سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها

سلیم بن قیس هلالی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۱۹

۷۵۵ بایت حذف‌شده ، ۶ ژانویه

اصلاح متن

دیداریویکی‌متن

Hasanejraei

Automoderated users، confirmed

۳۸۶

ویرایش

@@ خط ۲۹: / خط ۲۹: @@
 کتاب سلیم، حاوی روایاتی درباره [[برتری اهل‌بیت(ع)|فضایل اهل‌بیت]] و امام‌شناسی، و نیز احادیثی درباره حوادث پس از [[رحلت پیامبر(ص)|درگذشت پیامبر]]، غصب خلافت و [[شهادت حضرت فاطمه(س)|شهادت دختر پیامبر]] است.
-محمدباقر انصاری زنجانی در مقدمه کتاب سلیم و نهله غروی نائینی در مقاله‌ای مستقل، و پژوهشگرانی دیگر، وجود تاریخی سلیم بن قیس، از راویان شیعه را پذیرفته‌اند، اما با این حال، بنابر آنچه [[سید حسین مدرسی طباطبایی]]، [[ابن‌ابی‌الحدید]]، و عبدالمهدی جلالی در مقاله‌ای مستقل، نگاشته‌اند، سلیم بن قیس وجود خارجی نداشته، و در مواردی که به هویت او اشاره شده، در روایاتی منقول از ابان بن ابوعیاش یا در کتاب سلیم است که باز ابان ناقل آن بوده، و چنین شواهدی برای اثبات وجود او کافی نیست.
+محمدباقر انصاری زنجانی در مقدمه کتاب سلیم و نهله غروی نائینی در مقاله‌ای مستقل، و پژوهشگرانی دیگر، وجود تاریخی سلیم بن قیس، از راویان شیعه را پذیرفته‌اند، اما با این حال، بنابر آنچه [[سید حسین مدرسی طباطبایی]]، [[ابن‌ابی‌الحدید]]، و عبدالمهدی جلالی در مقاله‌ای مستقل، نگاشته‌اند، سلیم بن قیس وجود خارجی نداشته، و در مواردی که به هویت او اشاره شده، در روایاتی منقول از ابان بن ابی‌عیاش یا در کتاب سلیم است که باز ابان ناقل آن بوده، و چنین شواهدی برای اثبات وجود او کافی نیست.
-بر اساس آنچه [[محمدباقر انصاری زنجانی]] در مقدمه کتاب سلیم آورده، او دو سال قبل از هجرت در [[کوفه]] متولد شده و بنابر نقل [[ابان بن ابی‌عیاش|ابان بن ابوعیاش]]، پیرمردی اهل عبادت با چهره‌ای نورانی بوده که در حکومت [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]] عضوی از [[شرطة الخمیس]] بوده، در [[جنگ نهروان]] شرکت داشته و پس از آن نیز امامان شیعه را تا [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام محمد باقر]] درک کرده است.
+بر اساس آنچه [[محمدباقر انصاری زنجانی]] در مقدمه کتاب سلیم آورده، او دو سال قبل از هجرت در [[کوفه]] متولد شده و بنابر نقل [[ابان بن ابی‌عیاش]]، پیرمردی اهل عبادت با چهره‌ای نورانی بوده که در حکومت [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]] عضوی از [[شرطة الخمیس]] بوده، در [[جنگ نهروان]] شرکت داشته و پس از آن نیز امامان شیعه را تا [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام محمد باقر]] درک کرده است.
-== اهمیت و جایگاه سلیم بن قیس ==
+== اهمیت و جایگاه ==
-سلیم بن قیس هلالی که بیشتر با کتابی به نام کتاب سلیم شناخته می‌شود، از شخصیت‌هایی است که بود و نبود او در تاریخ محل گفت‌و‌گو قرار گرفته است. برخی منابع او را از اصحاب امامان نخستین شیعه می‌دانند،<ref>مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه،۱۳۸۶ش، ص۱۲۵.</ref> و کتاب او را نیز کتابی معتبر و قدیمی‌ترین کتاب شیعه می‌دانند؛ و در نقطه مقابل پژوهش‌گران چندی منکر وجود چنین شخصیتی در تاریخ هستند. کسانی که وجود تاریخی سلیم را می‌پذیرند می‌توانند در مباحث متعددی مثل [[غصب خلافت]] و [[شهادت حضرت فاطمه(س)]] به روایات کتاب سلیم استناد کنند.
+سلیم بن قیس هلالی که بیشتر با کتابی به‌نام [[کتاب سلیم بن قیس هلالی|کتاب سلیم]] شناخته می‌شود، از شخصیت‌هایی است که بود و نبود او در تاریخ اختلافی است؛ برخی منابع او را از اصحاب امامان نخستین شیعه می‌دانند،<ref>مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۵.</ref> و کتاب او را نیز کتابی معتبر، و قدیمی‌ترین کتاب شیعه معرفی می‌کنند، و در مقابل، پژوهشگران چندی منکر وجود چنین شخصیتی در تاریخ هستند. کسانی که وجود تاریخی سلیم را می‌پذیرند، در مباحث متعددی مثل [[غصب خلافت]] و [[شهادت حضرت فاطمه(س)]] به روایات کتاب سلیم استناد می‌کنند.
-سلیم بن قیس به عنوان یک مؤلف، از آن جهت مورد توجّه خاص است که در اکثر مطالب کتابش شخصا حضور داشته و یا از کسانی که شخصا حضور داشته‌اند نقل کرده است و در نقل خود جز موثّقین به کسی اعتماد نکرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۷ - ۲۹.</ref> از سلیم روایات چندی به جز آنچه در کتابش آمده، روایت شده است.<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، جلد ۹، ص۲۳۶؛ نعمانی، الغیبه،۱۳۹۷ق، ص۹۵.</ref>
+سلیم بن قیس به‌عنوان یک مؤلف، از آن جهت مورد توجّه خاص است که در اکثر مطالب کتابش شخصاً حضور داشته و یا رویدادها را از کسانی نقل کرده که شخصاً در وقایع حضور داشته‌اند.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۷-۲۹.</ref> گفته شده که وی در نقل خود جز راویان موثّق به کسی اعتماد نکرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۷-۲۹.</ref> از سلیم روایات چندی به جز آنچه در کتابش آمده، روایت شده است.<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۲۳۶؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۹۵.</ref>
 === کتاب سلیم بن قیس ===
 {{اصلی|کتاب سلیم بن قیس هلالی}}
 [[پرونده:کتاب سلیم بن قیس هلالی.jpg|بندانگشتی|220px|[[کتاب سلیم بن قیس هلالی]]]]
-کتاب سلیم بن قیس اولین کتاب [[شیعه]] در زمان امیرالمؤمنین علی(ع) دانسته شده است. این کتاب حاوی روایاتی درباره فضایل [[اهل بیت]]، امام‌شناسی، اخباری درباره حوادث پس از [[رحلت پیامبر(ص)]]، [[غصب خلافت]]، و [[شهادت حضرت فاطمه(س)]] است. این کتاب با عنوان اسرار آل محمد(ص) توسط اسماعیل انصارى زنجانى خوئينى به فارسی ترجمه شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12539/1/2 «نام کتاب : أسرار آل محمد عليهم السلام»]، وبگاه کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref>
+کتاب سلیم بن قیس اولین کتاب [[شیعه]]، و تألیف‌شده در زمان امام علی(ع) دانسته شده است. این کتاب حاوی روایاتی درباره [[برتری اهلبیت|فضایل اهل‌بیت]]، امام‌شناسی، احادیثی درباره حوادث پس از [[رحلت پیامبر(ص)]]، [[غصب خلافت]]، و [[شهادت حضرت فاطمه(س)]] است. این کتاب با عنوان اسرار آل محمد(ص) توسط اسماعیل انصارى زنجانى خوئينى به فارسی ترجمه شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12539/1/2 «نام کتاب: أسرار آل محمد عليهم السلام»]، وبگاه کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref>
-در این کتاب نقل‌هایی از اسرار معاویه هم وجود دارد نامه محرمانه معاویه به زیاد از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۴.</ref> او هم‌چنین زمان روایت، مکان آن و شرایطی که در آن اتّفاق افتاده را نیز ثبت کرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref> سلیم برای بدست آوردن جزئیات بیشتر به مسافرت‌هایی اقدام می‌نمود. حضور او در سفر معاویه به مدینه از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref> او سؤالات اعتقادی مهمّی از ائمه(ع) پرسیده و جواب آنها را ثبت کرده است. حتّی گاهی از دشمنان اهل بیت(ع) درباره کارهای‌شان سؤال کرده و پاسخ آن‌ها را نگاشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref>
+در این کتاب نقل‌هایی از اسرار معاویه هم وجود دارد که نامه محرمانه معاویه به زیاد از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۴.</ref> سلیم بن قیس، همچنین زمان روایت، مکان آن و شرایطی که در آن اتّفاق افتاده را نیز ثبت کرده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref>
-== اختلاف درباره وجود واقعی سلیم بن قیس ==
+گفته شده که سلیم برای به‌دست آوردن جزئیات بیشتر به مسافرت‌هایی اقدام می‌نمود که حضور او در سفر معاویه به مدینه از نمونه‌های آن است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref> او سؤالات اعتقادی مهمّی از ائمه(ع) پرسیده و جواب آنها را ثبت کرده است؛ حتّی گاهی از دشمنان اهل‌بیت درباره کارهای‌شان سؤال کرده و پاسخ آنها را نگاشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۵.</ref>
+== اختلاف درباره وجود سلیم ==
 === مخالفان ===
-برخی محققان وجود شخصیتی واقعی به نام سلیم بن قیس را قبول ندارند؛ [[سید حسین مدرسی طباطبائی|مدرسی]] این نام را اسمی مستعار برای نویسنده کتابی شناخته شده می‌داند.<ref>مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه،۱۳۸۶ش، ص۱۲۶.</ref> [[ابن‌ابی‌الحدید|ابن ابی الحدید]] شارح نهج البلاغه نیز مدعی است که یکی از شیعیان به او گفته است که سلیم وجود خارجی ندارد.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۲۱۷.</ref> عبدالمهدی جلالی در مقاله‌ «''پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی''» با مراجعه به ۸۲ کتاب شیعه و سنی چنین استدلال کرده است که در این کتاب‌ها یا نامی از سلیم بن قیس نیست یا اگر هست فقط از طریق ابان بن ابی‌عیاش و همان کتاب سلیم است<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۲۲.</ref> که تنها راوی کتاب سلیم است و مدعی است که او را دیده است. جلالی معتقد است این مقدار برای اثبات وجود شخصیتی به نام سلیم بن قیس کافی نیست.<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۹۸.</ref> جلالی کتاب‌ها را در چند گروه کتاب‌های تاریخ عمومی، تراجم و سیره و [[مناقب‌نگاری|مناقب]]، اصلی رجالی، اصلی حدیثی، عمومی حدیثی، و دیگر کتاب‌ها دسته‌بندی کرده است<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۹۹-۱۲۲.</ref>
+گروهی از محققان وجود شخصیتی واقعی به‌نام سلیم بن قیس را قبول ندارند؛ [[سید حسین مدرسی طباطبائی|مدرسی طباطبایی]] این نام را اسمی مستعار برای نویسنده کتابی شناخته‌شده می‌داند.<ref>مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۶.</ref> [[ابن‌ابی‌الحدید]]، شارح نهج‌البلاغه نیز مدعی است که یکی از شیعیان به او گفته است سلیم وجود خارجی ندارد.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۲۱۷.</ref>
+عبدالمهدی جلالی در مقاله‌ «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی» با مراجعه به ۸۲ کتاب شیعه و سنی، گفته است که در این کتاب‌ها، یا نامی از سلیم بن قیس نیست یا اگر هست فقط از طریق ابان بن ابی‌عیاش و همان کتاب سلیم است<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۲۲.</ref> که تنها راوی کتاب سلیم است و مدعی است که او را دیده است. به‌گفته جلالی، این شواهد برای اثبات وجود شخصیتی به‌نام سلیم بن قیس کافی نیست.<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۹۸.</ref>
+جلالی به دو کتاب [[رجال ابن غضائری (کتاب)|رجال ابن‌غضائری]]<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۹.</ref> و المُتَوارین (گریختگان از دست [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج بن یوسف]]) نوشته عبدالغنی بن سعید أزدی<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۷.</ref> به‌صورت خاص توجه کرده است؛ غضائری در کتاب خود مدعی است علمای شیعه گفته‌اند که سلیم ناشناخته است و ذکری از او در روایات نیست و کتابش نیز جعلی و ساختگی است.<ref>ابن‌‌الغضائری، الرجال، ۱۳۸۰ش، ص۶۳.</ref> او همچنین در جای دیگری از کتابش می‌گوید علمای شیعه جعل کتاب سلیم را به ابان بن ابی‌عیاش نسبت می‌دهند.<ref>ابن‌‌الغضائری، الرجال، ۱۳۸۰ش، ص۳۶.</ref>
+همچنین در کتاب المتوارین که موضوع آن گزارش اسامی کسانی است که از دست حجاج حاکم کوفه گریخته‌اند، نامی از سلیم بن قیس نیست؛<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۹.</ref> با آنکه ابان ابی‌عیاش (راوی اصلی کتاب سلیم) گفته است که او از دست حجاج گریخت و به فارس رفت.<ref>هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۵۷.</ref> [[هاشم معروف الحسنی]] نیز در [[الموضوعات (کتاب)|کتاب الموضوعات]]، سلیم بن قیس را مشکوک و متهم به دروغگویی دانسته است.<ref>معروف الحسنی، الموضوعات، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۴.</ref>
-جلالی به دو کتاب [[رجال ابن غضائری (کتاب)|رجال ابن غضائری]]<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۹.</ref> و المُتَوارین (گریختگان از دست [[حجاج بن یوسف ثقفی|حجاج بن یوسف]]) نوشته عبدالغنی بن سعید أزدی<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۷.</ref> به صورت خاص توجه کرده است؛ غضائری در کتاب خود مدعی است علمای شیعه گفته‌اند که سلیم ناشناخته است و ذکری از او در روایات نیست و کتابش نیز جعلی و ساختگی است.<ref>ابن‌ الغضائری، الرجال، ۱۳۸۰ش، ص۶۳.</ref> او هم‌چنین در جای دیگری از کتابش می‌گوید علمای شیعه جعل کتاب سلیم را به ابان بن ابی‌عیاش نسبت می‌دهند.<ref>ابن‌ الغضائری، الرجال، ۱۳۸۰ش، ص۳۶.</ref> هم‌چنین در کتاب المتوارین که موضوع آن گزارش اسامی کسانی است که از دست حجاج حاکم کوفه گریخته‌اند، نامی از سلیم بن قیس نیست<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۱۹.</ref> با آن‌که ابان ابی عیاش(راوی اصلی کتاب سلیم) گفته است که او از دست حجاج گریخت و به فارس رفت.<ref>هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۵۷.</ref> [[هاشم معروف الحسنی]] نیز در [[الموضوعات (کتاب)|کتاب الموضوعات]]، سلیم بن قیس است را مشکوک و متهم به دروغگویی دانسته است.<ref>معروف الحسنی، الموضوعات، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۴.</ref>
 === موافقان ===
-برخی پژوهش‌گران براساس نگاشته‌های کتاب‌های رجالی و توصیفاتی که ذیل نام سلیم در این کتاب‌ها آمده است، نتیجه گرفته‌اند که صاحبان آن کتاب‌ها وجود و اعتبار سلیم بن قیس را قبول دارند؛ [[محمدباقر انصاری زنجانی]] در مقدمه «کتاب سلیم بن قیس الهلالی»<ref>انصاری زنجانی، «المقدمه»، ص۴۲.</ref>، [[نهله غروی نائینی]] در مقاله‌ «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس در کتاب‌های حدیثی و رجالی»،<ref>غروی نائینی، «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس در کتاب‌های رجالی و حدیثی»، ص۱۸۴.</ref> بابائی آریا و فخلعی در مقاله «در جستجوی سلیم بن قیس»<ref>بابائی آریا و فخلعی، «در جستجوی سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۸.</ref>، [[سید محمد عمادی حائری|عمادی حائری]] در مقاله «سلیم بن قیس هلالی» در [[دانشنامه جهان اسلام]]،<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> و نویسندگان [[دانش‌نامه امیرالمؤمنین (کتاب)|دانش‌نامه امیرالمؤمنین]]<ref>ری‌شهری، دانشنامه امیرالمؤمنین، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref>  از پژو‌هشگرانی هستند که وجود قیس را پذیرفته و او را جزو راویان شیعی قرار داده‌اند.
+برخی پژوهشگران بر اساس نگاشته‌های کتاب‌های رجالی و توصیفاتی که ذیل نام سلیم در این کتاب‌ها آمده، نتیجه گرفته‌اند که صاحبان آن کتاب‌ها وجود و اعتبار سلیم بن قیس را قبول دارند؛ [[محمدباقر انصاری زنجانی]] در مقدمه کتاب سلیم بن قیس الهلالی<ref>انصاری زنجانی، «المقدمه»، ص۴۲.</ref>، [[نهله غروی نائینی]] در مقاله‌ «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس در کتاب‌های حدیثی و رجالی»،<ref>غروی نائینی، «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس در کتاب‌های رجالی و حدیثی»، ص۱۸۴.</ref> بابائی آریا و فخلعی در مقاله «در جستجوی سلیم بن قیس»،<ref>بابائی آریا و فخلعی، «در جستجوی سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۸.</ref> [[سید محمد عمادی حائری|عمادی حائری]] در مقاله «سلیم بن قیس هلالی» در [[دانشنامه جهان اسلام]]،<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> و نویسندگان [[دانش‌نامه امیرالمؤمنین (کتاب)|دانش‌نامه امیرالمؤمنین]]<ref>ری‌شهری، دانشنامه امیرالمؤمنین، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref> از پژو‌هشگرانی هستند که وجود قیس را پذیرفته و نام او را جزو راویان شیعه قرار داده‌اند.
 ==== نام سلیم در منابع کهن ====
-[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] گفته سلیم از اصحاب حضرت علی(ع) و صاحب کتاب مشهوری است.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref> [[شیخ طوسی]] او را جزو اصحاب حضرت علی(ع) تا امام باقر(ع) ذکر کرده است<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۶۶، ۹۴، ۱۰۱، ۱۱۴، ۱۳۶.</ref> و [[عبدالله مامقانی]] او را از علمای مشهور عامه و خاصه توصیف کرده<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج ۲، ص۵۳.</ref> و [[علامه حلی]] او را در فن خود مجتهد ارزیابی کرده است.<ref>حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۲.</ref> میرزا [[محمد باقر خوانساری|محمدباقر خوانساری]] گفته او از یاران اهل بیت(ع) و از اصحاب خاص امیرمومنان(ع)، و نزد ائمه بی‌نهایت محبوب بود و مکانی رفیع داشت و به منزله ارکان اربعه بود. او در دین خود محکم و استوار بود و از کسانی بود که به ائمه عشق می‌ورزیدند.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج ۴، ص۶۶.</ref> [[علامه امینی]] هم او را از تابعین کبیر دانسته که شیعه و غیر شیعه به او و کتابش استناد می‌کنند و مورد اعتماد بزرگانی چون حسکانی است.''<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>''
+به‌گفته [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، سلیم از اصحاب حضرت علی(ع) و صاحب کتاب مشهوری است.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref> [[شیخ طوسی]] او را جزو اصحاب حضرت علی(ع) تا امام باقر(ع) ذکر کرده<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۶۶، ۹۴، ۱۰۱، ۱۱۴، ۱۳۶.</ref> و [[عبدالله مامقانی]] او را از علمای مشهور اهل‌سنت و شیعه توصیف کرده<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۵۳.</ref> و [[علامه حلی]] او را در کار خود مجتهد ارزیابی کرده است.<ref>حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۲.</ref> میرزا [[محمد باقر خوانساری|محمدباقر خوانساری]] گفته او از یاران اهل‌بیت(ع)، از اصحاب خاص امام علی(ع)، دارای جایگاه رفیع در نزد ائمه، و در دین خود محکم و استوار بود.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۶۶.</ref> [[علامه امینی]] او را از تابعان کبیر دانسته که شیعه و غیرشیعه به او و کتابش استناد می‌کنند و مورد اعتماد بزرگانی چون حسکانی است.<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۶۶.</ref>
+برخی نویسندگان با استناد به راویانی مذکور در کتاب‌های رجالی و حدیثی که روایاتی را بدون واسطه از سلیم بن قیس نقل کرده‌اند، وجود او را قابل اثبات دانسته‌اند؛ راویانی از جمله ابراهیم بن عمر الیمانی، ابان بن تغلب، عمر بن اذینه، علی بن جعفر حضرمی و ابوخالد کابلی.<ref>غروی نائینی، «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس هلالی در کتاب‌های حدیثی و رجالی»، ص۱۸۰-۱۸۲؛ بابائی آریا و فخلعی، «در جستجوی سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۷-۴۸.</ref> با این حال انصاری زنجانی در مقدمه خود بر کتاب سلیم به تفصیل همه این موارد را بررسی کرده و همه را نتیجه تصحیف و افتادگی در متون دانسته و تصریح کرده که به‌جز ابان بن ابی‌عیاش هیچ‌کس از سلیم نقلی نداشته است.<ref>انصاری زنجانی، «المقدمه»، ص۲۹۵-۳۰۰.</ref>
+همچنین برخی محققان نقل روایاتی از سلیم بن قیس از طریق سلیمان اعمش در کتاب‌های اهل‌سنت را دلیل واقعی بودن وجود سلیم دانسته‌‌اند،<ref>بابائی آریا و فخلعی،‌ «در جستجوی سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۴-۲۵.</ref> ولی به‌گفته انصاری زنجانی، «سلیم العامری» در کتاب‌های اهل‌سنت، با «سلیم بن قیس» در شیعه متفاوت است و اینها دو نفرند.<ref>انصاری زنجانی، «المقدمه»، ص۲۶۰.</ref>
+== گزارش موافقان از زندگی سلیم ==
+محمدباقر انصاری زنجانی، گزارش تفصیلی از زندگی سلیم را در مقدمه کتاب سلیم بن قیس منتشر کرده است. بر اساس گزارش و گردآوری انصاری زنجانی، سلیم فرزند قیس و کنیه‌اش ابوصادق<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref> و از طایفه بنی‌هلال‌بن‌عامر است که از نواحی [[حجاز]] به [[شام]] و [[عراق]] رفته‌اند.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۷.</ref>
+بدین ترتیب، ولادت سلیم دو سال قبل از هجرت در منطقه [[کوفه]] بوده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۸.</ref> ابان بن ابی‌عیاش که به‌گفته خود در چند سال آخر عمر سلیم با او همنشین بوده، سلیم را پیرمردی اهل عبادت با چهره‌ای نورانی توصیف کرده که بسیار پرتلاش بوده، دور از جماعت بودن را دوست می‌داشت و از اشتهار پرهیز می‌کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>
-برخی نویسندگان اسامی کسانی مثل مثل ابراهیم بن عمر الیمانی، ابان بن تغلب، عمر بن اذینه، علی بن جعفر حضرمی، ابی خالد کابلی و ...را از کتاب‌های رجالی و حدیثی استخراج کرده‌اند که احادیثی را از سلیم بدون واسطه شنیده و نقل کرده‌‌اند، و همین را دلیلی برای اثبات شخصیت سلیم بن قیس دانسته‌اند.<ref>غروی نائینی، «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس هلالی در کتاب‌های حدیثی و رجالی»، ص۱۸۰-۱۸۲؛ بابائی آریا و فخلعی، «در جستجوی سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۷-۴۸.</ref> با این حال انصاری زنجانی در مقدمه خود بر کتاب سلیم به تفصیل همه این موارد را بررسی کرده و همه را نتیجه تصحیف و افتادگی در متون دانسته و تصریح کرده است که به جز ابان بن ابی‌عیاش هیچ کس از سلیم نقلی نداشته است.<ref>انصاری زنجانی، «المقدمه»، ص۲۹۵-۳۰۰.</ref>
+=== زندگی در مدینه و کوفه و همراهی با امامان نخستین ===
+گفته شده که سلیم بن قیس در اوائل حکومت [[عمر بن خطاب|عمر]] و قبل از [[سال ۱۶ هجری قمری|سال شانزدهم هجرت]] وارد مدینه شده<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۸.</ref> و در زمان حیات پیامبر(ص) و بعد از آن، در زمان حکومت [[ابوبکر]] در [[مدینه]] نبوده، و در جریان [[سقیفه بنی ساعده|سقیفه]] و [[شهادت]] [[حضرت زهرا(س)]] شخصاً حضور نداشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۷.</ref>
-هم‌چنین برخی نقل روایاتی  از سلیم بن قیس از طریق سلیمان اعمش در کتاب‌های اهل سنت را دلیل واقعی بودن وجود سلیم دانسته‌‌اند<ref>بابائی آریا و فخلعی،‌ «در جستجوی سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۴-۲۵.</ref> ولی انصاری زنجانی بر این باور است که سلیم  العامری که در کتاب‌های اهل سنت است با سلیم بن قیس شیعه متفاوت است و این‌ها دو نفرند.<ref>انصاری زنجانی، «المقدمه»، ص۲۶۰.</ref>
+سلیم از اصحاب خاص امام علی(ع) خوانده شده که پنهانی به برنامه خود در ثبت حدیث و تاریخ می‌پرداخت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۹.</ref> گفته شده که او در این دوران با شخصیت‌هایی مثل [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[مقداد]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[براء بن عازب]]، [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب|عبدالله بن جعفر]]، [[عمار یاسر|عمّار]] و [[ابوسعید خدری]] دیدار و ارتباط داشته است.<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۹۷-۹۸.</ref>
-== گزارش زندگی سلیم از سوی موافقان ==
+سلیم یکی از اعضای [[شرطة الخمیس]] در زمان حکومت امام علی(ع) خوانده شده<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۴، ص۲۷۲؛ هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> که در جنگ جمل<ref>هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> و صفین و [[لیله الهریر|یوم الهریر]] حاضر بود و به‌گفته خودش در این زمان حدوداً چهل سال از عمر او می‌گذشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> سلیم همچنین در [[جنگ نهروان]] شرکت داشت و مطالبی از آن واقعه را در کتابش ثبت کرد.<ref>هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref>
-محمدباقر انصاری زنجانی که تحقیق مفصلی‌درباره سلیم انجام داده و آن را در مقدمه کتاب سلیم بن قیس متنشر کرده است گزارشی تفصیلی از زندگی سلیم نگاشته است. بر اساس گزارش و گردآوری انصاری زنجانی سلیم فرزند قیس و کنیه‌اش ابوصادق<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸.</ref> و از طایفه بنی هلال بن عامر است که از نواحی [[حجاز]] به [[شام]] و [[عراق]] آمده‌اند.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۷.</ref> ولادت سلیم دو سال قبل از هجرت در منطقه [[کوفه]] بوده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۸.</ref> ابان بن ابی عیاش که در چند سال آخر عمر سلیم با او هم‌نشین بوده است سلیم را پیرمردی اهل عبادت با چهره‌ای نورانی توصیف کرده که بسیار پر تلاش، صاحب نفسی بزرگوار و حزنی طولانی بود، دور از جماعت بودن را دوست می‌داشت و از اشتهار پرهیز می‌کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>
-=== زندگی در مدینه و کوفه وهمراهی با امامان نخستین ===
+چنانکه در کتاب سلیم آمده، او در سه روز آخر عمر امام علی(ع) در کنارش بوده، و [[وصیت‌نامه]] امام علی(ع) را خود نوشته است.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref> پس از [[شهادت]] [[علی(ع)]]، سلیم از اصحاب وفادار امام حسن مجتبی(ع) و سپس امام حسین(ع) بود،<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref> در ماجرای [[صلح امام حسن(ع)]] با معاویه حضور داشت،<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱ و ۲۲.</ref> در طول حکومت معاویه فعالیت علمی خود را ادامه داد و حوادث روزگار معاویه و نیز اقدامات او در وضع و تحریف احادیث را در کتابش ثبت کرد<ref>هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱ و ۲۲.</ref> و در [[سال ۵۸ هجری]] (دو سال قبل از مرگ معاویه) [[خطبه امام حسین در منا|خطبه امام حسین(ع) در منا]] را در کتابش نوشت.<ref>هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
-او در اوائل حکومت [[عمر بن خطاب|عمر]] و قبل از [[سال ۱۶ هجری قمری|سال شانزدهم هجرت]] وارد مدینه شده است<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۸.</ref> و در زمان حیات پیامبر(ص) و نیز بعد از آن حضرت در زمان حکومت [[ابوبکر]] در [[مدینه]] نبوده، و در جریانات [[سقیفه بنی ساعده|سقیفه]] و [[شهادت]] [[حضرت زهرا(س)]] شخصا حضور نداشته است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۷.</ref> سلیم از اصحاب خاص امیرالمؤمنین علی(ع) به شمار می‌رفت و پنهانی به برنامه خود در ثبت حدیث و تاریخ ادامه می‌داد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۱۹.</ref> گفته شده او در این دوران با شخصیت‌هایی مثل [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[مقداد]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[براء بن عازب]]، [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب|عبدالله بن جعفر]]، [[عمار یاسر|عمّار]] و [[ابوسعید خدری|ابو سعید خدری]] دیدار و ارتباط داشته است.<ref>جلالی، «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی»، ص۹۷-۹۸.</ref>
-در زمان حکومت امام علی(ع) به عنوان یکی از اعضای «[[شرطة الخمیس]]» فعال بود<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۴، ص۲۷۲؛ هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> در جنگ جمل<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> و جنگ صفین  و «[[لیله الهریر|یوم الهریر]]» حاضر بود و به گفته خودش در این زمان حدودا چهل سال از عمر او می‌گذشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> سلیم هم‌چنین در [[جنگ نهروان]] شرکت داشت و مطالبی از آن واقعه را در کتابش ثبت کرد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref>
+در [[سال ۶۱ هجری]] که شهادت امام حسین(ع) اتّفاق افتاد، از احوال سلیم چیزی در تاریخ ثبت نشده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref> سلیم در اواخر [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸ق]] [[امام سجّاد(ع)]] را که در سنّ شیرخوارگی بود ملاقات کرده بود<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> و پس از شهادت امام حسین(ع) از اصحاب امام سجاد(ع) شد، و در همان زمان امام باقر(ع) را هم که هفت ساله یا بیشتر بود، ملاقات کرد.<ref>هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
-و نیز در سه روز آخر عمر امام علی(ع) ملتزم حضور بود، و [[وصیت]] نامه امام علی (ع) را به نقل از آن حضرت نوشت.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱.</ref> پس از [[شهادت]] [[علی(ع)]]، سلیم از اصحاب وفادار امام حسن مجتبی(ع) و سپس امام حسین(ع) بود.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>. در ماجرای [[صلح امام حسن(ع)]] با معاویه حضور داشت.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱ و ۲۲.</ref> در طول حکومت معاویه، سلیم، فعّالیت علمی خود را ادامه داد و حوادث روزگار معاویه و نیز اقدامات او در وضع و تحریف احادیث را در کتابش ثبت کرد.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۱ و ۲۲.</ref>
-در [[سال ۵۸ هجری]] (دو سال قبل از مرگ معاویه)، [[خطبه امام حسین در منا|خطبه امام حسین(ع) در منا]] را در کتابش نوشت.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref> در [[سال ۶۱ هجری]] که شهادت امام حسین(ع) اتّفاق افتاد، در صفحات تاریخ مطلبی از احوال سلیم دیده نمیشود.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref> سلیم در اواخر [[سال ۳۸ هجری قمری|سال ۳۸]] قمری [[امام سجّاد(ع)]] را که در سنّ شیرخوارگی بود ملاقات کرده بود.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۰.</ref> او پس از شهادت امام حسین(ع) از اصحاب امام سجّاد(ع) گردید و در همان زمان امام باقر(ع) را هم که در سنین هفت سالگی یا بیشتر بود ملاقات کرد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۲.</ref>
+=== فرار به فارس و دیدار با ابان بن ابی‌‌عیاش ===
+در کتاب سلیم، درباره سال‌های بعد از واقعه عاشورا (از ۶۱ تا ۷۵ق)، از جمله ماجرای حکومت [[عبدالله بن زبیر|ابن‌زبیر]] در حجاز و نیز [[قیام مختار]] در عراق، مطلبی نیامده است، ولی گفته شده که احتمالاً تا زمان حجاج در کوفه بوده است.<ref>هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳.</ref> در [[سال ۷۵ هجری]]، [[حجاج بن یوسف ثقفی]] از طرف [[عبدالملک بن مروان]] حاکم [[عراق]] شد و به علت ارتباطات سلیم با امام علی(ع) در پی دستگیری او برآمد. سلیم بن قیس از عراق فرار کرد و در شهری به‌نام «نوبندجان» در نزدیکی [[شیراز]] اقامت کرد. او در این زمان ۷۷ سال داشت.<ref>هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>
-=== فرار به فارس و دیدار با ابان بن ابی‌ ایاش ===
+در شهر نوبندجان، سلیم در خانه پدری [[ابان بن ابی‌عیاش]] اقامت کرد و با ابان که ۱۴ سال از عمرش می‌گذشت آشنا شد.<ref>هلالی، أسرار آل‌محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref> سلیم در اواخر [[سال ۷۶ هجری قمری|سال ۷۶ق]]، در نوبندجان فارس در ۷۸ سالگی درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد. برخی نیز سال وفات او را [[سال ۹۰ هجری قمری|۹۰ق]] دانسته‌اند.<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>
-در سال‌های بعد از واقعه عاشورا (از ۶۱ تا ۷۵ق) و در ماجرای حکومت [[عبدالله بن زبیر|ابن زبیر]] در حجاز و نیز [[قیام مختار]] در عراق، در کتاب سلیم و تاریخچه زندگی او مطلبی دیده نمی‌شود ولی ظاهرا تا زمان حجاج در کوفه بوده است.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳.</ref> در [[سال ۷۵ هجری]]، [[حجاج بن یوسف ثقفی]] از طرف [[عبدالملک بن مروان]] حاکم [[عراق]] شد و به علت ارتباطات سلیم با امام علی(ع) در پی دستگیری او برآمد. سلیم بن قیس از عراق فرار کرد و در شهری بنام «نوبندجان» در نزدیکی [[شیراز]] اقامت کرد. او در این زمان هفتاد و هفت سال داشت.<ref>هلالی،أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref>
-در شهر نوبندجان، سلیم در خانه پدری [[ابان بن ابی عیاش]] اقامت کرد و با ابان که ۱۴ سال از عمرش می‌گذشت آشنا شد.<ref>هلالی، أسرار آل محمد(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶.</ref> سلیم در اواخر [[سال ۷۶ هجری قمری|سال ۷۶ هجری]]، در نوبندجان فارس در سن ۷۸ سالگی درگذشت و ظاهرا در همان شهر به خاک سپرده شد. برخی نیز سال وفات او را در [[سال ۹۰ هجری قمری|۹۰ هجری]] می‌دانند.<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج ۱، ص۶۶.</ref>
 == پانویس ==
 {{پانوشت}}
@@ خط ۸۰: / خط ۹۴: @@
 == منابع ==
 {{منابع}}
-* الهی خراسانی، علی اکبر، «[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1081793.pdf نقدی بر مقاله پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی]»، علوم حدیث، پاییز ۱۳۸۳ - شماره ۳۳.
+* الهی خراسانی، علی اکبر، «[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1081793.pdf نقدی بر مقاله پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی]»، علوم حدیث، پاییز ۱۳۸۳ش، ش۳۳.
-* [http://www.imamalinet.net/fa/Mostabser/View/3027/%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%86-%D9%82%DB%8C%D8%B3-%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84%DB%8C- «اصل و نسب سلیم»]، وبگاه امام علی(ع)، تریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۴ شهریور ۱۴۰۲ش.
+* [http://www.imamalinet.net/fa/Mostabser/View/3027/ «اصل و نسب سلیم»]، وبگاه امام علی(ع)، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۴ شهریور ۱۴۰۲ش.
 * امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت،‌ دار الکتاب العربی، ۱۳۹۷ق.
 * انصاری زنجانی، محمدباقر، «المقدمه» در کتاب سلیم بن قیس الهلالی، نوشته سلیم بن قیس هلالی، نشر الهادی، قم، ۱۳۷۵ش.
@@ خط ۹۷: / خط ۱۱۱: @@
 * هلالی، سلیم بن قیس، اسرار آل محمد(ع)، مترجم: اسماعیل انصارى زنجانى خوئينى، قم، الهادی، ۱۴۱۶ق.
 * [https://lib.eshia.ir/12539/1/2 «نام کتاب : أسرار آل محمد عليهم السلام»]، وبگاه کتابخانه مدرسه فقاهت.
 {{پایان}}
 {{شرطة‌الخمیس}}