امام صادق علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

کنیه مشهور امام صادق(ع)، [[اباعبدالله (کنیه)| اباعبدالله]] (ناظر به دومین فرزندش[[عبدالله بن جعفر الصادق| عبدالله اَفطَح]]) است. از او با کنیه‌های ابواسماعیل (ناظر به فرزندش، [[اسماعیل پسر امام صادق(ع)|اسماعیل]]) و ابوموسی (ناظر به دیگر فرزندش [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام موسی کاظم(ع)]]) نیز نام برده‌اند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref>{{سخ}}مشهورترین لقب او «[[صادق (لقب)|صادق]]» است.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref> برطبق روایات، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] این لقب را به او داده است تا از[[جعفر پسر امام هادی| جعفر کَذّاب]] تمایز یابد؛<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ش، ص۳۱۹؛ «القاب الرسول وعترته»، ص۶۰، ۶۱؛ بحرانی، حلیة الابرار، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص ۱۱.</ref> اما برخی گفته‌اند امام صادق(ع) به جهت پرهیز از شرکت در قیام‌های عصر خود، صادق لقب گرفته است؛ چرا که در آن زمان به کسی که مردم را گرد خود جمع و به قیام بر ضد حکومت تحریک می‌کرد، کذّاب (دروغگو) می‌گفتند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref> در همان دوران ائمه این لقب برای امام صادق(ع) به کار می‌رفته است.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref>{{سخ}}براساس گزارش [[ابن شهرآشوب]] مازندرانی در [[مناقب آل ابی‌طالب (کتاب)|مناقب]] لقب صادق را منصور عباسی زمانی به امام صادق(ع) داد که پیشگویی حضرت درباره آشکار شدن قبر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] تحقق یافت و نیزگفته شده که او صادق لقب یافته چون هیچ لغزش و کجی و ناراستی در او دیده نشده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۷۳.</ref> به نقل از [[دائرة المعارف بزرگ اسلامی (کتاب)|دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]، برخی از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] چون [[مالک بن انس]]، [[احمد بن حنبل]] و جاحظ نیز از او با این لقب نام برده‌اند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref>

[[شیخ مفید]] برای امام صادق(ع) ده فرزند و چند همسر برشمرده است:<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۰۹.</ref>در پاره ای از منابع به نقل از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] به دختر دیگری برای امام صادق(ع) به نام حکیمه یا حلیمه اشاره شده است.<ref>ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۳ و مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸۷ ص۷۴.</ref>

* مناظره با [[ابن‌ ابی‌العوجاء|ابن ابی‌العوجاء]] درباره وجود خدا<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۳۵، ۳۳۶.</ref>

* مناظره با ابن ابی‌العوجاء درباره [[حدوث و قدم|حدوث]] عالَم<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref>

به‌رغم آنکه [[امامت]] امام صادق(ع) با ضعف و فروپاشی امویان همراه بود، وی از درگیری‌های نظامی و سیاسی دوری جست و حتی دعوت به [[خلافت]] را نپذیرفت. شهرستانی در [[الملل و النحل (شهرستانی)|الملل والنحل]] گزارش کرده است که [[ابومسلم خراسانی]] پس از مرگ [[ابراهیم امام]]، در نامه‌ای امام صادق(ع) را شایسته‌ترین فرد برای خلافت خواند و از او دعوت کرد تا خلافت را بپذیرد؛ اما امام صادق(ع) در پاسخ نوشت: «نه تو از یاران من هستی و نه زمانه، زمانه من است».<ref>شهرستانی، الملل والنحل، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۷۹.</ref> او پاسخ دعوت ابوسلمه برای خلافت را نیز با سوزاندن نامه‌اش داد.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۴.</ref> وی همچنین در قیام‌هایی که بر ضد حکومت روی داد، از جمله قیام عمویش [[زید بن علی]]، شرکت نکرد.<ref>پاکتچی، «امام جعفر صادق»، ص۱۸۳، ۱۸۴.</ref> بر طبق [[حدیث|حدیثی]]، امام صادق(ع) نبود یاران راستین را علت خودداری از قیام شمرده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ش، ج‏۴، ص۲۳۷.</ref>در برخی روایات حضرت تعداد ۱۷ نفر و گاه پنج نفر را برای قیام کافی دانسته است و در برابر اصرار برخی از یاران برای قیام به آنها می‌فرمود ما بهتر از شما و دیگران می‌دانیم که چه زمانی و چه وظیفه‌ای داریم.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۴۳و ابن شهرآشوب، مناقب، ج۳، ص۳۶۳.</ref>{{یاد| یَا سَدِیرُ لَوْ کَانَ لِی شِیعَةٌ بِعَدَدِ هَذِهِ الْجِدَاءِ مَا وَسِعَنِی الْقُعُودُ وَ نَزَلْنَا وَ صَلَّیْنَا فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنَ الصَّلَاةِ عَطَفْتُ عَلَی الْجِدَاءِ فَعَدَدْتُهَا فَإِذَا هِیَ سَبْعَةَ عَشَرَ… انا لا نخرج فی زمان لا نجد فیه خمسة معاضدین لنا نحن أعلم بالوقت}}

بنا بر روایتی که از امام صادق در الکافی نقل شده است آن حضرت در روزی که برای مردم [[یوم‌الشک]] بود و حضرت آن روز را اول ماه رمضان می‌دانست به درخواست سفاح خلیفه وقت از باب تقیه غذا خورد و در پاسخ فردی که به او اعتراض کرد که آیا روزی را که مُسَلَّماً از ماه رمضان است روزه خودت را می‌شکنی و غذا می‌خوری؟!» گفت «آری سوگند به خدا اگر من یک روز روزه ماه رمضان را بخورم نزد من پسندیده‌تر است از آنکه گردنم زده شود!»<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۸۳.</ref> امام صادق(ع) به [[سفیان ثوری]] که به دیدار او آمده بود، توصیه کرد به جهت آنکه هر دوی آنها را حکومت تحت‌نظر گرفته است، برود.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۴۸.</ref> در حدیث دیگری امام صادق(ع) از [[ابان بن تغلب|اَبان بن تغلب]] خواسته است که در پاسخ به پرسش‌های فقهی مردم، برای آنکه مشکلی پیش نیاید، دیدگاه‌های علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] را برایشان نقل کند.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۳۳۰.</ref> همچنین روایاتی از امام صادق(ع) نقل شده است که بر تقیه تأکید می‌کنند. در برخی از آنها تقیه در جایگاهی برابر با [[نماز]] قرار گرفته است.<ref>فتال نیشابوری، روضةالواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۹۳.</ref>از نظر [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]]، نمودارهای برجسته زندگی امام صادق(ع) عبارتند از:

در منابع روایی در زمینه ویژگی‌های اخلاقی امام صادق(ع) گزارش‌هایی از [[زهد]]، [[انفاق]]، علم فراوان، عبادت بسیار و تلاوت [[قرآن]] آمده است. محمد بن طلحه، امام صادق(ع) را از بزرگترین افراد اهل‌بیت، دارای علم فراوان، بسیار اهل عبادت و زهد و تلاوت قرآن توصیف کرده است.<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۶۹۱.</ref> [[مالک بن انس]] از ائمه فقهی [[اهل سنت و جماعت |اهل‌سنت]] گفته است: در مدتی که پیش امام صادق(ع) می‌رفته، همیشه او را در یکی از سه حالت [[نماز]]خواندن، [[روزه|روزه‌داری]] و [[ذکر]]گفتن دیده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۷، ص۱۶.</ref>{{سخ}}در کتاب [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]] چنین آمده که امام صادق(ع) در پاسخ به درخواست فقیری، چهارصد درهم به او داد و چون سپاس‌گزاری او را دید، انگشترش را هم که ده هزار درهم می‌ارزید، به وی بخشید.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۷، ص۶۱.</ref> روایت‌هایی نیز از انفاق‌های پنهانی امام صادق(ع) در دست است. به نوشته کتاب [[ الکافی (کتاب)|کافی]]، او شب‌ها مقداری نان و گوشت و پول در کیسه می‌ریخت و به صورت ناشناس به در خانه تهیدستان شهر می‌برد و میان آنها تقسیم می‌کرد.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۸.</ref> [[ابوجعفر خثعمی]] نقل کرده است که امام صادق(ع) کیسه پولی را به او داد و از او خواست آن را به فردی از [[بنی‌هاشم]] بدهد و نگوید که چه کسی آن را فرستاده است. به گفته خثعمی هنگامی که آن فرد پول را گرفت، برای فرستنده آن [[دعا]] کرد و از امام صادق(ع) گله کرد که با وجود ثروتش چیزی به او نمی‌دهد.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ش، ج‏۴، ص۲۷۳.</ref> ابوعبدالله بلخی نیز نقل کرده است که روزی امام صادق(ع) به درخت نخل پوسیده‌ای خطاب کرد که ای نخلی که مطیع پروردگارت هستی از آنچه خداوند در تو قرار داده ما را اطعام کن، در آن حال از آن درخت خرماهای رنگارنگ بر ما بارید.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث، ج۴۷، ص۷۶.</ref>

برخی از علماء و ائمه [[فقه|فقهی]] اهل سنت، شاگردان امام صادق(ع) بوده‌اند. [[شیخ طوسی]] در [[رجال الطوسی (کتاب)|رجال خود]]، [[ابوحنیفه]] را در شمار شاگردان و اصحاب امام نام برده است.<ref>طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۱۵.</ref> [[ابن ابی‌الحدید|ابن‌ابی‌الحدید معتزلی]] نیز او را از شاگردان امام صادق(ع) دانسته است.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸ و ج۱۵، ص۲۷۴.</ref> [[شیخ صدوق]] از [[مالک بن انس]] نقل کرده است که وی مدتی نزد امام صادق(ع) می‌رفته و از او حدیث می‌شنیده است.<ref>صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۱۶۸؛ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۹؛ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۴.</ref> مالک بن انس در کتاب مُوَطَّأ از امام صادق(ع) حدیث نقل کرده است.<ref>مالک بن أنس، موطأ، ۱۴۲۵ق، ص۱۰.</ref>

[[ابن حجر هیتمی|ابن‌حجر هیتمی]] نوشته است عالمان بزرگ [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، چون [[ابوحنیفه]]، یحیی بن سعید، ابن‌جریح، [[مالک بن انس]]، [[سفیان بن عیینه]]، [[سفیان ثوری]]، شعبة بن الحجاج و ایوب سختیانی از امام صادق(ع) روایت کرده‌اند.<ref>ابن حجر الهیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵۸۶.</ref> در کتاب «الائمة الاربعه» هم حضور مالک بن انس در [[مدینه]] و استفاده از درس کسانی چون امام صادق(ع)، از عوامل رشد علمی او شمرده شده است.<ref>شکعه، الائمة الاربعه، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۸.</ref>

امام صادق(ع) نزد بزرگان اهل‌سنت جایگاه بالایی داشته است. [[ابوحنیفه]] از پیشوایان اهل سنت، امام صادق(ع) را فقیه‌ترین و داناترین فرد در میان مسلمانان دانسته است.<ref>ذهبی، تذکرة الحفاظ، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۲۶.</ref> به نقل [[ابن شهرآشوب|ابن‌شهرآشوب]]، [[مالک بن انس]] گفته است: از جهت فضل، علم و [[عبادت]] و [[ورع]]، هیچ چشم و گوشی برتر از جعفر بن محمد ندیده و نشنیده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ش، ج۴، ص۲۴۸.</ref> از نظر شهرستانی در [[الملل و النحل (شهرستانی) |کتاب الملل والنحل]] امام صادق(ع) «دارای علمی است کثیر و فراوان در امور دین، و دانش و درایتی کامل در حکمت، و زهد بلندمرتبه‌ای در دنیا، و وَرَع و خودداری تامّ و تمام از شهوات، که مدتی در مدینه اقامت کرد، و شیعیان و منتسبین به خود را از علم خود بهره‌مند ساخت و بر موالیان و خاصّان خود، اسرار علوم و مخفیّات دانش را إفاضه کرد. و او کسی است که در اقیانوس بیکران معرفت غرق بود و طمع در شطّ آب نداشت، و به أعلا ذِروه حقیقت ارتفاع یافته بود و از سقوط و نزول در درجات دنیوی ترس و واهمه نداشت.{{یاد|وَ هُوَ ذُو عِلْمٍ غَزیرٍ فِی الدِّینِ، وَ أدَبٍ کَامِلٍ فِی الْحِکْمَةِ، وَ زُهْدٍ بَالِغٍ فِی الدُّنْیَا، وَ وَرَعٍ تَامٍّ عَنِ الشَّهَوَاتِ.}}<ref>الشهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۹۴.</ref>عطار در تذکرة الاولیا امام صادق را این گونه وصف می‌کند:(إمام الملّة المصطفوية، و برهان الطريقة النبوية، العالم العامل الصدّيق، المقتدى بالتحقيق، العارف العاشق، أبو عبد اللّه جعفر الصادق رضي اللّه عنه و عن أبيه الكرام.) <ref>عطار، تذکرة الاولیا، الناشر: دار المكتبي، ج۱، ص۳۱.</ref>

به گفته [[ابن ابی‌الحدید|ابن‌ابی‌الحدید]]، علمای اهل‌سنت از جمله پیشوایان فقهی آنان چون ابوحنیفه، [[احمد بن حنبل]] و [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] با واسطه یا بی‌واسطه شاگرد امام صادق(ع) بوده‌اند و ازاین‌رو فقه اهل‌سنت در [[فقه امامیه|فقه شیعه]] ریشه دارد.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸.</ref> با این همه، در فقه اهل‌سنت، با وجود توجه فراوان به [[مجتهد|فقیهان]] معاصر امام صادق(ع) چون اوزاعی و [[سفیان ثوری]]، به دیدگاه‌های او توجه نشده است.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۲۰۶.</ref> برخی از علمای [[امامیه|شیعه]] چون [[سید مرتضی]] بدین جهت به علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] انتقاد کرده‌اند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۲۰۶.</ref>

[[شیخ صدوق]] تصریح کرده است که امام صادق(ع) به دستور [[منصور عباسی|منصور دوانیقی]] و بر اثر مسمومیت به [[شهادت]] رسیده است.<ref>صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۳ق، ص۹۸.</ref> [[ابن‌شهرآشوب]] نیز در [[مناقب آل ابی‌طالب (کتاب)|مناقب]] و [[محمد بن جریر طبری صغیر|محمد بن جریر طبری سوم]] در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الامامه]] نیز همین نظر را مطرح کرده‌اند.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص ۲۸۰؛ محمد بن جریر طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۲۴۶؛ سید ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۱۴.</ref> برای شهادت او به [[ما منا الا مقتول شهید|روایت والله ما منا الا مقتول شهید]] استناده شده است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۲.</ref>در مقابل [[شیخ مفید]] معتقد است که دلیل قاطعی بر شهادت آن حضرت وجود ندارد.<ref>مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۱و۱۳۲.</ref> [[سید جعفر مرتضی عاملی]] تاریخ‌پژوه، سخن شیخ مفید را حمل بر [[تقیه]] کرده است.<ref>نگاه کنید به عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۱۸۵-۱۹۱.</ref> مدفن وی [[بقیع|قبرستان بقیع]] در کنار قبر پدرش [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر]] و [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد]] و [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن]] قرار دارد.<ref>شیخ مفید، ارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۸۰.</ref>

* رساله اَهلیلَجه. در این رساله امام صادق(ع) با پزشکی هندی درباره اثبات وجود خدا گفتگو کرده است. به گفته [[سید محسن امین]]، [[سید ابن طاووس]]، این کتاب را معتبر دانسته است. همچنین او از ابن‌ندیم نویسنده [[الفهرست (ابن‌ندیم) |فهرست ابن‌ندیم]] نقل کرده که نگارش این کتاب توسط امام صادق(ع) از محالات است.<ref>امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۱، ص۶۶۳.</ref>

* نثر الدُرَر: متن این کتاب را [[ابن شعبه حرانی|ابن‌شُعبه حَرّانی]] در [[تحف العقول (کتاب)| تحف العقول]] آورده است.

* [[مغز متفکر جهان شیعه (کتاب)|مغز متفکر جهان شیعه]]، نوشته ذبیح‌الله منصوری. نویسنده نگارش کتاب را به مرکز مطالعات اسلامی استراسبورگ نسبت داده و خود را مترجم آن معرفی کرده است؛ اما برخی این سخن را نادرست دانسته و گفته‌اند چنین کتابی وجود خارجی ندارد.<ref>[http://imamsadr-news.com/article/3361 نگاه کنید به معمای همایش اسلام‌شناسی استراسبورگ، مهدی شاکری و بابک فرمایه، سایت امام موسی صدر نیوز.]</ref>

* سید ابن طاووس، اقبال الاعمال، مکتبة الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

* طبرسی، فضل بن الحسن، اعلام الوری باعلام الهدی، تحقیق موسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، موسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.

* طبری، محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، روائح التراث العربی، بی‌تا.

* طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، تحقیق مؤسسه بعثت، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

* طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، تحقیق و تصحیح حسن الموسوی خرسان، ‏تهران، دار الکتب الإسلامیه‏، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

* طوسی، محمد بن الحسن، رجال الطوسی، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.

* مالک بن أنس، موطأ الامام مالک، تحقیق محمد مصطفی اعظمی، ابوظبی، موسسة زاید بن سلطان آل نهیان، ۱۴۲۵ق.