غیبت امام مهدی(عج): تفاوت میان نسخه‌ها

در باور شیعیان، غیبت به زندگی پنهانی [[حضرت مهدی(عج)]]، امام دوازدهم شیعه گفته می‌شود که در برخی از احادیث از واژه حیرت برای آن استفاده شده است.<ref>نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۶۱؛ شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۴.</ref> شیعیان باور دارند که آخرین امام از سلسله [[امامان شیعه(ع)]] به امر خداوند زندگی مخفی دارد و این زندگی تا زمانی که خداوند بخواهد ادامه خواهد داشت. نقطه پایانی غیبت امام زمان(عج) دوره ظهور است که زمان آن مشخص نیست. این زندگانی پنهانی به دو دوره تقسیم شده است؛ دوره‌ای کوتاه‌مدت که [[غیبت صغری]] نامیده شده و دوره‌ای طولانی که [[غیبت کبری]] خوانده می‌شود.<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۴۰.</ref>

# پنهان بودن جسم (ناپیدایی): جسم حضرت مهدی(عج) از دید ظاهری مردم پنهان است و این پنهان بودن از طریق [[معجزه|اعجاز]] صورت می‌گیرد.<ref>صافی گلپایگانی، پاسخ ده پرسش، ۱۳۷۵ش، ص۷۱؛ صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ۱۴۱۲ق، ص۳۲-۳۱.</ref> بر اساس این دیدگاه، امام دوازدهم شیعیان، مردم را می‌بیند ولی مردم او را نمی‌بینند. به گفتۀ [[سید محمد صدر]] این نظریه ساده‌ترین نظریه قابل قبول درباره پنهان شدن و رهایی وی از ظالمان است.<ref>صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ۱۴۱۲ق، ص۳۲-۳۱.</ref> صدر همچنین برداشت فوق را با معنای لغوی غیبت و روایاتی که امام مهدی را به خورشید پشت ابر تشبیه کرده است<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۹.</ref> همخوان دانسته است.<ref>صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ۱۴۱۲ق، ص۳۲-۳۱.</ref>

# پنهان بودن جسم و عنوان: در مواردی جسم امام دوازدهم از دید مردم پنهان است و در مواردی توسط مردم دیده می‌شود، اما شناخته نمی‌شود. [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]، از [[مراجع تقلید شیعه]]، معتقد است که بر اساس احادیث و نیز حکایات [[ملاقات با امام زمان|ملاقات افراد با امام مهدی]] می‌توان نتیجه گرفت که غیبت به هر دو شکل (ناپدید شدن و ناشناس بودن) وقوع دارد، بلکه گاهی در زمان واحد هر دو شکل واقع شده است.<ref>صافی گلپایگانی، پاسخ ده پرسش، ۱۳۷۵ش، ص۷۰.</ref>

===غیبت صغری===

{{اصلی|غیبت صغری|نواب اربعه}}

در این دوران امام مهدی از طریق چهار نفر ([[نواب اربعه]]) که به ترتیب عهده‌دار وظیفه نیابت بودند، با شیعیان ارتباط داشتند و شیعیان نامه‌ها و درخواست‌های خود را از طریق این افراد به امام مهدی(عج) می‌رسانند و از همین طریق نیز پاسخ خود را دریافت می‌کردند.{{مدرک}} در این دوران افراد متعددی نیز با امام دوازدهم دیدار داشته‌اند.{{مدرک}}

غیبت کبری یا همان غیبت طولانی مدت، دومین مرحله از زندگی پنهانی امام مهدی(عج) است که از [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]] و با درگذشت [[علی بن محمد سمری|چهارمین نایب]] ایشان آغاز شده است. این غیبت هم‌چنان ادامه دارد. در این دوره امام مهدی(عج) ارتباط ظاهری با شیعیان ندارد و شخص خاصی را نیز به عنوان نماینده خود تعیین نکرده است. بر اساس نامه‌ای که امام به اسحاق بن یعقوب داده‌اند، شیعیان باید در این دوران در مسائل نوپدید به راویان حدیث و عالمان شیعه مراجعه کنند. شیعیان، فقیهان شیعه را [[نیابت عامه|نایبان عام]] امام مهدی(عج) می‌دانند.  

==زمینه‌ها و علل غیبت==

=== جامعه شیعه پس از امام عسکری(ع)===

از سویی دیگر امام عسکری(ع) به خاطر شرایط سیاسی، در وصیت‌نامه خود تنها از [[مادر امام حسن عسکری|مادر خویش]] نام برده بود. و این باعث شد که در یکی دو سال اول پس از رحلت ایشان، برخی شیعیان معتقد شوند مادر امام عسکری در دروان غیبت به صورت نیابت عهده‌دار مقام امامت است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۰۷.</ref>

بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده‌ای، از مذهب خود دست برداشته، به سایر [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعی]] و یا غیر شیعی پیوستند<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۰۸.</ref>: دسته‌ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و ایشان را [[مهدی]] دانستند، گروهی امامت سید [[محمد بن علی الهادی|محمد]] فرزند [[امام هادی(ع)]] را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۱۹۷، پاورقی۲.</ref> و گروهی بزرگ نیز [[جعفر پسر امام هادی|جعفر برادر امام عسکری]] را به عنوان امام به رسمیت شناختند<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ش، ص۱۰۷-۱۰۹؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ص۱۱۰۱۱۴؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۰۸.</ref>

ولی علی رغم وجود این اختلافات، نهایتاً اکثریت شیعه به امامت امام مهدی فرزند امام عسکری گرویدند و همین جریان بعدها رهبری اصلی شیعیان امامی را بر عهده گرفت و در قرن چهارم به صورت [[شیعه اثنی عشری]] باقی ماند.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق،‌ ص؟؟؟؟.</ref>

===نقش نائبان و نامه‌های امام در دوره غیبت صغری===

از اقدامات مهم نواب اربعه می‌توان تلاش برای نفوذ بزرگان شیعه در دستگاه خلافت [[بنی عباس|عباسی]]، مبارزه با [[غالیان|غلات]] و [[مدعیان نیابت|مدعیان دروغین نیابت]] و وکالت و ساماندهی [[سازمان وکالت]] را نام برد.<ref>جباری، بررسی تطبیقی سازمان دعوت عباسیان و سازمان وكالت اماميه (مراحل شكل‌گیری و عوامل پیدایش)، قم، پاييز۱۳۸۹ش، ص۷۵ـ۱۰۴.</ref><ref>شیخ طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۰۹، ۲۲۵ و ۲۲۶.</ref>

در همین دوره بود که دفاعیه‌هایی چون [[الامامة و التبصرة من الحیرة]] اثر [[علی بن بابویه]] در تثبیت باورهای امامیه نوشته شد.و بدین ترتیب، شیعه از دوران غیبت صغری وارد دوران غیبت کبرا شد.

== منابع ==

{{منابع}}

* اربلی‌، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی‌، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.

* اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تحقیق محمدجواد مشکور، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱ش.

*‌ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت (۲): حضرت مهدی و دوران غیبت، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، ۱۳۸۸ش.  

* صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، ۱۳۹۰ش.

* صافی گلپایگانی، لطف‌الله، پاسخ ده پرسش، قم، مؤسسه انتشارات حضرت معصومه، ۱۳۷۵ش/۱۴۱۷ق.