حضرت عباس علیه السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان =حضرت عباس(ع)

| نام =عباس

[[شیعیان]] برای حضرت عباس جایگاه معنوی بالایی قائلند؛ او را [[باب الحوائج]] می‌خوانند و به او [[توسل|متوسل]] می‌شوند. [[حرم حضرت عباس(ع)]] در نزدیکی [[حرم امام حسین(ع)]] یکی از مهم‌ترین مکان‌های [[زیارت|زیارتی]] شیعیان است. همچنین شیعیان از او با تعبیر سقای کربلا یاد می‌کنند و [[روز تاسوعا]]، نهم محرم را به یاد حضرت عباس [[ سوگواری |عزاداری]] می‌کنند. این روز در [[ایران]] تعطیل عمومی است. همچنین در ایران روز تولد حضرت عباس با عنوان روز [[جانباز]] نامگذاری شده است. مکان‌های متعددی همچون [[سقاخانه]]، [[عباسیه]] و [[سقانفار]] به نام حضرت عباس ساخته شده است.

به گفته برخی پژوهشگران، درباره زندگی عباس بن علی تا قبل از [[واقعه کربلا]] اطلاعات تاریخی چندانی در دسترس نیست، از همین رو درباره تولد و زندگی او اختلافات زیادی وجود دارد.<ref>بغدادی،‌ العباس، ۱۴۳۳ق، ص۷۳-۷۵؛ محمودی، ماه بی‌غروب، ۱۳۷۹ش، ص۳۸.</ref> چلکوسکی ایران‌شناس آمریکایی زندگی او را بافته‌ای از تاریخ و افسانه می‌داند.<ref>چلکوسکی، «عباس جوانمرد و دلیر»، ص۳۷۳.</ref> کتاب‌هایی که به طور مستقل درباره عباس بن علی نوشته شده‌اند، بیشتر مربوط به قرن ۱۴ و ۱۵ قمری هستند نظیر [[عبدالواحد مظفر]] نویسنده مجموعه سه جلدی [[موسوعة بطل العلقمی (کتاب)|بطل العلقمی]] (درگذشت: ۱۳۱۰ق)، [[محمدابراهیم بن عبدالرحیم کلباسی نجفی|محمدابراهیم کلباسی نجفی]] نویسنده [[خصائص العباسیة (کتاب)|خصائص العباسیة]] (درگذشت: ۱۳۶۲ق)،<ref>مهدوی، اعلام اصفهان، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۱۰.</ref> [[  محمدعلی غروی اردوبادی |محمدعلی اردوبادی]] نویسنده حیاة ابی‌الفضل العباس (درگذشت: ۱۳۸۰ق)، [[سید عبدالرزاق موسوی مقرم|موسوی مُقَرَّم]] نویسنده کتاب قمر بنی‌هاشم العباس (درگذشت: ۱۳۹۱ق) و [[علی ربانی خلخالی|ربانی خلخالی]] مؤلف کتاب [[چهره درخشان قمر بنی‌هاشم ابوالفضل العباس (کتاب)|چهره درخشان قمر بنی‌هاشم]] (درگذشت: ۱۳۸۹ش).

[[پرونده:نیاکان مادری حضرت عباس(ع).jpeg|left|بندانگشتی|350px|نمودار نیاکان مادری حضرت عباس<ref>خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۲۵.</ref> ]]  

عباس بن علی بن ابی‌طالب که با کنیه بسیار مشهور ابوالفضل شناخته می‌شود، پنجمین پسر [[امام علی علیه‌السلام| امام علی(ع)]] و حاصل ازدواج علی بن ابی‌طالب با فاطمه بنت حزام معروف به [[ام‌البنین]] است. عباس نخستین فرزند ام‌البنین است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۴۲۹؛ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۶ش، ص۲۸۵.</ref>  

<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه امام علی}}</div>

مادر عباس، توسط [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]] که نسب‌شناس بود به امام علی(ع) معرفی‌ شده بود. امام علی(ع) از عقیل خواسته بود همسری برای او پیدا کند که فرزندان دلیر و شجاعی به دنیا بیاورد.<ref>بخاری، سر السلسلة العلویة، ۱۳۸۲ق، ص۸۸؛ ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۱ق، ص۳۵۷؛ مظفر، موسوعة بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۱۰۵.</ref> برخی نقل کرده‌اند که در [[شب عاشورا]]، [[ زهیر بن قین بجلی| زهیر بن قین]] بعد از اطلاع از امان‌نامه [[شمر بن ذی‌الجوشن| شمر]] به عباس(ع) گفت: ای پسر [[امیرالمؤمنین (لقب)|امیرالمؤمنین]]، زمانی که پدرت خواست [[ازدواج]] کند به عمویت عقیل گفت که برایش زنی از تبار دلاوران اختیار کند تا برای او فرزندی دلیر و شجاع به دنیا بیاورد، فرزندی که یاور [[ امام حسین علیه‌السلام |حسین(ع)]] در [[کربلا]] باشد.<ref>موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۱۷۷؛ اردوبادی، حیاة ابی‌الفضل العباس، ۱۴۳۶ق، ص۵۲-۵۳؛ خراسانی قاینی بیرجندی، کبریت الاحمر، ۱۳۸۶ق، ص۳۸۶.</ref> [[محمدعلی غروی اردوبادی|اردوبادی]] تصریح کرده است ماجرای گفتگوی زهیر با عباس را به جز [[اسرار الشهادة (کتاب)|اسرار الشهاده]] در کتاب دیگری ندیده است.<ref>الاردوبادی، حیاة ابی الفضل العباس، ۱۴۳۶ق، ص۵۲-۵۳.</ref>

*'''ابوالفضل''': مشهورترین [[کنیه]] عباس است.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۸۹. ابن‌نمای حلی، مثیر الاحزان، ۱۳۸۰ش، ص۲۵۴.</ref> برخی عنوان کرده‌اند که چون در خاندان [[بنی‌هاشم|بنی‌هاشم]] هر کس عباس نام داشت، ابوالفضل خوانده می‌شد، به عباس(ع) نیز حتی در کودکی ابوالفضل گفته می‌شد.<ref>مظفر، موسوعة بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۲.</ref> [[سید عبدالرزاق موسوی مقرم]] به نقل از کتاب «الجريدة في أصول أنساب العلويين» نقل کرده که عباس(َع) فرزندی به نام فضل داشت. ازاین‌رو، او را ابوالفضل می‌خوانند.<ref>موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۳۸.</ref>

*'''ابوالقِربَة''': برخی معتقدند که این کنیه به این دلیل به او داده شده است که در [[واقعه کربلا]] چندین بار مشک آب به خیمه‌ها برد. این کنیه در چند منبع ذکر شده است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۹۲؛ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ۱۳۹۰ق، ص۲۰۳؛ ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۳۵۸ق، ص۵۵؛ بهشتی، قهرمان علقمه، ۱۳۷۴ش، ص۴۳.</ref> قِربَة به معنای مشک‌ آب است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۷۴۹۷.</ref>

*'''ابوالفَرجَة''': دلیل این کنیه این است که عباس(ع) در کار کسانی که به او متوسل می‌شوند گشایش ایجاد می‌کند.<ref>مظفر، موسوعة بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۲.</ref> فرجه به معنای گشایش و برطرف کردن اندوه است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۱۷۰۳۷.</ref>

}}

برای عباس(ع) القاب متعددی ذکر شده که برخی از این القاب قدیمی‌اند و برخی جدید که مردم بر اساس صفات و فضایلش به او نسبت داده‌اند.<ref>نگاه کنید به: مظفر، موسوعة بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۴-۲۰؛ بهشتی، قهرمان علقمه، ۱۳۷۴ش، ص۴۵-۵۰؛ هادی‌منش، «کنیه‌ها و لقب‌‌های حضرت عباس(ع)»، ص۱۰۶.</ref> برخی از القاب او عبارتند از:

به گفته برخی پژوهشگران، درباره زندگی عباس تا قبل از [[واقعه کربلا]] اطلاعات تاریخی چندانی در دسترس نیست.<ref>بغدادی،‌ العباس، ۱۴۳۳ق، ص۷۳-۷۵؛ محمودی، ماه بی‌غروب، ۱۳۷۹ش، ص۳۸.</ref> تنها ماجرایی که از زندگی او نقل شده حضور در [[جنگ صفین]] است و نیز یک نکته در هنگام دفن امام حسن مجتبی(ع) است.<ref>موسوی مقرم، العباس(ع)، ۱۴۳۵ق، ص۲۴۷-۲۵۱.</ref> باقی آنچه وجود دارد مربوط به واقعه کربلا است.<ref>بغدادی،‌ العباس، ۱۴۳۳ق، ص۷۴.</ref>  

در سال تولد عباس(ع) اختلاف است.<ref>اردوبادی، حیاة ابی‌الفضل العباس، ۱۴۳۶ق، ص۶۱؛ محمودی، ماه بی‌غروب، ۱۳۷۹ش، ص۳۱.</ref> این اختلافات احتمالاً ناشی از نقل سن عباس(ع) در زمان [[شهادت]] پدرش [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] است که برخی آن را بین ۱۶ تا ۱۸ سال می‌دانند.<ref>محمودی، ماه بی‌غروب، ۱۳۷۹ش، ص۳۱ و ۵۰.</ref> بعضی دیگر سن او را ۱۴ سال و قبل از [[تکلیف]] عنوان کرده‌اند.<ref>ناصری، مولد العباس بن علی، ۱۳۷۲ش، ص۶۲؛ طعمه، تاريخ مرقد الحسين و العباس، ١۴١۶ق، ص۲۴۲.</ref>  

قول مشهور این است که عباس در [[سال ۲۶ هجری قمری|۲۶ق]] در [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>زجاجی کاشانی، سقای کربلا، ۱۳۷۹ش، ص۸۹-۹۰؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۴۲۹.</ref> به گفته‌ اردوبادی، درباره روز و ماه تولد او نیز در منابع قدیمی چیزی یافت نمی‌شود و فقط کتابی به نام انیس الشیعه که در قرن ۱۳ق نوشته شده، روز تولد او را [[۴ شعبان]] دانسته است.<ref> اردوبادی، حیاة ابی‌الفضل العباس، ۱۴۳۶ق، ص۶۴.</ref> نویسنده [[خصائص العباسیه]] بدون ذکر منبع نوشته است که وقتی به دنیا آمد، امام علی او را در آغوش گرفت و عباس نامید، در گوش‌هایش [[اذان]] و [[اقامه]] گفت، سپس بازوهایش را بوسید و گریه کرد و در پاسخ به [[ام‌البنین| ام البنین]] که دلیل گریه او را جویا شد، گفت دو بازوی عباس در راه کمک به [[امام حسین علیه‌السلام| حسین(ع)]] جدا می‌شود و [[ خدا|خداوند]] در ازای دو دست بریده‌اش، دو بال در [[آخرت]] به او عطا می‌کند.<ref> کلباسی، الخصائص العباسیه، ۱۴۲۰ق، ص۶۴-۷۱.</ref> کتاب‌های دیگر نیز با تکیه بر همین نقل، گریه امام برای قطع شدن دو دست عباس(ع) را مطرح کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به: ناصری، مولد العباس بن علی، ۱۳۷۲ق، ص۶۱-۶۲؛ خلخالی، چهره درخشان قمر بنی هاشم، ۱۳۷۸ش، ص۱۴۰.</ref>

[[پرونده:فرزندان حضرت عباس(ع).jpeg|300px|بندانگشتی|نمودار تصویری فرزندان حضرت عباس<ref>خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶، ص۴۵.</ref> ]]

عباس(ع) با [[لبابه همسر حضرت عباس|لبابه]] نوه [[عباس بن عبدالمطلب]] بین سال‌‌های [[سال ۴۰ هجری قمری|۴۰]] تا [[سال ۴۵ هجری قمری|۴۵ قمری]] [[ازدواج]] کرد.<ref>زبیری، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ج۱، ص۷۹؛ زجاجی کاشانی، سقای کربلا، ۱۳۷۹ش، ص۹۸.</ref> برخی از منابع، پدر لبابه را [[عبیدالله بن عباس بن عبدالمطلب| عبیدالله بن عباس]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به: بغدادی، المحبر، دار الاآفاق الجدیده، ص۴۴۱؛ تلمسانی، الجوهره، انصاریان، ص۵۹.</ref> و برخی دیگر [[عبدالله بن عباس]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌صوفی، المجدی، ۱۴۲۲ق، ص۴۳۶.</ref> ذکر کرده‌اند. ابن‌حبیب بغدادی، مورخ قرن سوم قمری، لبابه همسر عباس را دختر عبیدالله دانسته و لبابه دختر عبدالله را همسر علی بن عبدالله جعفر معرفی کرده است.<ref>بغدادی، المحبر، دار الاآفاق الجدیده، ص۴۴۰-۴۴۱.</ref> لبابه برای عباس، دو پسر به نام‌های فضل و عبیدالله به دنیا آورد<ref>ابن‌صوفی، المجدی، ۱۴۲۲ق، ص۴۳۶.</ref> و پس از شهادت او ابتدا به ازدواج ولید بن عتبه و سپس به ازدواج [[زید بن حسن بن علی|زید بن حسن]] درآمد.<ref>بغدادی، المحبر، دار الاآفاق الجدیده، ص۴۴۱.</ref>

گزارش شده است که نسل حضرت عباس از پسرش عبیدالله و پسرش حسن ادامه پیدا کرده است. فرزندان حضرت عباس از مشهور‌ترین تبار [[علویان]] بودند و بسیاری از آنها عالم، شاعر، قاضی و حاکم بودند.<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی هاشم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۱۸؛ محمودی، ماه بی‌غروب، ۱۳۷۹ش، ص۸۹.</ref> گستردگی نسل حضرت عباس از شمال آفریقا تا [[ایران]] گزارش شده است.<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی هاشم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۱۸.</ref> برخی دلیل این گستردگی را مهاجرت فرزندان حضرت عباس به دلیل ظلم حکومت‌ها عنوان کرده‌اند.<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی هاشم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۲۶.</ref>

حضور عباس(ع) در [[جنگ صفین]] در برخی از کتاب‌های متأخر نقل شده است. او در این جنگ از جمله افرادی بود که به فرماندهی [[مالک اشتر]] در جنگ صفین به [[فرات]] حمله کردند و برای لشگریان [[ امام علی علیه‌السلام |امام علی(ع)]] آب برداشتند.<ref>حائری مازندرانی، معالی السبطین، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۳۷؛ موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۲۴۲؛ خراسانی قاینی بیرجندی، کبریت الاحمر، ۱۳۸۶ق، ص۳۸۵.</ref> در همین کتاب‌های متأخر کشته شدن ابن شعثاء از شام و هفت تن از پسرانش به دست عباس نیز جزو حوادث جنگ صفین نقل شده است.<ref>موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۲۴۲؛ خراسانی قاینی بیرجندی، کبریت الاحمر، ۱۳۸۶ق، ص۳۸۵.</ref> به گفته برخی از نویسندگان، مردم [[شام]] قدرت ابن شعثاء را برابر با هزار سوار می‌دانسته‌اند.<ref>موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۲۴۲؛ خراسانی قاینی بیرجندی، کبریت الاحمر، ۱۳۸۶ق، ص۳۸۵.</ref> برخی  نیز در حضور حضرت عباس(ع) در صفین تردید کرده و آن را منطبق با قرائن تاریخی ندانسته‌اند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/66112 «بررسی ادعای حضور حضرت ابوالفضل در صفین»]، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref>   

بنابر آنچه اردوبادی در کتاب خود آورده، داستان وصیت امام علی(ع) به عباس و توصیه به او درباره امام حسین(ع)، گرچه مشهور است، اما سندی ندارد.<ref>اردوبادی، حیاة ابی‌الفضل العباس، ۱۴۳۶ق، ص۵۵.</ref>

{{سوگواری محرم}}

{{اصلی|واقعه کربلا}}

حضور در واقعه کربلا مهمترین فراز زندگی عباس بن علی است و اهمیت او نزد شیعیان ناشی از نقشی است که در واقعه کربلا داشته است. عباس را یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های [[ قیام امام حسین(ع)|قیام امام حسین]](ع) عنوان کرده‌اند.<ref>شریف قرشی، زندگانی حضرت ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۴.</ref> با این حال در بیشتر کتاب‌هایی که به صورت مجزا درباره عباس(ع) نوشته شده است، گزارشی تاریخی یا روایی درباره عباس(ع) از زمان حرکت امام حسین(ع) از [[مدینه]] به [[مکه]] و سپس از مکه به [[کوفه]] تا قبل از [[ماه محرم]] سال [[ سال ۶۱ هجری قمری |۶۱ق]] وجود ندارد.<ref>بغدادی،‌ العباس، ۱۴۳۳ق، ص۷۳-۷۵؛ همچنین نگاه کنید به: مظفر، موسوعة بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۱و۲ و۳؛ موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق؛ حائری مازندرانی، معالی السبطین، ۱۴۱۲ق؛ خراسانی قاینی بیرجندی، کبریت الاحمر، ۱۳۸۶ق؛ طعمه، تاريخ مرقد الحسين و العباس، ١۴١۶ق؛ ابن‌جوزی‌، تذكرة الخواص، ۱۴۱۸ق؛ اردوبادی، موسوعه العلامه الاردوبادی، ۱۴۳۶ق؛ شریف قرشی، زندگانی حضرت ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش؛ الخوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۱؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۴ و ۵.</ref>  

نویسنده کتاب «خطیب کعبه»، [[خطبه|خطبه‌ای]] به عباس(ع) نسبت داده است<ref>یونسیان، خطیب کعبه، ۱۳۸۶ش، ص۴۶.</ref> و آن را به استناد یادداشتی، به کتاب «مناقب سادة ‎الکرام» مستند می‌کند و خود تصریح دارد که این کتاب را ندیده است.<ref> یونسیان، خطیب کعبه، ۱۳۸۶ش، ص۴۶.</ref> بر اساس این گزارش حضرت عباس در روز [[۸ ذی‌الحجه|هشتم ذی‌الحجه]] خطبه‌ای را بر فراز بام [[کعبه]] ایراد کرد و در آن با اشاره به جایگاه [[امام حسین علیه‌السلام| امام حسین(ع)]] و معرفی [[ یزید بن معاویه |یزید]] به عنوان شراب‌خوار، به [[بیعت]] مردم با یزید انتقاد کرد. او در ضمن خطبه عنوان کرد تا زمانی که او زنده است اجازه نخواهد داد کسی امام حسین(ع) را به [[شهادت]] برساند و تنها راه شهادت امام، کشتن عباس است.<ref>یونسیان، خطیب کعبه، ۱۳۸۶ش، ص۴۶-۴۸.</ref> [[جویا جهان‌بخش]] در مقاله‌ای با تکیه بر نقد ادبی متن خطبه و ناشناس بودن نویسنده و اصل کتاب، آن را رد می‌کند و تصریح می‌کند که این ماجرا در منابع دیگر یافت نمی‌شود.<ref>جهان‌بخش، «گنجى نويافته يا وهمى بربافته؟»، ص۲۸-۵۶.</ref>

حضرت عباس(س) در روز عاشورا پرچم‌دار سپاه امام حسین(ع) بود. امام(ع) صبح عاشورا این سمت را به وی سپرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۸۷؛ ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۹۰؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۵؛ بخاری، سر السلسلة العلویة، ۱۳۸۲ق، ص۸۸-۸۹.</ref>بر اساس برخی گزارش‌ها امام(ع) هنگام درخواست عباس برای رفتن به میدان، پرچمداری او را یادآور می‌شدند.<ref>قمی، نفس المهموم، المکتبة الحیدریة، ص۳۰۶.</ref>

به گزارش منابع تاریخی وقتی دشمن آب را بر کاروان امام حسین(ع) بست و تشنگی به حرم و اصحاب فشار آورد، امام، عباس را همراه سی اسب‌سوار و بیست پیاده‌‌نظام با بیست مشک آب روانه‌ [[شریعه فرات]] نمود تا آب بیاورند. آنها شبانه نزدیک شریعه شدند اما [[عمرو بن حجاج زبیدی|عمرو بن حجاج]] و یارانش قصد ممانعت از رسیدن آنها به شریعه را داشتند که حضرت عباس و همراهانش آنها را عقب رانده و خود را به شریعه رساندند و مشک‌ها را پر از آب کردند. در حین بازگشت از شریعه عمرو بن حجاج و یارانش، بر آنان هجوم بردند. عباس و دیگر سوارکاران راه را بر دشمن بستند تا پیاده‌نظام‌ها آب را به اردوگاه رساندند.<ref> ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۹۸ و۹۹.طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۱۲؛ ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ۱۹۷۰م، ص۱۱۷؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۴۶ و ۳۴۷؛ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۵۵؛ ابن اعثم، الفتوح،۱۴۱۱ق، ج۵، ص۹۲.</ref>

هنگامی که کاروان حسینی در کربلا بودند، دشمن برای حضرت عباس و برادرانش دو امان‌نامه آوردند.

====امان‌نامه عبدالله بن ابی‌محل====

گزارشی دیگر توسط إبن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق) برخلاف بسیاری از متون کهن، این‌گونه نقل شده است: برادران حسین به شمر گفتند: اگر به ما و برادرمان حسین امان می‌دهی، ما نیز امان‌نامه‌ی تو را قبول می‌کنیم و گرنه ما نیازی به امان‌نامه‌ات نداریم.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۹۰.</ref> ولی ظاهرا گزارش‌های ابن کثیر و ابن اعثم به‌خاطر تأخر زمانی و محتوای آن، قابل تأمل و برخلاف گزارش کتب کهن است.<ref> صالحی حاجی‌آبادی، شهدای نینوا، ۱۳۸۶ش، ص۴۰.</ref>

بر اساس گزارش‌های تاریخی، حاصل ازدواج [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] با [[ام‌البنین]]، چهار پسر به نام‌های عباس، [[جعفر بن علی بن ابی‌طالب|جعفر]]، [[عبدالله بن علی بن ابی‌طالب|عبدالله]] و [[عثمان بن علی بن ابی‌طالب|عثمان]] بود.<ref> ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۷۵؛ ابومخنف، وقعة الطف،۱۳۶۷ش، ص۲۴۵؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۲، ص۳۴۲.</ref> و حضرت عباس عصر عاشورا برادران خود را تشویق به مبارزه کرد.

|ترجمه=به خدا سوگند! اگر چه دست راستم را قطع نموديد، ولى من پيوسته از [[اسلام|دينم]] و از [[امام حسین علیه‌السلام| امامى]] که در یقینش صادق است و فرزند [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پيامبر]] پاک و امين است، حمايت مى‌کنم.}}

{{جعبه نقل قول|دستان عباس بن علی قطع شده بود که آن ملعون توانست گرز بر سر او بكوبد. اما تا دستان ظاهر بریده نشود، بال های بهشتی نخواهد رست. اگر آسمان دنیا بهشت است، آسمان بهشت کجاست که عباس بن علی پرنده آن آسمان باشد؟ <ref>آوینی، فتح خون، ۱۳۹۰ش، ص۷۱.</ref>|عنوان=سید مرتضی آوینی:|عرض=27%|رنگ پس‌زمینه=#d3f2f2}}

گزارش‌های مختلفی از نبردهای عباس(ع) در روز عاشورا و چگونگی شهادت او نقل شده است.<ref>نگاه کنید به: خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۴۵-۳۵۸؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۸۴-۱۲۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۲۸ق، ص۳۳۸؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۱؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۷؛ بغدادی،‌ العباس، ۱۴۳۳ق، ۷۳-۷۵.</ref> بر اساس نقل برخی منابع، عباس تا شهادت آخرین نفر از [[فهرست اصحاب امام حسین(ع)| اصحاب امام حسین]] و [[بنی‌هاشم]] به میدان نرفته است.<ref>اردوبادی، حیاة ابی‌الفضل العباس، ۱۴۳۶ق، ص۱۹۲-۱۹۴.</ref>  

{{همچنین ببینید|تیر سه‌شعبه}}

به گفته [[فخرالدین طریحی]] عالم قرن ۱۱ق در کتاب [[المنتخب فی جمع المراثی و الخطب (کتاب)|المنتخب]] عباس وقتی وارد [[شریعه فرات]] شد، دستانش را پر از آب کرد تا بنوشد، اما وقتی آن را به صورت نزدیک کرد به یاد تشنگی حسین افتاد و آب را رها کرد و با لب تشنه به همراه مشکی پر از آب از فرات بیرون آمد.<ref>طریحی، المنتخب، ۲۰۰۳م، ص۳۰۷.</ref> [[ محمدباقر مجلسی |علامه مجلسی]] نیز در [[ بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] همین مطلب را بدون ذکر نام منبع اصلی آورده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۴۱.</ref> [[حبیب‌الله چایچیان]] شاعر و مرثیه‌سرای اهل‌بیت(ع) در این باره چنین سروده است:

{{شعر۲

|تا که تکمیل شود حجّ من و تقدیرم<ref>چایچیان، ای اش‌کها بریزید (دیوان حسان)، ۱۳۶۳ش، ص۲۱۰.</ref>}} اردوبادی با تحلیل چند شعر و بخشی از متن [[زیارت ناحیه مقدسه]] تلاش کرده است ثابت کند که این واقعه اتفاق افتاده است.<ref>اردوبادی، حیاة ابی الفضل العباس، ۱۴۳۶ق، ص۲۲۲-۲۲۵.</ref> جویا جهان‌بخش، تراث‌پژوه، در یادداشتی با تصریح به این که این واقعه در متون کهن نیامده است، احتمال می‌دهد این داستان ریشه در سوگ‌سروده‌ای کهن در [[مقاتل الطالبیین (کتاب)|مقاتل الطالبیین]] داشته باشد که در آن گفته شده که «ابوالفضل با همه تشنگی آب را نثار حسین کرد».{{یاد| ... و من واساه لا يثنيه شي‌ء * و جاد له على عطش بماء* الإصفهاني، مقاتل الطالبيين، ج۱، ص۸۹.}}<ref>[https://yadegarestan.kateban.com/post/4624 آیا حکایت ایثار حضرت ابوالفضل(ع) ریشه تاریخی ندارد؟.] پایگاه یادگارستان.</ref>

برخی یکی از مهم‌ترین فضائل و ویژگی‌های عباس(ع) را همراهی و زندگی کردن با [[امام علی(ع)]]، [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] می‌دانند.<ref> مظفر، موسوعة بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۱-۱۲؛ کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۷-۱۰۸، ۱۲۳ و ۲۰۳؛ موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۰.</ref> [[ سید عبدالرزاق موسوی مقرم| عبدالرزاق مقرم]] در [[کتاب العباس]]، جمله‌ای را از کتاب [[اسرار الشهادة (کتاب)|اسرار الشهادة]] به عنوان [[حدیث]] از [[ امامان شیعه|معصومان]] نقل کرده است که عباس بهره‌ای از علم داشته است.<ref>موسوی مقرم، العباس، ۱۴۲۷ق، ص۱۵۸.</ref>جعفر نقدی درباره او  می‌نویسد «او از نظر دانش، پارسایی، نیایش و عبادت از بزرگان اهل‌بیت است.»<ref>النقدي، جعفر، الانوار العلويه.</ref> برخی معتقدند اگرچه عباس(ع) در درجه [[چهارده معصوم|معصومان]] نیست، اما نزدیک‌ترین فرد به آنها است.<ref>نگاه کنید به: کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۱۲۳؛ بهشتی، قهرمان علقمه، ‌۱۳۷۴ش، ص۱۰۳ و ۱۰۷.</ref>حضرت عباس(ع) پنج امام معصوم را دیده است. امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، [[امام سجاد(ع)]] و [[امام باقر(ع)]] که در [[واقعه کربلا]] حضور داشته است.<ref>العلامة المجلسي، بحار الأنوار، ج۴۶، ص۲۱۲.</ref> سید محمدعلی ریاضی شاعر آیینی قرن چهارده شمسی در شعری معروف به این فضیلت شاره کرده است.  

{{شعر۲

یکی از فضائل عباس(ع) که به ادعای کلباسی دوست و دشمن آن را ستوده‌اند و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را انکار کند، [[شجاعت]] او است.<ref> کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۹.</ref> برخی کرم و بخشش عباس(ع) را از دیگر فضائل او عنوان کرده‌اند، به نحوی که میان مردم این رفتار او ضرب‌المثل بوده است.<ref>طعمه، تاریخ مرقد الحسین و العباس، ١۴١۶ق، ص۲۳۶.</ref>

عباس را از شاخص‌ترین و برجسته‌ترین [[ فهرست اصحاب امام حسین(ع)|اصحاب امام حسین (ع)]] در [[روز عاشورا]] دانسته‌اند.<ref>خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۹.</ref> او پرچمدار لشگر [[امام حسین(ع)]] در [[واقعه کربلا]] بود.<ref>نگاه کنید به: خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۳-۱۲۶.</ref> امام حسین(ع) درباره حضرت عباس، تعبیر «جانم به فدایت برادر» را به کار برده است<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۹۰.</ref> و همچنین بر نعش عباس گریسته است.<ref>مظفر، موسوعة بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۱۷۸؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۹۸؛ خوارزمی، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۴.</ref> برخی این سخنان و حرکات را نشانگر جایگاه او نزد امام سوم شیعیان دانسته‌اند.<ref>عندلیب، ثارالله، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۷.</ref>

[[سید عبدالرزاق موسوی مقرم| سید عبدالرزاق مقرم]] در [[مقتل الحسین (مقرم)|کتاب مقتل الحسین]] می‌گوید که [[امام سجاد(ع)]] بعد از [[واقعه عاشورا]] برای [[دفن]] اجساد همه [[شهدای کربلا]] از [[بنی‌اسد]] کمک گرفت، ولی برای دفن امام حسین(ع) و عباس(ع) از آنها کمکی نگرفت و گفت برای دفن این دو [[شهید]] کسانی مرا کمک می‌کنند و به کمک شما نیازی نیست.<ref>موسوی مقرم، مقتل الحسین، ۱۴۲۶ق، ص۳۳۷.</ref> آیت الله [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] الاهی دان و محقق شیعه براین باور است که  فضیلت حشر با [[فرشته|فرشتگان]]، که هیچ لذتی بالاتر از آن نیست، در روایات برای بنده صالح خدا، حضرت ابوالفضل العباس(سلام‏ الله عليه) نیز گفته شده و این گونه پاداش‌های غیبی، ظهور راز عبادت و اطاعت و بروز روح بندگی است.<ref>https://javadi.esra.ir/fa/w/بمناسبت-ولادت-با-سعادت-قمر-بنی-هاشم-ع-و-روز-جانباز/-

</ref>

بر اساس گزارش کتاب «پژوهشی در سیره و سیمای عباس بن علی»، یازده [[زیارت‌نامه]] در کتاب‌های مختلف برای حضرت عباس نقل شده است<ref> نگاه کنید به: خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۱۸۱-۳۲۱.</ref> که تعدادی از آنها خلاصهٔ زیارتنامه‌های دیگر دانسته شده‌اند.<ref> خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۳۲۱.</ref> از یازده زیارتنامه مذکور، سه زیارت از [[امام صادق(ع)]] نقل شده<ref>نگاه کنید به: خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۲۸۲، ۳۰۴ و ۳۰۵.</ref> و در انتساب برخی از موارد به [[چهارده معصوم|معصومان]] هم تشکیک شده است.<ref>نگاه کنید به: خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۷.</ref>  

در این زیارتنامه‌ها، تعابیر تمجیدآمیزی برای حضرت عباس ذکر شده است؛ عبارت‌هایی مثل [[عبد صالح]]، همچنین کسی که در مقابل جانشین [[پیامبر(ص)]] تسلیم است و او را تصدیق کرده و به او وفادار بوده است، مطیع [[خدا]] و [[ حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول]] و [[ائمه(ع)]]، و کسی که همانند [[بدریون]] و مجاهدان در راه خدا عمل کرده است.<ref>نگاه کنید به: خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۲۸۳.</ref> همچنین برخی با تکیه بر فرازهایی از [[زیارت ناحیه مقدسه]] {{یاد|السَّلَامُ عَلَی الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، الْمِوَاسِی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ، الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ، الْفَادِی لَهُ الْوَاقِی، السَّاعِی إِلَیهِ بِمَائِهِ الْمَقْطُوعَهِ؛ سلام بر عباس بن امیرالمؤمنین، كه با جان خویش برادرش را یاری می‌كرد، و به خاطر او از خود می‌گذشت، برای برادرش نگهبان و سرباز فداكاری بود، با وجودی كه خود تشنه بود تلاش كرد آبی را كه داشت به حسین برساند، آنكه دو دستش بریده شد.}} که درباره حضرت عباس است، آن را نشان‌دهنده جایگاه والای او از زبان [[امام زمان(عج)]] می‌دانند.<ref>نگاه کنید به: خرمیان، ابوالفضل العباس، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۳-۱۲۶.</ref>

[[کرامات]] حضرت عباس در بین [[شیعه| شیعیان]] معروف است و داستان‌های متعددی درباره شفای‌ بیماران یا حل سایر مشکلات با [[توسل]] به حضرت عباس بین مردم جاری است؛ کتاب «در کنار علقمه کرامات العباسیه»، ۷۲ قصه از این کرامات را گردآوری کرده است.<ref>نگاه کنید به: محمودی، در کنار علقمه، ۱۳۷۹ش.</ref> ربانی خلخالی نیز در کتاب «چهره درخشان قمر بنی‌هاشم» حدود هشتصد [[کرامت]] از عباس(ع) جمع‌آوری کرده و در هر جلد بیش از ۲۵۰ داستان نقل کرده است. با این حال برخی از این داستان‌ها تکراری نقل شده‌اند. به نوشته این منابع، کرامت‌های حضرت عباس اختصاص به شیعیان ندارد و کرامت‌هایی نیز از حضرت عباس در حق معتقدان سایر ادیان و مذاهب مثل [[اهل سنت]]، [[مسیحی|مسیحیان]]، [[کلیمی|کلیمیان]] و [[زرتشت|زرتشتیان]] نقل شده است.<ref>نگاه کنید به: ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۸۰ش.</ref>

[[پرونده:تابلوی علمدار کربلا اثر استاد فرشچیان.jpg|بندانگشتی|تابلوی علمدار کربلا اثر [[محمود فرشچیان]]]]مشهور است که [[شیعیان]] ارتباط عاطفی زیادی با حضرت عباس(ع) دارند و بعد از [[ چهارده معصوم|

چهارده معصوم(ع)]] برای او بالاترین مقام را قائل‌اند.<ref>بغدادی،‌ العباس، ۱۴۳۳ق، ص۱۴۹.</ref> محمد بغدادی یک فصل از کتابش را به ارتباط شیعیان و ابوالفضل(ع) اختصاص داده است و شدت علاقه و محبت شیعیان به عباس(ع) را بسیار روشن و واضح دانسته است.<ref>بغدادی،‌ العباس، ۱۴۳۳ق، ص۱۴۹.</ref> این ارتباط باعث شده است که حضرت عباس در فرهنگ شیعه جایگاه مهمی در توسلات، [[عزاداری|عزاداری‌ها]] و نمادسازی‌ها داشته باشد.  

به دلیل جایگاه ویژه حضرت عباس در بین شیعیان، مردم برای رسیدن به حاجات خود به حضرت عباس متوسل می‌شوند و برای او [[نذر]] می‌کنند.<ref>بغدادی،‌ العباس، ۱۴۳۳ق، ص۱۵۱؛ کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۳-۲۱۴.</ref> برخی نیز [[کرامت|کراماتی]] را از حضرت عباس در حق [[اهل‌سنت]]، [[مسیحیت|مسیحیان]]، [[کلیمی|کلیمیان]] و [[ارمنی|ارمنی‌ها]] نقل کرده‌اند.<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۲۶۷؛ کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۴.</ref>

در مراسم مذهبی [[دهه محرم]]، [[نهم محرم]] به عنوان [[روز تاسوعا]] به [[عزاداری]] برای حضرت عباس (ع) اختصاص دارد که پس از روز [[عاشورا]]، مهمترین زمان برگزاری عزاداری شیعیان در [[مسجد|مساجد]]، [[هیئت|هیئت‌ها]] و [[تکیه|تکیه‌ها]] به حساب می‌آید. این روز در [[ایران]] و برخی از کشورهای [[اسلام|اسلامی]] تعطیل است.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۰-۱۱۱.</ref> یکی از برنامه‌هایی که همواره در این مراسم برگزار می‌شود خواندن «دو دمه» معروفی است که در آن عزاداران حسینی به دو دسته تقسیم می‌شوند و یک دسته مصراع اول و دسته دیگر مصراع دوم را می‌خوانند. {{شعر2

|عرض=(۷۰ به معنای کامل است)

[[یوم العباس زنجان]]: هر ساله در غروب روز [[۸ محرم|هشتم محرم]]، جمعیت زیادی از عزاداران در فاصله [[حسینیه اعظم زنجان]] تا امامزاده سید ابراهیم این شهر جمع می‌شوند و نوحه‌خوانی و [[عزاداری]] می‌کنند. بر اساس برخی از گزارش‌ها در سال ۹۶ بیش از ۹۷۰۰ و در سال ۹۵ حدود دوازده هزار رأس گوسفند در این مراسم به واسطه [[نذر]] مردم، [[قربانی]] شده است.<ref>[http://www.yjc.ir/fa/news/6258117 «یوم العباس در زنجان؛ بزرگترین میعادگاه عاشقان حسینی در کشور»]،‌ باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> در سال‌های اخیر، هر ساله حدود پانصد هزار نفر در این مراسم شرکت می‌کنند. این مراسم به عنوان یکی از میراث‌های معنوی [[ایران]] ثبت شده است.<ref>[http://www.yjc.ir/fa/news/6258117 «یوم العباس در زنجان؛ بزرگترین میعادگاه عاشقان حسینی در کشور»]،‌ باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>

ذکر «یا کاشفَ الکَرْبِ عنْ وَجهِ الْحُسَین اِکْشِفْ کَرْبی بِحَقِّ أَخیکَ الحُسَین» (ای برطرف کننده غم و اندوه از روی حسين به حق برادرت حسين ، اندوه و مشکل من را برطرف کن).

به عنوانی یکی از ذکر‌های توسل به حضرت عباس مشهور شده و گاه توصیه می‌شود که این ذکر به تعداد ۱۳۳ مرتبه {{یاد|(که نام عباس به [[حساب ابجد]] است؛<nowiki>ع=۷۰ ب=۲ ا=۱ س=۶۰)</nowiki>}} گفته شود.<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۶.</ref> این ذکر در کتاب‌های حدیثی شیعه نقل نشده است.

*'''[[سقایی]]:''' یکی از آیین‌های منقبت‌خوانی است که در ایام عزاداری به ویژه تاسوعا و عاشورا در ایران برگزار می‌شود. این آیین گاهی به صورت نوحه‌خوانی جمعی و گاهی به صورت سیراب کردن تشنگان در مسیر عزاداری‌ها و در هیئت‌های مذهبی برگزار می‌شود؛ در صورت اول اشعار و نوحه‌های مخصوصی دارد و در صورت دوم نیز سقاها لباسی مخصوص می‌پوشند و با کوزه یا مشک، عزاداران را سیراب می‌کنند.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۸۱-۲۸۳؛ ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۱۸۲-۲۱۳.</ref> شرکت‌کنندگان در این هیئت‌ها سقا می‌شوند و نشانه‌های سقایی به خود می‌آویزند. آنها با یک دست دهانۀ مشک پرآبی را که بر دوش دارند، می‌گیرند و در دست دیگر کاسه‌ای ‌دارند و میان عزاداران رفت‌و‌آمد می‌کنند و به تشنگان آب می‌رسانند و اشعاری را در بیان تشنگی امام حسین (ع) و یارانش می‌خوانند تا نوشندۀ آب را بیشتر به یاد امام(ع) و یارانش بیندازند؛ برای نمونه، سقایان سروستان فارس این اشعار را می‌خوانند: آبی بنوش و لعنت حق بر یزید کن / جان را فدای مرقد شاه شهید کن.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/257663 «سقاخانی»]، وبگاه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref>  فرهنگ سقایی در بسیاری از شهرهای شیعه‌نشین [[عراق]] و [[ایران]] رایج است<ref>ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۱۸۲-۲۱۳.</ref> و تأثیر فرهنگ سقایی در [[سقاخانه|سقاخانه‌های]] متعددی که به نام حضرت عباس ساخته شده قابل مشاهده است.<ref>کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۳-۲۱۴.</ref>

*'''[[قسم خوردن]] به حضرت عباس(ع)''': قسم خوردن به حضرت عباس در میان شیعیان و حتی [[اهل سنت]] امری رایج است، به طوری که به نقل برخی، بسیاری از شیعیان برای پایان دادن به نزاع‌های خود به حضرت عباس قسم می‌خورند. و برخی تنها سوگند واقعی را همین سوگند به نام عباس می‌دانند.<ref>چلکوسکی، «عباس جوانمرد دلیر»، ص۳۷۵.</ref> برخی از اقوام [[شیعه]]، عهدها، پیمان‌ها، معاملات و قراردادهای خود را با قسم خوردن به حضرت عباس(ع) تثبیت و تحکیم می‌کنند.<ref>بغدادی، العباس، ۱۴۳۳ق، ص۲۰.</ref> دلیل توجه ویژه به قسم حضرت عباس(ع)، [[شجاعت]]، وفاداری، [[غیرت]]، ادب و جوانمردی وی عنوان شده است.<ref>میردریکوندی، دریای تشنه؛ تشنه دریا، ۱۳۸۲ش، ص۱۱۱-۱۱۳.</ref> برخی‌ نقل‌ها درباره اعتماد به قسم حضرت عباس از طرف اهل سنت و مخصوصا اهل سنت عراق وجود دارد؛ از جمله حردان تکریتی وزیر دفاع پیشین [[عراق]] نقل کرده است که به همراه احمد حسن البکر (یکی از روسای جمهور قبلی عراق) و [[صدام]] و چند نفر دیگر می‌خواستند پیمانی ببندند و برای تحکیم پیمان خود و برای اینکه به همدیگر خیانت نکنند، تصمیم گرفتند که قسم بخورند. با وجود اینکه برخی محل دفن [[ابوحنیفه]] را برای قسم خوردن پیشنهاد دادند، اما در نهایت تصمیم گرفتند برای قسم خوردن به حرم حضرت عباس بروند و آنجا قسم بخورند.<ref>تکريتی، مذکرات حردان التکريتی، ۱۹۷۱م، ص۵.</ref>

*'''روز جانباز''': در تقویم رسمی [[ نظام جمهوری اسلامی ایران | جمهوری اسلامی ایران]] روز [[۴ شعبان|چهارم شعبان]] به مناسبت تولد حضرت عباس(ع) به عنوان روز [[جانباز]] نامگذاری شده است.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/100430 «نامگذاری روزها و هفته های خاص»]، وبگاه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.</ref>

*[[سقاخانه]]: یکی از نماد‌های مذهبی شیعیان است. سقاخانه‌ها فضاهای کوچکی‌اند که در معابر عمومی برای آب دادن به رهگذران به انگیزۀ کسب [[ثواب و عقاب|  ثواب]] ساخته می‌شوند. سقاخانه در فرهنگ شیعه یادآور سقایت حضرت عباس(ع) در [[واقعه کربلا]] است و از این رو سقاخانه به نام‌ [[امام حسین(ع)]] و حضرت عباس (ع) مزین می‌شوند.<ref>چلکوسکی، «عباس جوانمرد و دلیر، ص۳۷۴.</ref> برخی برای برآورده شدن حاجت خود در آنجا شمع روشن می‌کنند یا [[ دخیل بستن|

*[[سقانفار|سَقَّانِفار]]: یا ساقی‌نِفار یا سقّاتالار نام بناهای سنتی در منطقه [[مازندران]] در ایران است که برای برگزاری مراسم عزاداری مذهبی و ادای نذر استفاده می‌شود. این بناها عموماً در مجاورت یک مکان مذهبی مانند [[مسجد]]، [[تکیه]] و [[حسینیه]] ساخته می‌شوند. سقانفار‌ها به حضرت عباس(ع) منتسب هستند و برخی به آنها «ابوالفضلی» می‌گویند.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۸۰.</ref>

[[پرونده:شمایل منتسب به حضرت عباس.jpg|بندانگشتی| تصویری معروف از شمایل حضرت عباس(ع)]]

نقاشی‌هایی در فرهنگ عمومی [[شیعیان]] وجود دارد که با عنوان چهره عباس بن علی شناخته می‌شود. این تصاویر در هیئت‌های مذهبی و [[تکیه|تکیه‌ها]] نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به نظر بسیاری از [[ فهرست مراجع تقلید شیعه| مراجع تقلید]] نسبت دادن این تصاویر به او را نمی‌توان به آسانی پذیرفت. آنها با وجود اینکه عنوان کرده‌اند نصب این تصاویر در هیئت‌های مذهبی و تکیه‌ها، در صورتی که موجب عمل [[حرام]] یا بی‌احترامی نشود اشکال شرعی ندارد، اما توصیه کرده‌اند که از نصب این تصاویر خودداری شود.<ref>محمودی، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۱۰۵-۱۰۷.</ref>  

در سال‌های اخیر دو فیلم با محوریت [[ واقعه کربلا| واقعه عاشورا]] به نام [[ مختارنامه (مجموعه تلویزیونی)|مختارنامه]] و [[رستاخیز (فیلم)|رستاخیز]] ساخته شد که قطعه‌های مرتبط با حضور حضرت عباس در فیلم مختارنامه به دلیل مخالفت برخی از مراجع با نمایش چهره حضرت عباس حذف شد<ref>[http://fararu.com/fa/news/62702/ «۱۸ دقیقه از مختارنامه سانسور شد»]، وبگاه فرارو.</ref> و فیلم رستاخیز نیز به همین دلیل اجازه نمایش دریافت نکرده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/94042413880/ «اظهارات احمدرضا درویش پس از توقف اکران رستاخیز»]، خبرگزاری ایسنا.</ref>{{یاد|  براساس گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی فیلم رستاخیز پس از ۹ سال در روز۱۶ اسفند ۱۴۰۰ش برابر چهارم شعبان۱۴۴۳ق مجوز اکران گرفت.[https://www.irna.ir/news/81682843/ رستاخیز-از-حاشیه-تا-اكران]}}

درباره شخصیت حضرت عباس تاکنون کتاب‌هایی نوشته شده که برخی از آنها عبارت است از:

#زندگانی قمر بنی‌هاشم: ظهور عشق اعلی، حسین بدرالدین، تهران، مهتاب، ۱۳۸۲ش.

#ابوالفضل العباس (ع): پژوهشی در سیره و سیمای عباس‌بن‌علی (ع)، جوادخرمیان، نشر راه سبز، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.

{{ستون|۳}}

* [[روزشمار واقعه عاشورا]]

{{پایان}}

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{پایان}}

{{ستون|۲}}

* [https://alkafeel.net/?lang=pr/ سایت حرم حضرت عباس (ع)]