خلیل بن احمد فراهیدی: تفاوت میان نسخه‌ها

| تاریخ وفات        =[[قرن دوم قمری]]

خلیل در عمان به دنیا آمد و در جوانی به بصره رفت.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۶۰</ref> با اینکه محل تولدش مشخص است، [[یاقوت حموی]] وی را ایرانی الاصل دانسته،<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۶۰</ref> معتقد است اگر خلیل عرب بود، علمای انساب یا شاگردانش نسب او را به طور کامل ذکر می‌کردند نه اینکه او را فقط خلیل بن احمد بنامند. او سپس از حمزه اصفهانی نقل کرده است که خلیل ازنسل ایرانیانی است که به دستور [[انوشیروان]] (حکومت: ۵۳۱ - ۵۷۹ ق.م) [[یمن]] را فتح کردند و جدّ خلیل در یمن مانده، با قبیله أزد وصلت کرده است؛ او در ادامه می‌افزاید که خلیل به دلیل هم وطن بودن و قرابت، [[سیبویه]] را پرورش داد.<ref>معجم الادباء، ص۱۲۶۰ - ۱۲۶۱</ref> این داستان در منابع متقدم دیده نمی‌شود، اما در منابع متأخر آمده است.<ref>برای نمونه ر.ک: شوشتری، مجالس المؤمنین، ص۵۵۰؛ خوانساری، ج۳، ص۲۸۹</ref>

از زندگی خلیل در کودکی اطلاعی در دست نیست. او در جوانی به بصره رفت و با ایوب سَختیانی (محدّث و [[فقیه]] اهل سنت، متوفی ۱۳۱ق) آشنا شد و از او علم آموخت و [[نحو]] را از عمرو بن علاء و عیسی بن عمر ثقفی (متوفی [[سال ۱۴۹ هجری قمری|۱۴۹ق]]) فرا گرفت.<ref>مرزبانی، کتاب نورالقبس المختصر من المقتبس، ص۵۶؛ ابن انباری، نزهة الالباء فی طبقات الادباء، ص۴۶</ref>

خلیل زندگی بسیار ساده‌ای داشت و با درآمد کشاورزی از زمینی که از پدرش به ارث برده بود، زندگی می‌کرد.<ref>مرزبانی، کتاب نورالقبس المختصر من المقتبس، ص۵۶؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۴۳۰؛ فیروزآبادی، کتاب البلغة فی تاریخ ائمة اللغة، ص۷۶</ref>

درباره [[مذهب]] وی در منابع متقدم اظهار نظر واضحی نشده است. مرزبانی از خود خلیل نقل کرده است که وقتی از عمان به بصره آمد، به صُفریه (از شعب [[خوارج]] [[اباضیه|اباضی]]) گرایش داشته است تا اینکه نزد ایوب سختیانی می‌رود و به راهنمایی او مذهب [[اهل سنّت]] را برمی‌گزیند.<ref>مرزبانی، کتاب نورالقبس المختصر من المقتبس، ص۵۶؛ ابن عبدربه، کتاب العقد الفرید، ج۲، ص۲۱۷</ref> همچنین مرزبانی حکایتی نقل کرده است که نشانه مخالفت خلیل با نظریات [[معتزله (اصول مذهب)|معتزله]] و هم داستانی وی با [[نظریه کسب]] [[اشعری]] است.<ref>مرزبانی، کتاب نورالقبس المختصر من المقتبس، ص۶۵</ref> در میان متقدمان، مرزبانی نخستین فردی است که گفتگوی یونس و خلیل را درباره [[امام علی(ع)]] نقل کرده است. خلیل در این گفتگو علی را از تمام صحابه برتر دانسته است. همچنین، نشانه‌هایی از [[تشیع]] خلیل در این سخنان مشاهده می‌شود. مهم‌تر این که خلیل به یونس گفته است که «‌تا وقتی من زنده‌ام این سخن را پنهان نگه دار‌.»<ref>مرزبانی، کتاب نورالقبس المختصر من المقتبس، ص۵۷؛ شوشتری، مجالس المؤمنین، ص۵۵۴</ref> این گفته، با آموزه [[تقیه]] در نزد [[شیعیان]] کاملاً همخوانی دارد.

مخزومی که تحقیقات بسیاری درباره خلیل انجام داده است، معتقد است که آثار خلیل از تشیع وی حکایت دارد و آرای کلامی او برگرفته از تعالیم [[امام جعفر صادق]] است.<ref>مخزومی، الخلیل بن احمد الفراهیدی: اعماله و منهجه، ص۴۸-۴۹</ref> در کتب متأخر نیز او شیعه و از اصحاب امام جعفر صادق(ع) دانسته شده است.<ref>برای نمونه: افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۲۴۹؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۲۵؛ قس مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۷، ص۱۸۵، که پدر خلیل را از اصحاب امام جعفر صادق دانسته است.</ref>