داستان خواستگاری امام علی از دختر ابوجهل: تفاوت میان نسخه‌ها

داستان خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر [[ابوجهل]] به نام جُوَیْریّه{{یاد|در مورد نام او اختلاف است. برخی منابع از او با نام «جویریه» (واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۴۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۰۶) و بعضی با نام «عوراء» (ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۹۴۶؛ ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶) و یا «جمیله» (ابن اثیر،‌ اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۵۳) یاد کرده‌اند.}} را مورد اتفاق [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] دانسته‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۷.</ref> به گونه‌ای که برخی محققان معتقدند، تمام نویسندگان [[صحاح سته|صِحاح سِتِّه]] و نگارندگان مسندها و سنن، اعم از متقدمین و متأخرین، به جز عده‌ای معدود، به نقل این داستان پرداخته‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۲۱.</ref> ماجرای فوق به شکل‌‌های مختلفی در منابع اهل‌سنت آمده است،<ref>برای نمونه نگاه کنید به: بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶، ج۸، ص۱۹۹؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۶، ۲۲۷-۲۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۲، ۱۹۰۳-۱۹۰۴.</ref> اما گفته‌شده که منبع اصلی این قصه، روایاتی است که [[محمد بن اسماعیل بخاری|محمد بن اسماعیل بُخاری]] (م [[سال ۲۵۶ هجری قمری|۲۵۶ق]]) در [[صحیح البخاری (کتاب)|کتاب الصحیح]] خود آورده است.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۱.</ref>  

در تمامی گزارش‌های بخاری از ماجرای خواستگاری نام [[مسور بن مخرمه]] به چشم می‌خورد.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷، ج۶، ص۱۲۵، ج۸، ص۱۹۹.</ref> برخی بر این باورند که نویسندگان [[صحاح سته|صحاح شش‌گانه‌ی اهل‌سنت]]، بر نقل این داستان از مسور، اتفاق‌نظر داشته<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۶۹.</ref> و گزارش او را قابل‌اعتماد قلمداد کرده‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۶۹.</ref> بعضی محققان معتقدند تمامی اسناد روایت‌های خواستگاری، به مسور بن مخرمه باز می‌گردد.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.</ref> هر چند در برخی از گزارش‌های این داستان نام [[عبدالله بن زبیر]](م [[سال ۷۳ هجری قمری|۷۳ق]])<ref>ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۱.</ref> [[عبدالله بن عباس]]، <ref>ابن بکار، الاخبار الموفقیات، ۱۴۱۶ق، ص۶۱۸-۶۱۹.</ref> و [[عروة بن زبیر]] نیز به عنوان راوی داستان به چشم می‌خورد.<ref>ابی داوود، سنن ابی داوود، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۸۶.</ref>

عالمان شیعه روایت‌های داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل را هم از ناحیه سند<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> و هم از جهت متن [[حدیث|احادیث]] مخدوش دانسته‌اند<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> و تصریح کرده‌اند که دقت در متن داستان به خوبی ساختگی‌بودن آن را نشان می‌دهد.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.</ref> [[سید مرتضی]] از [[محدث|محدثان]] و [[متکلم|متکلمان]] شیعه در قرن پنجم، (درگذشته [[سال ۴۳۶ هجری قمری|۴۳۶ق]]) داستان خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر ابوجهل را ساختگی و فاقد [[شهرت]] دانسته است.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷.</ref> [[ابن‌شهرآشوب|ابن شهر آشوب]] نیز به‌عنوان محدثی شیعی در [[قرن ششم هجری قمری|قرن ششم]]، بر ساختگی‌بودن این ماجرا تأکید کرده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۴.</ref> محققان معاصر نیز از جمله [[سید جعفر مرتضی عاملی|جعفر مرتضی]]،<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۱، ۶۵.</ref> [[سید محمد حسینی قزوینی]]<ref>حسینی قزوینی، [https://www.valiasr-aj.com/persian/mobile_shownews.php?idnews=7705 «خواستگاری از دختر ابوجهل/ازدواج موقت»]، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج).</ref> و دیگران<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۹۷-۹۸.</ref> نیز این ماجرا را ساختگی دانسته‌اند.  

 

شماری از محققان، با توجه به جملات کینه‌توزانه دختر ابوجهل نسبت به [[اسلام]] و رسول خدا(ص) بعد از فتح مکه<ref>واقدی،‌المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۴۶؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۹۶، ج۱۳، ص۳۸۵.</ref> و توهین وی به [[بلال حبشی]] در هنگام گفتن [[اذان]]،<ref>بلاذری،‌انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۵۶؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ،  ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۵۴.</ref> اسلام او را ظاهری دانسته و خواستگاری از چنین فردی توسط امام علی(ع) را رد کرده‌اند.<ref>حسینی قزوینی، [https://www.valiasr-aj.com/persian/shownews.php?idnews=5445 «پاسخ به شبهه ازدواج حضرت علی(ع) با دختر ابوجهل»]، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج).</ref>

برای نقد داستان خواستگاری محققان نمونه‌های مشابهی ذکر کرده‌اند که در همه آن‌ها دختر پیامبر(ص) همسر مردی است که همسر دیگری از خانواده مشرکان دارد؛ [[عثمان بن عفان|عثمان]]،<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۱.</ref>   هم‌زمان با [[رقیه دختر پیامبر(ص)|رقیه]] از دختران رسول خدا(ص)‌{{یاد|برخی بر این باورند که رقیه و ام کلثوم دخترخوانده‌های پیامبر اسلام(ص) بوده‌اند. (مرتضی عاملی، بنات النبی(ص) ام ربائبه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۳-۱۱۴)}} با رمله دختر [[شیبة بن ربیعه|شیبه]]،<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۶۲۵، ۶۳۹؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۴۸.</ref> و فاطمه دختر [[ولید بن عبد شمس|ولید بن عبدشمس]]<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۹۸، ۶۰۱؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۲۰.</ref> (نوه دختری ابوجهل)<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۱۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۶۰۱.</ref> و ام‌البنین دختر [[عیینة بن حصن فزاری|عیینه]] <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۴۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۹۸، ۵۷۵، ۵۹۳، ۶۰۱؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۲۰-۴۲۱.</ref> ازدواج  کرده بود<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۹-۴۰؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۲۰-۴۲۱.</ref> که پدرانشان همه از دشمنان پیامبر محسوب می‌شدند.

نمونه‌ مشابه دیگری که برای نقد داستان خواستگاری از آن استفاده شده واکنش پیامبر اسلام(ص) نسبت به بدگویی از امام علی(ع) در [[سریه امام علی در یمن|سریه امام در یمن]] است.<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۵-۶۸.</ref> گفته‌شده امام برای خود از بین [[غنیمت|غنایم]]، [[کنیز|کنیزی]] را برگزید. یکی از همراهان امام به نزد پیامبر رفت تا گزارش این کار را بدهد. یکی از صحابه به او گفت پیامبر نسبت به دخترش حساس است و بر علی خشم خواهد گرفت. ولی پیامبر در پاسخ او گفت که علی در تقسیم [[فئ|فیئ]] مانند خود من است و می‌تواند هر طور خواست عمل کند.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۳۵-۱۳۶.</ref>