توحید عبادی: تفاوت میان نسخه‌ها

عده‌ای اله و الوهیت را به معنای پرستیدنی و شایسته عبادت معنا کرده‌اند؛<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۸۵؛ نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۴۶.</ref>{{یاد|برخی توحید الوهیت را توحید عبادی معنا کرده و برآنند که در کتاب‌های شیعه نیز مراد از توحید الوهیت، همان توحید عبادی است.(عابدی، توحید و شرک،‌ نشر مشعر، ص۸۸) وهابیون نیز از توحید در عبادت به توحید الوهیت تعبیر کرده‌اند.(نگاه کنید به: ابن تیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ قفاری، اصول مذهب الشیعة الامامیة، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۴۲۵.)}} اما از دیدگاه بعضی معنای حقیقی اله، معبود نیست؛ بلکه معبود بودن از لوازم معنای الوهیت است.<ref>سبحانی،‌ منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶.</ref> عبدالله جوادی آملی، الوهیت را موجودی که در کار خود به صورت مطلق، مستقل باشد، معنا کرده<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۴.</ref> و جعفر سبحانی نیز آن را هم معنا با الله و به معنای خدا‌‌‌ بودن دانسته است.<ref>سبحانی،‌ منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶.</ref>

[[عبادت]] را به معنای تسلیم بودن، ابراز خشوع و تذلل دانسته‌اند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ ق، ج۹، ص۱۰.</ref> معادل فارسی واژه عبادت را پرستش می‌دانند.<ref>سبحانی،‌ منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۳.</ref>

# عبادت، خضوع عملی یا لفظی و زبانی است که از اعتقاد به الوهیت سرچشمه می‌گیرد. آیاتی مانند [[آیه ۵۹ سوره اعراف|آیه ۵۹]]، [[آیه ۶۹ سوره اعراف|۶۹]]، [[آیه ۷۳ سوره اعراف|۷۳]] و [[آیه ۸۵ سوره اعراف|۸۵ سوره اعراف]] و [[آیه ۵ سوره هود|آیه ۵]]، [[آیه ۶۱ سوره هود|۶۱]] و [[آیه ۸۴ سوره هود|۸۴ سوره هود]] اشاره به این تعریف دارند.

# عبادت، خضوع عملی یا قولی است که از اعتقاد به [[ربوبیت]] سرچشمه می‌گیرد. براساس این تعریف، عبادت از شئون ربوبیت است. [[آیه ۵۱ سوره آل عمران]]، [[آیه ۷۲ سوره مائده]]، [[آیه ۹۲ سوره انبیاء]] و ... بر این تعریف دلالت دارند.

از نگاه وی هر نوع فروتنی و خضوع و اطاعتی، عبادت نیست و اگر برخی از اطاعت‌ها و خضوع‌ها و علاقه‌های افراطی مانند هواپرستی، نژادپرستی و مقام پرستی، عبادت نامیده می‌شوند، مجاز و تشبیه است <ref>سبحانی،‌ منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۳.</ref>

توحید عبادی و یکتاپرستی را از اساسی‌ترین آموزه‌های آسمانی همه [[پیامبران(ع)]] و از اهداف اصلی آنان شمرده‌اند‌؛‌ چنانچه در [[آیه ۳۶ سوره نحل]] و [[آیه ۲۵ سوره انبیاء]] بدان اشاره شده است.<ref>سبحانی،‌ منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۸.</ref> گفته شده همه مسلمانان و موحدان بر اختصاص عبادت به خداوند اتفاق نظر دارند؛<ref>سبحانی،‌ منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹؛ سبحانی، الاهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۸۵.</ref> ولی برخی از فرقه‌ها همچون [[وهابیت]] در تفسیر عبادت اختلاف نظر دارند.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۳.</ref>

به نظر [[علامه مجلسی]] مشرکین [[قریش]] به [[توحید در خالقیت]] و [[توحید در ربوبیت|ربوبیت]] اقرار داشتند و اختلاف اساسی آنها در توحید عبادی بود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳، ۲۰۹.</ref>

به عقیده آیت الله سبحانی آیات متعددی بر توحید عبادی دلالت دارند؛ از جمله: [[آیه ۵۱ سوره آل عمران|آیه ۵۱]] و [[آیه ۶۴ سوره آل عمران|۶۴ سوره آل عمران]]، [[آیه ۱۰۲ سوره انعام]]، [[آیه ۳۶ سوره نحل]]، [[آیه ۲۵ سوره انبیاء]]، [[آیه ۶۱ سوره یس]].<ref>سبحانی،‌ منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۵-۴۲۶.</ref>

دلایلی برای توحید عبادی ارائه شده است<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹-۵۲۷.</ref> که برخی از آنها از این قرار است:‌

# تلازم خالقیت و عبودیت: معبود کسی است که آفریننده باشد. هیچ آفریننده‌ای جز [[خدا|خداوند]] نیست. پس کسی جز او معبود نیست. مقدمه دوم همان [[توحید در خالقیت]] است.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹.</ref>‌ گفته شده آیاتی همچون [[آیه ۶۱ سوره هود]]، [[آیه ۱ سوره انعام|آیه ۱]] و [[آیه۱۰۲ سوره انعام|۱۰۲ سوره انعام]] بر تلازم خالقیت و عبودیت دلالت دارند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹-۵۲۰.</ref>‌

# تلازم [[ربوبیت]] و عبودیت: معبود کسی است که ربّ باشد. غیر از خدا کسی ربّ نیست. بنابراین غیر از خدا کسی معبود نیست.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۱-۵۲۲.</ref>‌ [[آیه ۲۱ سوره بقره]]، آیات ۷۶ تا ۷۹ سوره انعام از جمله آیاتی هستند که دلالت بر این وابستگی ربوبیت و عبودیت و این برهان دارند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۲-۵۲۴.</ref>‌

# تلازم مالکیت مرگ و حیات و عبودیت: معبود کسی است که حیات و مرگ مخلوقات در دست اوست. جز خدا کسی مالک مرگ و حیات نیست. پس غیر از خدا کسی معبود نیست.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۵.</ref>‌ آیاتی مانند [[آیه ۱۰۴ سوره یونس]]، [[آیه ۱۲۳ سوره هود]] و [[آیه ۸۸ سوره قصص]] را دال بر این برهان دانسته‌اند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۶.</ref>‌

==شرک در عبادت==

براساس توحید عبادی، [[عبادت]]ِ غیر خدا جایز نیست و موجب خروج از اسلام می‌شود.<ref>مصباح یزدی، به سوی تو، ۱۳۸۳ش، ص۶۳.</ref> ابهام در تعریف معنای عبادت باعث شده است تا [[وهابیت|وهابیان]] تصور کنند هر نوع خضوع و خشوعی نسبت به دیگران عبادت است؛<ref>سبحانی،‌ آیین وهابیت، ۱۳۷۵ش، ص۲۰۷-۲۰۸.</ref> ازاین‌رو به عقیده [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] هر گونه [[توسل]]، [[تبرک]]، [[زیارت قبور]]، طلب [[شفاعت]]، به معنای عبادت اشخاص بوده و [[شرک]] است.<ref>ابن تیمیه،‌ زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور،‌ نشر دار طیبه، ص۵۴.</ref>  

در پاسخ گفته شده اعمالی همچون توسل به اولیاء الله، درخواست یاری و شفاعت از آنها،‌ تبرک به آثار آنان و شفا خواستن از آنان، اگر همراه با اعتقاد به [[الوهیت]]، [[ربوبیت]] آنها یا [[تفویض]] افعال خدایی به آنها باشد، عبادت و شرک در عبادت محسوب می‌شود؛ حتی بوسیدن [[ضریح]] یا قبر با این اعتقاد عبادت و شرک عبادی محسوب می‌شود. اما اگر این گونه اعمال با این اعتقاد باشد که اولیاء‌الله بندگان خالص خدا هستند که تمام زندگیشان را وقف در کسب رضایت خدا کردند، چنین اعمالی عبادت شمرده نمی‌شود حتی اگر همراه با [[سجده]] و خضوع باشد مثل سجده [[فرشته|ملائکه]] بر [[آدم|آدم(ع)]] یا [[یعقوب|یعقوب(ع)]] و پسرانش برای [[یوسف|یوسف(ع)]]. هیچ‌یک از اینها شرک در عبادت نبوده و منافاتی با توحید عبادی ندارند.<ref>سبحانی، الاهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۰۱ و ۱۰۲.</ref> البته سجده در [[اسلام]] برای غیرخدا و بدون اذن خدا [[حرام]] است؛ ولی بدون اعتقاد به الوهیت و ربوبیت عبادت محسوب نمی‌شود.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۷.</ref>

* «''توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت''» اثر مهدی نکویی سامانی. این اثر با توجه به اهمیت توحید عبادی و تفسیر ناروای [[وهابیت]] از آن، این موضوع را از دیدگاه [[شیعه]] و وهابیت در دو بخش و یک خاتمه تحلیل و بررسی کرده است. در بخش اول به تبیین مفاهیم توحید و [[شرک]] و معیارهای [[ایمان]] و [[اسلام]] پرداخته شده و در بخش دوم دیدگاه شیعه و وهابیت در توحید و شرک عبادی مطرح و دیدگاه وهابیت نقد شده است.<ref>نکویی سامانی، توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت، ۱۳۹۵ش، ص۵-۱۴.</ref>

* ابن تیمیه،‌ الحرانی، زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور،‌ ریاض، نشر دار طیبه، بی‌تا.

* ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار إحياء التراث العربي، ۱۴۰۸ق.

* نکویی سامانی، مهدی، توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵ش.

* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.