پرش به محتوا

ممکن الوجود: تفاوت میان نسخه‌ها

۸۴۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۱ اکتبر ۲۰۲۳
خط ۱۶: خط ۱۶:
از دیدگاه فلاسفه، هر چیزی که موجود می‌شود، نخست وجودش باید ضروری و واجب گردد.<ref>مطهری، کلیات علوم اسلامی، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۲۵.</ref> بر این اساس هر ممکن الوجودی به واسطه علتش، واجب الوجود می‌گردد؛ اما واجب الوجودی که به علت خود وابسته است.<ref>ابن سینا، التعلیقات،۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۷۶؛ مطهری، کلیات علوم اسلامی، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۲۵.</ref> ممکن الوجود را پس از موجود شدن، «واجب الوجود بالغیر» نامیده‌اند.<ref>مطهری، شرح منظومه، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref>
از دیدگاه فلاسفه، هر چیزی که موجود می‌شود، نخست وجودش باید ضروری و واجب گردد.<ref>مطهری، کلیات علوم اسلامی، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۲۵.</ref> بر این اساس هر ممکن الوجودی به واسطه علتش، واجب الوجود می‌گردد؛ اما واجب الوجودی که به علت خود وابسته است.<ref>ابن سینا، التعلیقات،۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۷۶؛ مطهری، کلیات علوم اسلامی، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۲۵.</ref> ممکن الوجود را پس از موجود شدن، «واجب الوجود بالغیر» نامیده‌اند.<ref>مطهری، شرح منظومه، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref>


== امکان و ممکن ==
== معانی چهارگانه امکان و ممکن ==
دو مفهوم امکان و ممکن در علوم عقلی پی در پی هم‌اند و در یک بازه معنایی به کار رفته‌اند. امکان دارای چهار معناست:
دو مفهوم امکان و ممکن در علوم عقلی پی در پی هم‌اند و در یک بازه معنایی به کار رفته‌اند. امکان دارای چهار معناست:
#اول به این معنا که موجود شدن یا نشدن چیز خاصی لازم نیست. این معنی در برابر [[واجب الوجود|وجوب فلسفی]] است که معنایش این است که لازم (ضروری) است آن چیز خاص موجود شود.
#اول به این معنا که موجود شدن یا نشدن چیز خاصی لازم نیست. این معنی در برابر [[واجب الوجود|وجوب فلسفی]] است که معنایش این است که لازم (ضروری) است آن چیز خاص موجود شود.
#دوم اینکه با بکار بردن لفظ ممکن یکی از دو مفهوم موجود شدن یا نشدن، لازم نیست؛ در نتیجه طرف مقابلش ممکن خواهد بود.
#دوم اینکه با بکار بردن لفظ ممکن یکی از دو مفهوم موجود شدن یا نشدن، لازم نیست؛ در نتیجه طرف مقابلش ممکن خواهد بود.
#معنای سوم امکان این است که رخداد یک رویداد یا وجود یک صفت برای یک موضوع لازم نیست.
#معنای سوم امکان این است که رخداد یک رویداد یا وجود یک صفت برای یک موضوع لازم نیست.
#معنای چهارم لازم نبودن صفت، سرشت و رویداد به صورت جمعی برای یک موضوع است.<ref name=":2">مطهری، شرح منظومه، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۹؛ «درس بدایه الحکمه استاد فیاضی»، تارنمای مدرسه فقاهت.</ref>
#معنای چهارم لازم نبودن صفت، سرشت و رویداد به صورت جمعی برای یک موضوع است.<ref name=":2">مطهری، شرح منظومه، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۹؛ «درس بدایة الحکمه استاد فیاضی»، تارنمای مدرسه فقاهت.</ref>


به معنای اول امکان خاص یا امکان حقیقی  <ref>مظفر، المنطق، نشر دارالتعارف، ص۱۴۴</ref>، به معنای دوم امکان عام، اعم و عامی <ref>طوسی،  اساس الاقتباس، ص۱۳۱.</ref>،{{یاد| اين ممكن را بسبب آنک عوام استعمال کنند- ممکن عامى خوانند- و بسبب آنک اعم وجوه استعمال این لفظ است- ممکن عام و اعم خوانند- و اين ممکن ذهنى صرف باشد. }} به معنای سوم امکان اَخَصّْ و به معنای چهارم امکان استقبالی گفته می‌شود.<ref name=":2">مطهری، شرح منظومه، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۹؛ «درس بدایه الحکمه استاد فیاضی»، تارنمای مدرسه فقاهت.</ref> امکان عام اصطلاحی رایج است،{{یاد|امکان عام در قضیه موجبه، فقط نفی امتناع می‌کند، اما وجود را نه اثبات می‌کند و نه سلب، و از این رو هم با وجوب جمع می‌شود( مانند این که بگوییم «خد ا ممکن است») وهم با امکان خاص مثل قضیه «انسان ممکن است»؛ و در قضیه سالبه، فقط وجوب را نفی می‌کند، اما امتناع را، نه اثبات می‌کند و نه سلب و از این رو هم با امتناع جمع می‌شود و هم با امکان خاص. مظفر، المنطق، الناشر
به معنای اول امکان خاص یا امکان حقیقی  <ref>مظفر، المنطق، نشر دارالتعارف، ص۱۴۴</ref>، به معنای دوم امکان عام، اعم و عامی <ref>طوسی،  اساس الاقتباس، ص۱۳۱.</ref>،{{یاد| اين ممكن را بسبب آنک عوام استعمال کنند- ممکن عامى خوانند- و بسبب آنک اعم وجوه استعمال این لفظ است- ممکن عام و اعم خوانند- و اين ممکن ذهنى صرف باشد. }} به معنای سوم امکان اَخَصّْ و به معنای چهارم امکان استقبالی گفته می‌شود یعنی چیزی که نه ضرورت ذاتی دارد و نه امتناع ذاتی و نه ضرورت وصفی.<ref name=":2">مطهری، شرح منظومه، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۹؛ «درس بدایه الحکمه استاد فیاضی»، تارنمای مدرسه فقاهت.</ref>{{یاد| این نام گذاری به این جهت است که این امکان تنها در مورد وقایعی که در آینده رخ می‌دهد معنا دارد؛ زیرا وقایع آینده، بطور قطعی معلوم نیستند و وجود یا عدمشان نامعلوم است، از این رو باید گفت امکان استقبالی، تنها با جهل انسان نسبت به وقایع آتی شکل می‌گیرد؛ وگرنه هر محمول و رویدادی در زمان خود، از دو حال وجود و عدم خالی نیست.طباطبائی، نهایة الحکمه، الناشر
مؤسسة النشر الإسلامي، صص۶۱--۶۲، }} امکان عام اصطلاحی رایج است،{{یاد|امکان عام در قضیه موجبه، فقط نفی امتناع می‌کند، اما وجود را نه اثبات می‌کند و نه سلب، و از این رو هم با وجوب جمع می‌شود( مانند این که بگوییم «خد ا ممکن است») وهم با امکان خاص مثل قضیه «انسان ممکن است»؛ و در قضیه سالبه، فقط وجوب را نفی می‌کند، اما امتناع را، نه اثبات می‌کند و نه سلب و از این رو هم با امتناع جمع می‌شود و هم با امکان خاص. مظفر، المنطق، الناشر
دارالتعارف للمطبوعات، ص۱۴۴.}} هرچند در [[فلسفه اسلامی|فلسفه]] و [[کلام اسلامی|کلام]] نیز کاربرد دارد اما امکان خاص با توجه به معنای آن کاربردی در بین مردم نداشته و اصطلاحی علمی است.<ref name=":2" />
دارالتعارف للمطبوعات، ص۱۴۴.}} هرچند در [[فلسفه اسلامی|فلسفه]] و [[کلام اسلامی|کلام]] نیز کاربرد دارد اما امکان خاص با توجه به معنای آن کاربردی در بین مردم نداشته و اصطلاحی علمی است.<ref name=":2" />


۱۸٬۴۲۳

ویرایش