ام‌هانی دختر ابوطالب: تفاوت میان نسخه‌ها

| خویشاوندان سرشناس  =دختر [[ابوطالب]] و [[فاطمه بنت اسد]]، خواهر تنی امام علی(ع)، دختر عموی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]]

| زمان اسلام آوردن    =روز فتح مکه

| دلیل شهرت          =از اصحاب پیامبر و از راویان حدیث

| نقش‌های برجسته      =از راویان [[واقعه غدیر]] و از مدافعان فاطمه(س) دختر پیامبر در ماجرای غصب [[فدک]] توسط [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]

'''أُم‌ّهانِی دختر ابوطالب''' خواهر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و از راویان و [[صحابه|صحابی پیامبر(ص)]] است. به گفته تاریخ‌نگاران، [[معراج|معراج پیامبر]] از خانه ام‌هانی آغاز شد. پس از [[فتح مکه]] نیز پیامبر(ص) کسانی که در خانه ام‌هانی پناهنده شده بودند را بخشید. برخی مورخان، مسلمان شدن ام‌هانی را بعد از فتح مکه دانسته‌اند؛ اما عده‌ای دیگر با استناد به روایتی از پیامبر(ص) گفته‌اند ام‌هانی همواره یکتاپرست بوده است. ام‌هانی از راویان [[خطبه غدیر|حدیث غدیر]] و [[حدیث ثقلین]] است. او همچنین از راویان اختلاف [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] و [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] در [[ماجرای فدک]] است. فرزند ام‌هانی، [[جعدة بن هبیره|جَعدَة بن هُبَیرَه]] کارگزار امام علی(ع) در خراسان بوده است.

ام‌هانی دختر [[ابوطالب]] و [[فاطمه بنت اسد]] و خواهر امام علی(ع) است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰؛ خرگوشی، شرف المصطفی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۴.</ref> نام او فاخِته بوده است بعضی نام او را جُمانه و هند نیز گفته‌اند.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰؛ خرگوشی، شرف المصطفی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۴.</ref> به گفته [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]]، پیامبر(ص) وی را اُم‌ِّهانی خطاب کرده است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.</ref> همسرش هُبَيْرَة بن ابی‌وهب مخزومی از کسانی بود که پیامبر(ص) را آزار می‌داد.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.</ref> بنا بر قولی، هبیره در [[غزوه خندق|جنگ خندق]] کشته شده است،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۰، ص۲۴۲.</ref> اما برخی تاریخ‌نگاران معتقدند هبیره بعد از [[فتح مکه]] به [[نجران]] فرار کرد و در آنجا در حال [[کفر]] درگذشت.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۹۶۳.</ref>یکی از درهای [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] به نام بابِ ام‌هانی است.<ref>خرگوشی، شرف المصطفی، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۴.</ref>  

هانی، عمر، یوسف و جَعدَه، فرزندان ام‌هانی هستند.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.</ref> [[جعدة بن هبیره|جَعدَه]] کارگزار امام علی(ع) در [[خراسان بزرگ|خراسان]] و در [[جنگ صفین|جنگ صَفّین]] نیز جزو سپاهیان او بوده است.<ref>قاضی نعمان المغربی، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق. ج۳، ص۲۴۴.</ref>  

در [[الطبقات الکبری (کتاب)|کتاب الطبقات الکبری]] چنین آمده که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در شب [[معراج]] در خانه ام‌هانی اقامت داشت و پس از بازگشت از معراج نیز به خانه ام‌هانی رفته است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۶و۱۶۷.</ref> به گفته ابن‌عبدالبر از مورخان اهل‌سنت، ام‌هانی بعد از فتح مکه، [[اسلام]] آورده است؛<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۶۳.</ref> اما به باور قاضی نعمان مغربی در کتاب شرح الاخبار، بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، ام‌هانی همواره [[توحید|یکتاپرست]] بوده است.<ref>قاضی نعمان المغربی، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۲۰.</ref> در روایتی از پیامبر اسلام(ص)، ام‌هانی از بهترین زنان<ref>محمدی ری شهری، موسوعة الامام الحسین(ع)، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۳۳۱.</ref> و اهل [[بهشت]] معرفی شده است.<ref>تستری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۲، ص۲۲۴؛ محمدی ری شهری، موسوعة الامام الحسین(ع)، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۳۳۲؛ قاضی نعمان المغربی، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۲۰.</ref> همچنین گفته شده  در [[لیلة المبیت|لیلةالمبیت]] پیامبر(ص) تا سَحَر در خانه ام‌هانی اقامت داشته و از آنجا [[هجرت به مدینه|هجرت]] به طرف [[مدینه]] را آغاز کرده است.<ref>کراجکی، کنزالفوائد، ۱۴۱۰ق، ص۲۰۶.</ref> [[شیخ مفید]] در [[الجمل (کتاب)|کتاب الجمل]] نامه‌ای از امام علی(ع) به ام‌هانی آورده که در آن به وقایع و رخدادهای [[جنگ جمل]] و عاقبت [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]] و [[زبیر بن عوام|زُبیر]] اشاره شده است.<ref>شیخ مفید، الجمل، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۷.</ref>  

=== خواستگاری پیامبر از ام‌هانی ===

به گزارش ابن‌سعد در کتاب «الطبقات الکبری»، پیامبر(ص) دو بار از ام‌هانی خواستگاری کرد؛ بار اول قبل از ازدواجش با هبیره بود که ام‌هانی بنا به مناسبات قبیله‌ای، با هبیره ازدواج کرد و بار دوم بعد از [[فتح مکه]] و فرار هبیره به نجران.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.</ref> به گزارش او، ام‌هانی در هر دو بار به دلایلی درخواست پیامبر را نپذیرفت.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۲۰.</ref> با این حال، بَرْقی در [[رجال البرقی (کتاب)|کتاب رجال]] ام‌هانی را از [[همسران پیامبر(ص)]] معرفی کرده است.<ref>برقی، رجال برقی،۱۴۳۰ق، ص۳۷۸.</ref>

== جایگاه ام‌هانی نزد پیامبر(ص) و امام علی(ع) ==

[[ابن‌شهرآشوب|ابن شهرآشوب]] در [[مناقب آل ابی‌طالب (کتاب)|کتاب مناقب آل ابی‌طالب]] به بخشش دو نفر از مشرکان توسط پیامبر(ص)، در روز فتح مکه، که در خانه ام‌هانی پناهنده شده بودند، اشاره کرده است.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۹۶؛ ابن هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۲، ص۴۱۱.</ref>

در [[ینابیع المودة لذوی القربی (کتاب)|کتاب ینابیع الموده]]، ام‌هانی را از جمله راویان [[حدیث ثقلین]] دانسته است.<ref>قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۲۳.</ref> به گفته مورخان، ام‌هانی از حاضران [[حجة الوداع|حجةالوداع]] و راویان [[واقعه غدیر]] است.<ref>سید بن طاووس، الطرائف، ۱۴۰۰، ص۱۴۰و ۱۴۱؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۸.</ref> ام‌هانی از راویان اختلاف [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] دختر پیامبر اسلام(ص) و [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] در [[ماجرای فدک]] بود.<ref>تستری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۲، ص۲۲۴؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۳۵-۳۶.</ref>

[[شیخ مفید]] در [[الاختصاص (کتاب)|الاختصاص]] به داستانی از برخورد امام علی(ع) با خواهرش ام‌هانی بر سر استفاده از [[بیت المال|بیت‌المال]] اشاره دارد که موجب ناراحتی ام‌هانی می‌شود و [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] این برخورد را ناشی از توجه به برقراری عدالت می‌داند.<ref>شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۱.</ref>  

به گفته بلاذری در انساب الاشراف، ام‌هانی از کسانی بود که بعد از شهادت [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]، شیعیان را در خانه [[سلیمان بن صرد خزاعی]] گرد آورد و نامه‌ای در تسلیت و تعزیت به [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] از طرف اهالی [[کوفه]] تنظیم کردند، همچنین در این نامه از امام حسین(ع) برای زعامت [[شیعه|شیعیان]] دعوت کردند که از طرف ایشان بنا بر مفاد [[صلح امام حسن(ع)]] مخالفت گردید.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۳، ص۱۵۱؛ محمدی ری شهری، موسوعة الامام الحسین(ع)، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۱۹۹.</ref>  

 

روایات متعددی در منابع [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] از ام‌هانی نقل شده است که برخی محققین تعداد ۱۱۲ حدیث را ذکر کرده‌اند.<ref>غروی نائینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۳۳۹.</ref>

* ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.

* ابن‌سعد الواقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.

* بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.

* تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.

* قاضی نعمان المغربی، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل الأئمة الأطهار، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.