داستان خواستگاری امام علی از دختر ابوجهل: تفاوت میان نسخه‌ها

داستان خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر [[ابوجهل]] به نام جُوَیْریّه{{یاد|در مورد نام او اختلاف است. برخی منابع از او با نام «جویریه» (واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۴۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۰۶) و بعضی با نام «عوراء» (ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۹۴۶؛ ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶) و یا «جمیله» (ابن اثیر،‌ اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۵۳) یاد کرده‌اند.}} را مورداتفاق [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] دانسته‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۷.</ref> به گونه‌ای که برخی محققان معتقدند، تمام نویسندگان [[صحاح سته|صِحاح سِتِّه]] و نگارندگان مسندها و سنن، اعم از متقدمین و متأخرین، به جز عده‌ای معدود، به نقل این داستان پرداخته‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۲۱.</ref> ماجرای فوق به شکل‌‌های مختلفی در منابع اهل‌سنت آمده است،<ref>برای نمونه نگاه کنید به: بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶، ج۸، ص۱۹۹؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۶، ۲۲۷-۲۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۲، ۱۹۰۳-۱۹۰۴.</ref> اما گفته‌شده که منبع اصلی این قصه، روایاتی است که [[محمد بن اسماعیل بخاری|محمد بن اسماعیل بُخاری]] (م [[سال ۲۵۶ هجری قمری|۲۵۶ق]]) در [[صحیح البخاری (کتاب)|کتاب الصحیح]] خود آورده است.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۱.</ref> البته روایتی از [[عبدالله بن زبیر]](م [[سال ۷۳ هجری قمری|۷۳ق]]) نیز نقل شده است که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] با شنیدن خبر [[خواستگاری]] امام علی(ع) از دختر ابوجهل، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]] را پاره‌ی تن خود خوانده که آزار او مساوی با اذیت پیامبر خواهد بود.<ref>ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۱.</ref> [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] نیز در گفتگویی با [[عبدالله بن عباس]] از [[صحابه|اصحاب پیامبر(ص)]]، از این خواستگاری یاد کرده که سبب ناراحتی پیامبر شده است.<ref>ابن بکار، الاخبار الموفقیات، ۱۴۱۶ق، ص۶۱۸-۶۱۹.</ref>

بخاری در سه گزارش به نقل ماجرای خواستگاری پرداخته است.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶، ج۸، ص۱۹۹.</ref>

نخستین گزارش بخاری، مربوط به ملاقات [[مسور بن مخرمه|مِسْوَر بن مَخْرَمَه]] از اصحاب پیامبر اسلام(ص)، با [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع]]) پس از بازگشت امام و دیگر [[اسیران کربلا|اسیران واقعه عاشورا]] از [[شام]] به [[مدینه]] است. مسور از امام خواست تا [[شمشیر پیامبر اسلام(ص)|شمشیر رسول خدا(ص)]] را به او بدهد که با مخالفت امام روبرو شد. در ادامه، مسور به خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل پرداخته و ادعا کرد، در حالی که به [[بلوغ]] رسیده بود، در [[خطبه|خطبه‌ای]] از پیامبر اسلام(ص) شنید که فاطمه زهرا(س) را از خود دانسته و اظهار نگرانی کرد که ممکن است در دینش دچار آزمایش شود. سپس، پیامبر از دیگر دامادش از طایفه بنی عبدالشمس، یعنی [[ابوالعاص بن ربیع]] یاد کرده و ضمن ستایش او، اظهار داشت که وی با صداقت و وفاداری با پیامبر رفتار کرده است. سپس پیامبر اسلام(ص) اعلام کرد که او حلالی را [[حرام]] و حرامی را [[حلال]] نمی‌کند، اما به [[خدا]] قسم، دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا با یکدیگر جمع نخواهند شد.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸.</ref> این روایت در [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]]،<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳.</ref> [[مسند احمد بن حنبل (کتاب)|مسند احمد]]<ref>ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۸-۲۲۹.</ref> و دیگر منابع متقدم اهل‌سنت<ref>ابی داوود، سنن ابی داوود، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۸۵-۸۸۶.</ref> نیز آمده است.

گزارش دوم بخاری، باز به نقل از مخرمه است که از خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر [[ابوجهل]] خبر داده که وقتی این خبر به گوش [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا(س)]] رسید، به نزد [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] آمد و گفت: «مردم گمان می‌کنند که تو برای دخترانت عصبانی نمی‌شوی و این در حالی است که علی(ع) تصمیم به [[ازدواج]] با دختر ابوجهل را دارد.» پیامبر اسلام(ص) با شنیدن این خبر به پاخاست و بعد از ادای [[شهادتین]] گفت: «ابوالعاص بن ربیع، با من با صداقت رفتار کرد. فاطمه زهرا(س) پاره تن من است و من از ناراحتی او اکراه دارم. به خدا قسم، دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا در نزد یک مرد جمع نخواهند شد.» امام علی(ع) با شنیدن این خبر از [[خواستگاری]] صرف نظر کرد.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶.</ref> این روایت در دیگر منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] همچون صحیح مسلم،<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳-۱۹۰۴.</ref> مسند احمد،<ref>ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۶، ۲۲۷-۲۲۸.</ref> و مصادر دیگر<ref>ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۱۲-۴۱۳؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۳.</ref> نیز گزارش شده است.

گزارش سوم بخاری هم به نقل از مسور بن مخرمه است که پیامبر اسلام(ص) در بالای [[منبر]] گفت: فرزندان هشام بن مُغَیره (ابوجهل) از او بابت ازدواج دخترشان با علی بن ابیطالب(ع) اجازه خواستند که این اجازه صادر نخواهد شد. پیامبر بعد از تکرار سه باره این مطلب، اظهار داشت که تنها در صورتی اجازه این کار را می‌دهد که علی(ع) فرزند او را [[طلاق]] دهد. از آنجا که فاطمه(س) پاره تن اوست و هر کس او را اذیت کند، رسول خدا(ص) را اذیت کرده است.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹۹.</ref> این مطلب توسط [[مسلم بن حجاج نیشابوری|مسلم نیشابوری]]،<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۲.</ref> [[ابوداوود سلیمان بن اشعث|ابی‌داوود]]،<ref>ابی داوود، سنن ابی داوود، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۸۶.</ref> [[ابن ماجه محمد بن یزید|ابن‌ماجه]]،<ref>ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۱۲.</ref> [[احمد بن شعیب نسائی|نسائی]]،<ref>نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۷.</ref> [[محمد بن عیسی ترمذی|تِرمِذی]]<ref>ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۰-۵۱۱.</ref> و دیگران<ref>ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۳؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> نیز نقل شده است. در برخی منابع آمده که خانواده ابوجهل هم با خواستگاری امام علی(ع)، در حالی که حضرت زهرا(س) همسر او باشد، مخالفت کردند.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۷۳.</ref>

بعض از محدثان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] این خبر را به‌گونه تلطیف‌شده ارائه داده‌اند. به این صورت که امام علی(ع) دختر ابوجهل را از عمویش حارث بن هشام خواستگاری کرده و سپس به مشورت با پیامبر اسلام(ص) پرداخت و وقتی فهمید این موضوع سبب ناراحتی پیامبر می‌شود، از این مسئله صرف نظر کرد.<ref>ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۹۴۴-۹۴۵؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۷۳.</ref>

برخی ماجرای خواستگاری را برساخته‌ی دشمنان امام علی(ع) از [[بنی‌امیه|امویان]] دانسته که برخی چون [[ناصبی|ناصبیان]] و [[وهابیت|وهابی‌ها]] به آن دامن می‌زنند<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۹۷-۹۸.</ref> و نیز عده‌ای معتقدند این گزارش از آن جهت ساخته شده که [[حدیث بضعه|حدیث بِضعه]] را بی‌فایده سازد.<ref>[https://pasokh.org/fa/Question/View/73815 «اهل تسنن جمله معروف پيامبر(فاطمه بضعة منی و...) در مورد حضرت فاطمه را مربوط به خواستگاری حضرت عل (ع) از...»]، مرکز ملی مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم.</ref> در همین راستا گفته‌شده، هدف از تأکید بر داستان خواستگاری آن است که اگر [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|خلیفه اول]] و [[عمر بن خطاب|دوم]]، حضرت زهرا(س) را اذیت کرده‌اند، امام علی(ع) نیز فاطمه(س) را اذیت کرده و فرقی میان آنها نیست و برای تبرئه خلفای خود، به امام تهمت زده‌اند.<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> همچنین بعضی بر این باورند از آنجا که [[مسور بن مخرمه]] نتوانست شمشیر پیامبر اسلام(ص) را از [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] بگیرد، چنین داستانی را سرهم کرده و داستان خواستگاری امام را به حدیث بضعه الصاق کرده است.<ref>رضوانی، [https://iqna.ir/fa/news/4030394 «حدیث خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل چرا و چگونه ساخته شد؟»]، خبرگزاری بین المللی قرآن.</ref> حسینی میلانی از محققان معاصر معتقد است که این حدیث با توجه به راویان زبیری آن، از سوی خاندان [[زبیر بن عوام|زبیر]] ساخته شده تا به امام علی(ع) ضربه بزند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱-۱۳۲.</ref>