آیه ۴۲ سوره یوسف: تفاوت میان نسخه‌ها

در آیه ۴۲ سوره یوسف، اشاره شده که حضرت یوسف(ع) به اندازه «بضع سنین» در زندان ماند.<ref>سوره یوسف، آیه ۴۲.</ref> مفسران در اینکه بضع سنین چه عددی است، اقوال متفاوتی نقل کرده‌اند. برخی از مفسران شیعه، منظور از بضع سنین را هفت سال ذکر کرده‌اند.<ref>عیاشی، تفسير العيّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷۸؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹؛ مغنیه، التفسیر المبین، ۱۴۲۵ق، ص۳۰۹.</ref> از نظر علامه طباطبائی، بِضْع به کمتر از ده سال اشاره دارد.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref> آلوسی از مفسران اهل‌سنت نیز بضع را بین سه تا نه سال ذکر کرده، گرچه اقوال دیگر را نیز بیان کرده است.<ref>آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵-۱۴۱۶ق، ج۶، ص۴۳۷.</ref>  

در آیه ۴۲ سوره یوسف آمده است که «فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ»؛ پس شیطان ذکر رب را از یاد او برد؛ مفسران درباره ضمیر این جمله و اینکه چه کسی دچار فراموشی شده است دو گونه نظر داده‌اند: به‌گفته ناصر مکارم شیرازی،<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۴.</ref> بیشتر مفسران فراموشی را به یوسف نسبت داده‌اند<ref>ابن‌سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۳۵؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹؛ شیخ طوسی، التبيان، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۴۴؛ ابو‌الفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۶۶-۱۳۷۸ش، ج۱۱، ص۸۱؛ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۲۰۹.</ref> و گروهی دیگر، آن را کار ساقی دانسته‌اند.<ref>شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۲۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱؛ مغنیه، التفسیر المبین، ۱۴۲۵ق، ص۳۰۹.</ref>

# نسبت دادن فراموشی به یوسف: طبرسی در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]]، روایتی نقل کرده که بنابر آن، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] از پناه بردن و طلب کمک کردن برادرش یوسف(ع) از غیر خدا تعجب کرده و در روایت دیگری ذکر کرده که اگر یوسف(ع) آن تقاضا را مطرح نمی‌کرد، زندانش آنقدر طول نمی‌کشید.<ref>شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹.</ref> سیوطی نیز در الدر المنثور به نقل از [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]] این روایت را از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده است.<ref>سیوطی، تفسیر الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۰.</ref> از نظر مکارم شیرازی، حضرت یوسف(ع) به غیر خداوند متوسل شد و [[ترک اولی]] کرد و به همین خاطر چند سال در زندان ماند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۴.</ref><BR>بنابر روایت [[علی بن ابراهیم قمی]] و [[محمد بن مسعود عیاشی|عیاشی]] از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، بعد از اینکه حضرت یوسف از رفیق زندانی‌اش خواست که برای آزادی او نزد پادشاه از او یاد کند، خداوند به یوسف(ع) [[وحی]] کرد و بعد از برشمردن مواردی از لطف‌ها و نعمت‌های خداوند به حضرت یوسف در طول زندگی‌اش، به‌‌دلیل امید بستن به کسی غیر از خداوند، به او گفت که چند سال دیگر باید در زندان بماند و [[ثواب و عقاب|عقاب]] شود.<ref>عیاشی، تفسير العيّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷۶؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۴۵.</ref> روایت‌های دیگری هم مبنی بر اشتباه حضرت یوسف(ع)، از عیاشی در تفسیرش نقل شده است.<ref>عیاشی، تفسير العيّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷۷-۱۷۸.</ref>

#نسبت دادن فراموشی به ساقی: به‌اعتقاد [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبائی]]، روایاتی که نسبت اشتباه به حضرت یوسف(ع) می‌دهد، مخالف با نص صریح [[قرآن]] است؛<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۳.</ref> چرا که خداوند یوسف(ع) را از [[مخلصین|مخلَصین]] دانسته که شیطان در او راه ندارد؛ علاوه بر اینکه قرینه‌ای در این آیه که دلالت بر دلبسته شدن حضرت یوسف به غیر خدا باشد وجود ندارد؛ چنانکه در آیه ۴۵ از سوره یوسف آمده که آن ساقی (رفیق زندانی) حضرت یوسف(ع) را به یاد آورد که این جمله نشان از فراموشکار بودن ساقی است، نه یوسف(ع).<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref>  <BR>علاوه بر علامه طباطبایی، شریف لاهیجی نیز بر آن است که انتساب نسیان و فراموشی در آیه، مربوط به ساقی است که [[شیطان]] از یاد او برد که نزد پادشاه از یوسف(ع) سخن بگوید و همین نکته دلیل چند سال تداوم زندانی بودن حضرت یوسف(ع) شد.<ref>شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۲۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱؛ مغنیه، التفسیر المبین، ۱۴۲۵ق، ص۳۰۹.</ref> در این صورت «ذکر ربه» در آیه، به‌معنای «ذکر یوسف عند ربه» (یادآوری یوسف در نزد پادشاه) است، نه یاد خدا.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref> سید قطب از مفسران اهل‌سنت نیز با این نظر موافق است.<ref>قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۹۲.</ref>

در ابتدای آیه ۴۲ سوره یوسف، تعبیر ظن به کار برده شده که بین مفسران شیعه در معنا و فاعل آن اختلاف شده است؛ برخی فاعل ظن را حضرت یوسف(ع) دانسته‌اند که معنای آیه بر این اساس، یقینِ یوسف به آزادی ساقی (زندانی دیگر) است.<ref>شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹؛ شیخ طوسی، التبيان، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۴۴؛ ابو‌الفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۶۶-۱۳۷۸ش، ج۱۱، ص۸۱؛ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۲۰۸؛ شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۲۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۳.</ref> به گفته علامه طباطبائی، ظن در اینجا به معنای [[یقین]] است، زیرا علاوه بر اطمینان یوسف(ع) به وقوع این [[تعبیر خواب]] و آموختن علم تعبیر خواب از [[خدا|خداوند]]، بنابر شواهد قرآنی همچون [[آیه ۴۶ سوره بقره]]، کلمه ظن برای مطلق اعتقاد به کار می‌رود.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۰-۱۸۱.</ref> [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]]، این نظر را قول اکثر دانسته است.<ref>شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹.</ref> همچنان که آلوسی از مفسران اهل‌سنت نیز این قول را پذیرفته است.<ref>آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵-۱۴۱۶ق، ج۶، ص۴۳۷.</ref>  

آلوسی احتمال دیگری نیز مطرح کرده است که ظن در اینجا به‌معنای پندار و گمان است و فاعل آن زندانی دیگر (ساقی) است. بر اساس این قول، آیه به گمان و پندارِ ساقی به آزادی خودش معنا شده است.<ref>آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵-۱۴۱۶ق، ج۶، ص۴۳۷.</ref> به‌گفته سید محمدحسین طباطبائی، این قول اگر با [[سیاق آیات]] همراه باشد ایرادی ندارد.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref>

* آلوسی، محمود بن عبدالله، تفسیر روح المعانی، به تصحیح علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵-۱۴۱۶ق.

* ابن سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به تصحیح عبدالل محمود شحاته، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۳ق.

* ابو‌الفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان، گردآورنده محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶-۱۳۷۸ش.

* شیخ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، به تصحیح هاشم رسولی و دیگران، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبيان، گردآورنده احمدحبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

* قطب، سید، ‌فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، ۱۴۰۸ق.