۶.</ref> | ||
در [[جامع حدیثی|جوامع روایی]] آداب متعددی برای دعا وارد شده است. [[وضو|وضو ساختن]]، روبه [[قبله]] آوردن، [[نماز]] گزاردن قبل از دعا، شروع دعا با الفاظی مانند [[بسم الله الرحمن الرحیم| بسمله]]، [[حمد]] و ثنای خدا و [[صلوات]] بر محمد و آل محمد، خواندن پروردگار با صدای آهسته، یاد کردن نعمت‌ها و [[شکر]] و سپاس خداوند، اقرار به [[گناه]]، مقدم داشتن دیگران در دعا، [[توسل]] به [[اهل‌البیت(ع)]] و پایان رساندن دعا با جمله «ماشاءالله لاحول و لاقوة الا بالله» از جمله آداب دعا معرفی شده است.<ref>نهج البلاغه (صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، خطبه۱۷۶؛ الصحیفة | در [[جامع حدیثی|جوامع روایی]] آداب متعددی برای دعا وارد شده است. [[وضو|وضو ساختن]]، روبه [[قبله]] آوردن، [[نماز]] گزاردن قبل از دعا، شروع دعا با الفاظی مانند [[بسم الله الرحمن الرحیم| بسمله]]، [[حمد]] و ثنای خدا و [[صلوات]] بر محمد و آل محمد، خواندن پروردگار با صدای آهسته، یاد کردن نعمت‌ها و [[شکر]] و سپاس خداوند، اقرار به [[گناه]]، مقدم داشتن دیگران در دعا، [[توسل]] به [[اهل‌البیت(ع)]] و پایان رساندن دعا با جمله «ماشاءالله لاحول و لاقوة الا بالله» از جمله آداب دعا معرفی شده است.<ref>نهج البلاغه (صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، خطبه۱۷۶؛ الصحیفة | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
* [[احمد بن ابی نصر بزنطی]] می‌گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «فدایتان شوم! من چندین سال است که از [[خدا|خداوند متعال]] درخواستی دارم و از تأخیرافتادن آن در قلبم چیزی (شکّی) پدیدار گشته است». امام (ع) فرمود: «ای احمد! از [[ابلیس| شیطان]] بر حذر باش! نکند که راهی به‌سوی تو پیدا کرده و خود را به تو عرضه کند... به من بگو بدانم اگر به تو سخنی گفتم، آیا تو به سخن من اطمینان داری»؟ گفتم: «فدایتان شوم! اگر به کلام شما که حجت خدا بر بندگانش هستید اعتماد نداشته‌باشم، پس به چه کسی اعتماد داشته‌باشم»؟ امام فرمود: « به خداوند بیشتر اعتماد داشته باش که او به تو وعده داده است. آیا خداوند متعال نفرمود: وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ و فرمود: لَا تَقْنَطُواْ مِن رَّحْمَةِ اللهِ و فرمود: وَ اللهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَ فَضْلاً پس باید به خداوند عزّوجلّ بیش از دیگران یقین و اعتماد داشته‌باشی و در وجودتان جز خیر قرار ندهید که در این صورت مورد بخشش و [[استغفار|آمرزش]] الهی قرار می‌گیرید. |تاریخ بایگانی| '''منبع''': مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۹۳، صص۳۶۸-۳۶۷ | تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | * [[احمد بن ابی نصر بزنطی]] می‌گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «فدایتان شوم! من چندین سال است که از [[خدا|خداوند متعال]] درخواستی دارم و از تأخیرافتادن آن در قلبم چیزی (شکّی) پدیدار گشته است». امام (ع) فرمود: «ای احمد! از [[ابلیس| شیطان]] بر حذر باش! نکند که راهی به‌سوی تو پیدا کرده و خود را به تو عرضه کند... به من بگو بدانم اگر به تو سخنی گفتم، آیا تو به سخن من اطمینان داری»؟ گفتم: «فدایتان شوم! اگر به کلام شما که حجت خدا بر بندگانش هستید اعتماد نداشته‌باشم، پس به چه کسی اعتماد داشته‌باشم»؟ امام فرمود: « به خداوند بیشتر اعتماد داشته باش که او به تو وعده داده است. آیا خداوند متعال نفرمود: وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ و فرمود: لَا تَقْنَطُواْ مِن رَّحْمَةِ اللهِ و فرمود: وَ اللهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَ فَضْلاً پس باید به خداوند عزّوجلّ بیش از دیگران یقین و اعتماد داشته‌باشی و در وجودتان جز خیر قرار ندهید که در این صورت مورد بخشش و [[استغفار|آمرزش]] الهی قرار می‌گیرید. |تاریخ بایگانی| '''منبع''': مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۹۳، صص۳۶۸-۳۶۷ | تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
== آثار == | ==آثار== | ||
برای دعا در آیات و روایات آثار و فوائدی از جمله [[تقرب]] به خداوند،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۷.</ref> کسب معرفت و خداباوری،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۲۳.</ref> جلب رحمت خداوند،<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۶.</ref> آرامش روح و روان و اطمینان قلب،<ref>سوره رعد، آیه ۲۸.</ref> نجات از دوزخ،<ref>ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۰.</ref> تشویق به فعالیت،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۱.</ref> تقویت روحیه احساس مسئولیت نسبت به جامعه<ref>نهج البلاغه، نامه ۴۷.</ref> و حفظ انسان از بلاها و دشمنان<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۹.</ref> ذکر شده است. | برای دعا در آیات و روایات آثار و فوائدی از جمله [[تقرب]] به خداوند،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۷.</ref> کسب معرفت و خداباوری،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۲۳.</ref> جلب رحمت خداوند،<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۶.</ref> آرامش روح و روان و اطمینان قلب،<ref>سوره رعد، آیه ۲۸.</ref> نجات از دوزخ،<ref>ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۰.</ref> تشویق به فعالیت،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۱.</ref> تقویت روحیه احساس مسئولیت نسبت به جامعه<ref>نهج البلاغه، نامه ۴۷.</ref> و حفظ انسان از بلاها و دشمنان<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۹.</ref> ذکر شده است. | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
[[اسم اعظم]] و [[اسماءالحسنی|اسمای حسنای خداوند]] مانند «یا رب»، «یا ارحم الراحمین»، «یاذاالجلال و الاکرام» از جمله اذکاری است که تاثیر آن بر استجابت دعا بسیار مورد تاکید قرار گرفته است.<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۳۳-۳۵؛ ترمذی، سنن، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۹۰-۱۹۴؛ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۹۴-۱۹۵؛ ابن طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۷.</ref> برخی روایات نیز [[معصومین(ع)]] را مصداق اسمای حسنای خدا معرفی کرده‌اند که به واسطه آنها دعاها مستجاب می‌شود.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴؛ ابن بابویه، الإمامة و التبصرة من الحيرة، ۱۴۰۴ق، ص۵۴.</ref> | [[اسم اعظم]] و [[اسماءالحسنی|اسمای حسنای خداوند]] مانند «یا رب»، «یا ارحم الراحمین»، «یاذاالجلال و الاکرام» از جمله اذکاری است که تاثیر آن بر استجابت دعا بسیار مورد تاکید قرار گرفته است.<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۳۳-۳۵؛ ترمذی، سنن، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۹۰-۱۹۴؛ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۹۴-۱۹۵؛ ابن طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۷.</ref> برخی روایات نیز [[معصومین(ع)]] را مصداق اسمای حسنای خدا معرفی کرده‌اند که به واسطه آنها دعاها مستجاب می‌شود.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴؛ ابن بابویه، الإمامة و التبصرة من الحيرة، ۱۴۰۴ق، ص۵۴.</ref> | ||
<br /> | <br /> | ||
در روایات برخی افراد را جز کسانی معرفی کرده که دعای آنها رد نخواهد شد. دعای [[پیامبر اسلام(ص)]] و اهل بیت(ع)، دعای والدین در حق فرزندان، دعای مظلوم علیه ظالم، دعای [[عمره‌گزار]]، دعای [[روزه‌دار]]، دعای امام و پیشوای عادل در حق مردم خود، دعای بیمار و [[عیادت بیمار|عیادت کننده]] او، دعای شب زنده‌دار، دعای کودکی که به گناه آلوده نشده است و دعای [[مؤمن]] در حق برادر مؤمن خود از جمله دعاهای مستجاب دانسته شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۵۶-۳۵۹؛ ج۹۳، ص۲۵۶؛ ابن حنبل، ج۲، ص۴۷۷؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲، ص۱۴۸، ص۱۷۸، ص۳۵۲، ص۵۰۹-۵۱۰؛ ج۳، ص۱۱۷؛ ج۸، ص۴۸؛ طبرانی، کتاب الدعا، ۱۴۱۳ق، ص۳۳؛ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۱۴.</ref> در روایتی نیز از [[امام حسن(ع)]] آمده است اگر کسی مواظب قلبش باشد تا اموری که مورد رضای خدا نیست در آن خطور نکند، من ضامنم که او [[مستجاب الدعوه |مُستجاب‌الدّعوة ]] باشد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲.</ref> | در روایات برخی افراد را جز کسانی معرفی کرده که دعای آنها رد نخواهد شد. دعای [[پیامبر اسلام(ص)]] و اهل بیت(ع)، دعای والدین در حق فرزندان، دعای مظلوم علیه ظالم، دعای [[عمره‌گزار]]، دعای [[روزه‌دار]]، دعای امام و پیشوای عادل در حق مردم خود، دعای بیمار و [[عیادت بیمار|عیادت کننده]] او، دعای شب زنده‌دار، دعای کودکی که به گناه آلوده نشده است و دعای [[مؤمن]] در حق برادر مؤمن خود از جمله دعاهای مستجاب دانسته شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۵۶-۳۵۹؛ ج۹۳، ص۲۵۶؛ ابن حنبل، ج۲، ص۴۷۷؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲، ص۱۴۸، ص۱۷۸، ص۳۵۲، ص۵۰۹-۵۱۰؛ ج۳، ص۱۱۷؛ ج۸، ص۴۸؛ طبرانی، کتاب الدعا، ۱۴۱۳ق، ص۳۳؛ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۱۴.</ref> در روایتی نیز از [[امام حسن(ع)]] آمده است اگر کسی مواظب قلبش باشد تا اموری که مورد رضای خدا نیست در آن خطور نکند، من ضامنم که او [[مستجاب الدعوه |مُستجاب‌الدّعوة]] باشد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲.</ref> | ||
===موانع اجابت دعا=== | ===موانع اجابت دعا=== | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۷: | ||
==دعا در نگاه دانشمندان مسلمان== | ==دعا در نگاه دانشمندان مسلمان== | ||
متکلمان، فیلسوفان و عارفان مسلمان، دیدگاه‌های ویژه‌ای درباره دعا و نقش آن در زندگی دنیوی و اخروی دارند. | متکلمان، فیلسوفان و عارفان مسلمان، دیدگاه‌های ویژه‌ای درباره دعا و نقش آن در زندگی دنیوی و اخروی دارند. | ||
=== متکلمان مسلمان === | ===متکلمان مسلمان=== | ||
بیشتر [[متکلم|متکلمان]] قائل به تأثیر دعا در تحقق بخشیدن به خواسته‌های بندگان خداوند هستند؛ ولی برخی از متکلمان دلایلی مبنی بر ناسازگاری دعا با پاره‌ای از فضائل اخلاقی آورده‌اند. به نظر آنان دعا به منزله ترجیح مراد دعاکننده بر مراد خدا و توجه به مطلوب و نه به خدا است که منافی با مقام رضا به قضای الهی خواهد بود.<ref>فخررازی، شرح اسماء الحسنی، ۱۳۶۴ش، ص۸۴؛ فخر رازی، المطالب العالیه، ۱۴۰۷ق، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref> | بیشتر [[متکلم|متکلمان]] قائل به تأثیر دعا در تحقق بخشیدن به خواسته‌های بندگان خداوند هستند؛ ولی برخی از متکلمان دلایلی مبنی بر ناسازگاری دعا با پاره‌ای از فضائل اخلاقی آورده‌اند. به نظر آنان دعا به منزله ترجیح مراد دعاکننده بر مراد خدا و توجه به مطلوب و نه به خدا است که منافی با مقام رضا به قضای الهی خواهد بود.<ref>فخررازی، شرح اسماء الحسنی، ۱۳۶۴ش، ص۸۴؛ فخر رازی، المطالب العالیه، ۱۴۰۷ق، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref> | ||
<br /> | <br /> | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۶: | ||
[[محمد غزالی|غزالی]] نیز معتقد است همانگونه که [[خدا]] شر را تقدیر کرده، دفع آن را نبز به سببی، از جمله دعا، مقدر کرده است.<ref>غزالی، احیاء العلوم، ۱۴۰۶، ج۴، صص۳۷۰-۳۷۳.</ref> | [[محمد غزالی|غزالی]] نیز معتقد است همانگونه که [[خدا]] شر را تقدیر کرده، دفع آن را نبز به سببی، از جمله دعا، مقدر کرده است.<ref>غزالی، احیاء العلوم، ۱۴۰۶، ج۴، صص۳۷۰-۳۷۳.</ref> | ||
=== فیلسوفان مسلمان === | ===فیلسوفان مسلمان=== | ||
آثار [[ابن سینا]] به ویژه تعلیقات، سرآغاز تبیین فلسفی دعا در [[فلسفه اسلامی]] به شمار می‌رود و [[سهروردی]]، [[میرداماد]] و [[صدرالدین شیرازی]] و حتی متکلمان اشعری همچون [[فخررازی]] از این تبیین سینوی بهره گرفته‌اند.<ref>رکـ: میرداماد، قبسات، ۱۳۶۷ش، ص۴۵۲-۴۵۴؛ صدرالدین شیرازی، حکمت متعالیه، ۱۹۸۱م، سفر۳، ج۱، ص۴۰۳-۴۰۶.</ref> ابن سینا در تبیین فلسفی دعا می‌گوید که هنگام دعا، نیرویی از جانب خدا بر دعاکننده فائض می‌شود که در اثر آن، دعاکننده بر روی عناصر تأثیر می‌گذارد و عناصر تسلیم اراده او می‌شوند.<ref>ابن سینا، التعلیقات، ۱۴۰۴ق، ص۴۸.</ref> | آثار [[ابن سینا]] به ویژه تعلیقات، سرآغاز تبیین فلسفی دعا در [[فلسفه اسلامی]] به شمار می‌رود و [[سهروردی]]، [[میرداماد]] و [[صدرالدین شیرازی]] و حتی متکلمان اشعری همچون [[فخررازی]] از این تبیین سینوی بهره گرفته‌اند.<ref>رکـ: میرداماد، قبسات، ۱۳۶۷ش، ص۴۵۲-۴۵۴؛ صدرالدین شیرازی، حکمت متعالیه، ۱۹۸۱م، سفر۳، ج۱، ص۴۰۳-۴۰۶.</ref> ابن سینا در تبیین فلسفی دعا می‌گوید که هنگام دعا، نیرویی از جانب خدا بر دعاکننده فائض می‌شود که در اثر آن، دعاکننده بر روی عناصر تأثیر می‌گذارد و عناصر تسلیم اراده او می‌شوند.<ref>ابن سینا، التعلیقات، ۱۴۰۴ق، ص۴۸.</ref> | ||
<br /> | <br /> | ||
| خط ۹۷: | خط ۹۷: | ||
ای خدای مشرق ها و مغرب ها! در مقاصد کامیابم کن. https://bonyadedoa.com/tpl/rtl/png.png}} و خطبة التمجید ابن سینا.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۹۷۵م، ج۷، ص۲۰۲.</ref>{{یاد|شروع خطبه چنین است: سبحان الملك الجبار الواحد القهار سبحان الله و الحمد لله و لا إله الا الله و الله أكبر لا يدركه الابصار و لا تمثله الأفكار... آقابزرگ طهرانی می‌گوید این خطبه را حکیم عارف عمر خیام شرح کرده است که نسخه ای از آن را در رساله‌ای خطی که ۵۷ رساله در آن بوده دیده است.}} | ای خدای مشرق ها و مغرب ها! در مقاصد کامیابم کن. https://bonyadedoa.com/tpl/rtl/png.png}} و خطبة التمجید ابن سینا.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۹۷۵م، ج۷، ص۲۰۲.</ref>{{یاد|شروع خطبه چنین است: سبحان الملك الجبار الواحد القهار سبحان الله و الحمد لله و لا إله الا الله و الله أكبر لا يدركه الابصار و لا تمثله الأفكار... آقابزرگ طهرانی می‌گوید این خطبه را حکیم عارف عمر خیام شرح کرده است که نسخه ای از آن را در رساله‌ای خطی که ۵۷ رساله در آن بوده دیده است.}} | ||
=== صوفیان و عارفان مسلمان === | ===صوفیان و عارفان مسلمان=== | ||
دعا در زبان صوفیان با اوصافی چون نردبان گنهکاران، زبان اشتیاق به محبوب، مکاتبه به دوست، سخن گفتن در برابر حضرت حق به زبان شرم<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۵-۳۸۶.</ref> و نوعی خدمت که بنده، جوارحش را بدان می‌آراید، وصف شده است و چون خدا بندگان را به دعا کردن امر فرموده، دعا را تن به فرمان خدا دادن قلمداد می‌کنند.<ref>ابونصر سراج، کتاب اللمع، ۱۹۱۴م، ص۲۶۲-۲۶۳.</ref> | دعا در زبان صوفیان با اوصافی چون نردبان گنهکاران، زبان اشتیاق به محبوب، مکاتبه به دوست، سخن گفتن در برابر حضرت حق به زبان شرم<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۵-۳۸۶.</ref> و نوعی خدمت که بنده، جوارحش را بدان می‌آراید، وصف شده است و چون خدا بندگان را به دعا کردن امر فرموده، دعا را تن به فرمان خدا دادن قلمداد می‌کنند.<ref>ابونصر سراج، کتاب اللمع، ۱۹۱۴م، ص۲۶۲-۲۶۳.</ref> | ||
<br /> | <br /> | ||
[[ابوالقاسم قشیری]] ضمن گنجانیدن دعا در زمره «مقامات»، تصویر نسبتاً جامعی از دیدگاه‌های صوفیه در این باب عرضه کرده که در سخن و آثار بعد از او کم و بیش تکرار شده و بسط و تعمیق یافته است. او دیدگاه‌های صوفیه را در باب اینکه دعا کردن بهتر است یا سکوت اختیار کردن به چهار گونه تقسیم کرده است: | [[ابوالقاسم قشیری]] ضمن گنجانیدن دعا در زمره «مقامات»، تصویر نسبتاً جامعی از دیدگاه‌های صوفیه در این باب عرضه کرده که در سخن و آثار بعد از او کم و بیش تکرار شده و بسط و تعمیق یافته است. او دیدگاه‌های صوفیه را در باب اینکه دعا کردن بهتر است یا سکوت اختیار کردن به چهار گونه تقسیم کرده است: | ||
# دعا، فارغ از اینکه اجابت شود یا نه، نوعی عبادت محسوب می‌شود و به جا آوردنش بهتر از ترک آن است.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۰؛ ابن عطاءالله اسکندری، الحکم العطائیه، ۱۴۱۷ق، ص۱۲۰.</ref> | #دعا، فارغ از اینکه اجابت شود یا نه، نوعی عبادت محسوب می‌شود و به جا آوردنش بهتر از ترک آن است.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۰؛ ابن عطاءالله اسکندری، الحکم العطائیه، ۱۴۱۷ق، ص۱۲۰.</ref> | ||
# خاموشی اختیار کردن و به خواست و قضای الهی تن دادن بهتر از دعا کردن است.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۰؛</ref> گاهی هم ادب بندگی و حیا، انگیزه ترک دعا تلقی شده است.<ref>ابن عطاءالله اسکندری، الحکم العطائیه، ۱۴۱۷ق، صص۱۲۳، ۱۳۱.</ref> | #خاموشی اختیار کردن و به خواست و قضای الهی تن دادن بهتر از دعا کردن است.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۰؛</ref> گاهی هم ادب بندگی و حیا، انگیزه ترک دعا تلقی شده است.<ref>ابن عطاءالله اسکندری، الحکم العطائیه، ۱۴۱۷ق، صص۱۲۳، ۱۳۱.</ref> | ||
# گروهی هم این دو نظر را باهم جمع کرده و دعا کردن را منافی با رضایت قلبی به مقدرات خداوند نداسته‌اند.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۰.</ref> | #گروهی هم این دو نظر را باهم جمع کرده و دعا کردن را منافی با رضایت قلبی به مقدرات خداوند نداسته‌اند.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۰.</ref> | ||
# گروهی هم دعا را با مفهوم عرفانی وقت پیوند داده و دعا کردن یا خاموشی گزیدن را ناظر به وقتِ دعاکننده دانسته و معتقدند که این وقت است که تعیین می‌کند بنده لب به دعا بگشاید یا سکوت پیشه کند.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۰؛ عزالدین کاشانی، صص۳۲۶-۳۲۷.</ref> | #گروهی هم دعا را با مفهوم عرفانی وقت پیوند داده و دعا کردن یا خاموشی گزیدن را ناظر به وقتِ دعاکننده دانسته و معتقدند که این وقت است که تعیین می‌کند بنده لب به دعا بگشاید یا سکوت پیشه کند.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۰؛ عزالدین کاشانی، صص۳۲۶-۳۲۷.</ref> | ||
قشیری در یک تقسیم بندی ساده دعا را از حیث نحوه ابراز به سه قسم تقسیم کرده است: | قشیری در یک تقسیم بندی ساده دعا را از حیث نحوه ابراز به سه قسم تقسیم کرده است: | ||
# دعای عامه مردم که به گفتار است. | #دعای عامه مردم که به گفتار است. | ||
# دعای زاهدان که به کردار است. | #دعای زاهدان که به کردار است. | ||
# دعای عارفان که به احوال است.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۵.</ref> | #دعای عارفان که به احوال است.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۵.</ref> | ||
[[ابن‌عربی]] در باب مفهوم و سازوکار اجابت دعا معتقد است که اجابت دعا و درخواست بندگان در واقع نوعی منت نهادن خداوند در حق ایشان است و چون نزدیکی خدا به بندگان از قبیل نزدیکی انسان به خودش است، هیچ فاصله زمانی میان دعا و اجابت آن وجود ندارد<ref>ابن عربی، الفتوحات المکیة، بیروت، ج۴، ص۲۵۵، ۱۷۷؛ صدرالدین قونوی، ۱۳۷۴ش، ص۸۰.</ref> و چون بر اساس آیه ۱۸۶ [[سوره بقره]]، خداود اجابت دعای بندگان را تضمین کرده است، بندگان بهتر است در عرضه نوع خواست خود احتیاط و مراقبت کنند و ترجیحاً آن را معین نکنند و اگر معین کردند آن چیزی را بخواهند که خیر و سلامت در آن است.<ref>ابن عربی، الفتوحات المکیة، بیروت، ج۴، ص۱۷۷؛ صدرالدین قونیوی، ۱۳۷۴ش، ص۸۰.</ref> | |||
<br /> | <br /> | ||
دعا نزد صوفیه مجموعاً دارای شش عنصر است: | دعا نزد صوفیه مجموعاً دارای شش عنصر است: | ||
# انگیزه (فقر ذاتی) | #انگیزه (فقر ذاتی) | ||
# غرض و هدف (مایُحتاج الیه) | #غرض و هدف (مایُحتاج الیه) | ||
# آنچه نیاز از آن نشأت می‌گیرد | #آنچه نیاز از آن نشأت می‌گیرد | ||
# توجهی که درخواست و دعا به مدد آن تحقق می‌یابد | #توجهی که درخواست و دعا به مدد آن تحقق می‌یابد | ||
# زبانی که دعا با آن اظهار می‌شود | #زبانی که دعا با آن اظهار می‌شود | ||
# اجابت الهی که حصول مطلوب را در پی دارد.<ref>برای تفصیل بیشتر رکـ: فناری، مصباح الانس، ۱۳۷۴ش، صص۵۶۱-۵۷۳.</ref> | #اجابت الهی که حصول مطلوب را در پی دارد.<ref>برای تفصیل بیشتر رکـ: فناری، مصباح الانس، ۱۳۷۴ش، صص۵۶۱-۵۷۳.</ref> | ||
'''آداب دعا در نظر صوفیه''' | '''آداب دعا در نظر صوفیه''' | ||
# رعایت ادب زبانی و استفاده از زبان فقر و خاکساری و نه زبان تحکمی.<ref>رکـ: مولوی، مثنوی معنوی، دفتر۲، بیت۲۵۰۶-۲۵۰۷، دفتر۵، بیت۷۷۳-۷۷۹.</ref> | #رعایت ادب زبانی و استفاده از زبان فقر و خاکساری و نه زبان تحکمی.<ref>رکـ: مولوی، مثنوی معنوی، دفتر۲، بیت۲۵۰۶-۲۵۰۷، دفتر۵، بیت۷۷۳-۷۷۹.</ref> | ||
# [[حضور قلب]] نه صرفاً لَقلَقه زبان.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۲؛ عطار، ص۶۱۰.</ref> | #[[حضور قلب]] نه صرفاً لَقلَقه زبان.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۲؛ عطار، ص۶۱۰.</ref> | ||
# اصرار بر دعا.<ref>مولوی، مثنوی معنوی، دفتر۶، بیت۲۳۴۴.</ref> | #اصرار بر دعا.<ref>مولوی، مثنوی معنوی، دفتر۶، بیت۲۳۴۴.</ref> | ||
# اعتراف بر گناه.<ref>مولوی، مثنوی معنوی، دفتر۴، بیت۱۳۸۷-۱۳۸۹.</ref> | #اعتراف بر گناه.<ref>مولوی، مثنوی معنوی، دفتر۴، بیت۱۳۸۷-۱۳۸۹.</ref> | ||
# توجه به اوقات دعا.<ref>ابن عربی، الفتوحات المکیة، بیروت، ج۴، ص۴۷۷.</ref> | #توجه به اوقات دعا.<ref>ابن عربی، الفتوحات المکیة، بیروت، ج۴، ص۴۷۷.</ref> | ||
'''شروط اجابت دعا از نظر صوفیان''': | '''شروط اجابت دعا از نظر صوفیان''': | ||
# خوردن لقمه حلال.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۲.</ref> | #خوردن لقمه حلال.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۲.</ref> | ||
# شناختن مدعوّ(خوانده شده= خدا) و دریافت صحیح و با علم و بصیرت داعی از مدعو.<ref>صدرالدین قونوی، ۱۳۸۱ش، صص۲۸۰-۲۸۱.</ref> | #شناختن مدعوّ(خوانده شده= خدا) و دریافت صحیح و با علم و بصیرت داعی از مدعو.<ref>صدرالدین قونوی، ۱۳۸۱ش، صص۲۸۰-۲۸۱.</ref> | ||
# دل شکسته بودن و از اندوه و اضطرار دعا کردن.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۵؛ مولوی، مثنوی معنوی، دفتر۵، بیت۴۹۳.</ref> | #دل شکسته بودن و از اندوه و اضطرار دعا کردن.<ref>قشیری، الرساله، ۱۳۷۴ش، ص۳۸۵؛ مولوی، مثنوی معنوی، دفتر۵، بیت۴۹۳.</ref> | ||
دعاهای برخی از بزرگان صوفیه نظیر [[حسن بصری]]، [[حلاج]]، [[بایزید بسطامی]]، [[جنید بغدادی|جُنید بغدادی]]، ذوالنون مصری و ابن عطاءالله اسکندری چنان درخور توجه و اهمیت تلقی شده که بخشی از کتاب‌های اصلی تصوف به ذکر آنها اختصاص یافته است.<ref>ابونصر سراج، کتاب اللمع، ۱۹۱۴م، صص۲۵۷-۲۶۳؛ ابن عطاء الله اسکندری، الحکم العطائیه، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۵-۲۱۳.</ref> | دعاهای برخی از بزرگان صوفیه نظیر [[حسن بصری]]، [[حلاج]]، [[بایزید بسطامی]]، [[جنید بغدادی|جُنید بغدادی]]، ذوالنون مصری و ابن عطاءالله اسکندری چنان درخور توجه و اهمیت تلقی شده که بخشی از کتاب‌های اصلی تصوف به ذکر آنها اختصاص یافته است.<ref>ابونصر سراج، کتاب اللمع، ۱۹۱۴م، صص۲۵۷-۲۶۳؛ ابن عطاء الله اسکندری، الحکم العطائیه، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۵-۲۱۳.</ref> | ||
| خط ۱۶۹: | خط ۱۶۹: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== دعانویسی == | ==دعانویسی== | ||
{{اصلی|دعانویسی}} | {{اصلی|دعانویسی}} | ||
دعانویسی نوشتن دعاها به منظور پیشگیری از [[شرور]]، علاج رویدادهای نامطلوب یا دستیابی به امور مطلوب این جهانی. <ref>موسی‌پور، «دعانویسی»، ج۱۷، ص۷۸۱.</ref>برخی از دعانویسی برای دور داشتن [[جن|جنیان]] و دفع عوارض ناشی از تأثیر جنیان نیز استفاده می‌کنند.<ref>موسی‌پور، «دعانویسی»، ج۱۷، ص۷۸۳.</ref> دعانویسی با روش‌های معمول دعاکردن که به‌طور عادی در زندگی افراد دیندار جریان دارد، متفاوت دانسته شده است.<ref>جواهری، «مطالعه جامعه‌شناختی پدیده دعانویسی در ایران»، ص۶۶.</ref> | دعانویسی نوشتن دعاها به منظور پیشگیری از [[شرور]]، علاج رویدادهای نامطلوب یا دستیابی به امور مطلوب این جهانی. <ref>موسی‌پور، «دعانویسی»، ج۱۷، ص۷۸۱.</ref>برخی از دعانویسی برای دور داشتن [[جن|جنیان]] و دفع عوارض ناشی از تأثیر جنیان نیز استفاده می‌کنند.<ref>موسی‌پور، «دعانویسی»، ج۱۷، ص۷۸۳.</ref> دعانویسی با روش‌های معمول دعاکردن که به‌طور عادی در زندگی افراد دیندار جریان دارد، متفاوت دانسته شده است.<ref>جواهری، «مطالعه جامعه‌شناختی پدیده دعانویسی در ایران»، ص۶۶.</ref> | ||
| خط ۱۷۷: | خط ۱۷۷: | ||
به این نکته توجه داده شده که شیوه رایج دعانویسی در جامعه پیوند محکمی با [[خرافه]] پیدا کرده و دعانویسی رایج مبنایی در دین ندارد.<ref>«تفرشی، «[https://www.magiran.com/article/2085769 نگاهی به پدیده دعا نویسی در جامعه و معضلات ناشی از آن]»، روزنامه رسالت.</ref> محققان معتقدند عده‌ای افراد سودجو با استناد به برخی گزاره‌های دینی و سوءاستفاده از سادگی و اضطرار مردم گرفتار و نیازمند خود را منشأ تأثیر معرفی می‌کنند.<ref>علم‌الهدی، «[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/12/06/1948597/آیا-دعانویسی-در-احکام-اسلامی-جایگاهی-دارد-از-چشمه-زلال-دین-تا-مرداب-دعانویسان آیا دعانویسی در احکام اسلامی جایگاهی دارد؟]» سایت تسنیم.</ref> | به این نکته توجه داده شده که شیوه رایج دعانویسی در جامعه پیوند محکمی با [[خرافه]] پیدا کرده و دعانویسی رایج مبنایی در دین ندارد.<ref>«تفرشی، «[https://www.magiran.com/article/2085769 نگاهی به پدیده دعا نویسی در جامعه و معضلات ناشی از آن]»، روزنامه رسالت.</ref> محققان معتقدند عده‌ای افراد سودجو با استناد به برخی گزاره‌های دینی و سوءاستفاده از سادگی و اضطرار مردم گرفتار و نیازمند خود را منشأ تأثیر معرفی می‌کنند.<ref>علم‌الهدی، «[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/12/06/1948597/آیا-دعانویسی-در-احکام-اسلامی-جایگاهی-دارد-از-چشمه-زلال-دین-تا-مرداب-دعانویسان آیا دعانویسی در احکام اسلامی جایگاهی دارد؟]» سایت تسنیم.</ref> | ||
== جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
* [[مناجات]] | *[[مناجات]] | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
| خط ۲۹۰: | خط ۲۹۰: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/246643/%D8%AF%D8%B9%D8%A7 دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | *[https://www.cgie.org.ir/fa/article/246643/%D8%AF%D8%B9%D8%A7 دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | ||
* [http://rch.ac.ir/article/Details/12661 دانشنامه جهان اسلام] | *[http://rch.ac.ir/article/Details/12661 دانشنامه جهان اسلام] | ||
* [http://www.bou.ac.ir/Portal/File/ShowFile.aspx?ID=3cc1510b-8e31-454e-bda3-5afedbb7b6c8 تأثیر دعا در رشد و شکوفایی فرهنگی و تمدنی شیعه] | *[http://www.bou.ac.ir/Portal/File/ShowFile.aspx?ID=3cc1510b-8e31-454e-bda3-5afedbb7b6c8 تأثیر دعا در رشد و شکوفایی فرهنگی و تمدنی شیعه] | ||
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/896228/%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B9%D8%A7?q=%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D9%81%D9%87%20%D8%B3%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87&score=159.82727&rownumber=135: نسبت خود ديگری در گفتمان دعای شيعی] | *[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/896228/%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B9%D8%A7?q=%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D9%81%D9%87%20%D8%B3%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87&score=159.82727&rownumber=135: نسبت خود ديگری در گفتمان دعای شيعی] | ||
{{دعا}} | {{دعا}} | ||