اولجایتو: تفاوت میان نسخه‌ها

'''غیاث الدین محمد خدابنده''' مشهور به '''سلطان محمد خدابنده''' و '''اولْجایتو''' یا '''اُلجایتو''' ([[سال ۶۸۰ هجری قمری|۶۸۰ق]] - [[سال ۷۱۶ هجری قمری|۷۱۶ق]])، از فرمانروایان سلسله [[ایلخانان]] [[ایران]] که در طول زندگی چند بار [[مذهب]] خود را تغییر داد و نخستین کسی بود که در دوران حکومتش به مذهب [[شیعه]] در [[ایران]] رسمیت داد و به نام [[امامان شیعه]] سکه زد و [[خطبه]] خواند.

در کتاب تاریخ وصاف، از مدرسه‌ای به نام «‌مدرسه سیاره‌» سخن گفته شده<ref> شیرازی، تاریخ وصاف یا تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار،ص۵۴۳.</ref> که از نوآوری‌های‌رشیدالدین و تاج الدین، وزیران اولجایتو، بود. در سفرهای اولجایتو، خیمه‌هایی برپا می‌شد و گروهی از علما و دانشمندان از جمله نظام الدین عبدالملک، عبدالرحمان حکیم تستری، [[محقق حلی]] و [[علامه حلی]]، در آن به تدریس می‌پرداختند.<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۱۰۸.</ref>.

بر اساس گزارش‌های تاریخی، اولجایتو به آبادانی و سازندگی مملکت توجه ویژه داشت.<ref>آملی، نفائس الفنون، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۵۷-۲۵۸؛ حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۶۲ش، ص۶۰۷؛ حافظ ابرو، ذیل جامع التواریخ رشیدی، ۱۳۵۰ش، ص۶۸-۶۹.</ref> او کارهای عمرانی برادرش غازان را پی گرفت و از هنرمندان پشتیبانی کرد.یکی از مهمترین کارهای عمرانی اولجایتو، تکمیل و توسعه شهر سلطانیه بود.<ref>وصاف، تاریخ، ۱۲۶۹ق، ص۴۷۷.</ref> به فرمان او عمارت‌های باشکوه از جمله مسجد و بیمارستان و مدرسه در این شهر ساخته شد.<ref>حافظ ابرو، ذیل جامع التواریخ، ۱۳۵۰ش، ۶۸-۶۹.</ref>

در اواخر پادشاهی اولجایتو، ولایاتی در شرق، غرب و جنوب قلمرو ایلخانان دچار آشوب و باعث دل مشغولی ایلخان شد. کشمکش در شرق از زمانی آغاز شد که ایلخان کوشید با استفاده از اختلافهای داخلی نکودریان، در حوالی شاپورقان کنار رود سند، قدرت خود را توسعه دهد. [[تیمور]] با موافقت اولجایتو و همراهی لشکر خراسان، داوود خواجه امیر نکودری را شکست داد و او را به آن سوی جیحون راند (۷۱۲ق).<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۱۵۲-۱۵۳؛ حافظ ابرو، ۱۰۶-۱۱۱.</ref>

اولجایتو در کودکی، به دست مادر مسیحی خود اروک خاتون و برای تبرک از پاپ نیکولاوس چهارم، به نام نیکولاوس غسل تعمید داده شد؛ اما سپس به دین بودایی درآمد <ref>اشپولر، ۱۹۵.</ref> و وقتی برادرش غازان خان [[اسلام]] آورد، او که در این زمان ولیعهد و حکمران خراسان بود، مسلمان شد و مانند برادرش مذهب [[حنفی]] اختیار کرد.<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۶.</ref>

غازان خان در اواخر عمر برای زیارت [[حرم امام علی(ع)]] به [[نجف]] رفت و در همانجا به [[تشیع]] گرایش یافت و فرمان داد خطبه به نام [[اهل بیت]] بخوانند؛ اما پس از درگذشت غازان و جلوس اولجایتو، حنفیان، ایلخان جدید را بر آن داشتند که خطبه و سکه به نام [[خلفای راشدین]] کند و از همین زمان، رقابت میان فرقه‌های مختلف مذهبی در دربار ایلخان بالا گرفت و هر یک می‌کوشیدند تا اولجایتو را به کیش خود درآورند.<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۰-۹۶؛ نیز نک: بیانی، ۲/۴۸۱-۴۸۲.</ref>. در این میان خواجه رشیدالدین که [[مذهب شافعی]] داشت <ref>حافظ ابرو، ذیل جامع التواریخ، ۱۳۵۰ش، ۸۷.</ref>، مولانا نظام الدین عبدالملک مراغه‌ای شافعی را شغل «‌قضاء مملکت ایران‌» داد و اولجایتو نیز چون چیرگی نظام الدین را در مباحثه با علمای فرقه‌های دیگر بدید، مذهب شافعی اختیار کرد و از آن پس اختلاف‌های مذهبی، به ویژه میان حنفیان و شافعیان در دربار ایلخان سخت بالا گرفت؛ تا آنجا که برخی از امرای مغول، با تهدید، ایلخان را به ترک مسلمانی و بازگشت به دین آبا و اجدادی خود فرا خواندند؛ اما اولجایتو همچنان بر دین خود پای فشرد.<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۶ - ۹۹.</ref>

[[پرونده:سکه اولجایتو.jpg|thumb|نام [[ائمه]] و عبارت [[علی ولی الله]] بر سکه دوران اولجایتو]]

امیر طرمطاز (ترمتاس) و [[تاج الدین آوجی]](آوی)، دانشمند [[شیعه]]، اولجایتو را به مذهب شیعه ترغیب کردند و او سرانجام در ۷۰۹ق / ۱۳۰۹م که به [[بغداد]] رفت، رسماً مذهب شیعه اختیار کرد.<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۹ -۱۰۱.</ref> در ایام پادشاهی او مذهب تشیع برای نخستین بار مذهب رسمی سراسر [[ایران]] گردید.<ref>دایرة المعارف تشیع، ج۲، ص۳۰۷.</ref> و او نخستین سلطان امامی مذهب است که در سطحی گسترده و وسیع به نشر تشیع مذهب اثناعشری همّت گماشت.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران (از آغاز تا دولت صفوی)، ۱۳۹۰ ش، ص۶۹۴.</ref>.

اولجایتو در واپسین روز‌های زندگی فرمان داد به نام [[خلفای راشدین]] سکه و خطبه کنند و نافرمانان را نیز سخت بیم داد <ref>وصاف، تاریخ، ص۶۱۶.</ref>. نویسندگان [[دائرة المعارف بزرگ اسلامی]] از این کار اولجایتو برداشت کرده اند که او مذهب شیعه را ترک گفته و به مذهب [[اهل سنت]] بازگشته است. برخی این نظریه را نپذیرفته و برآنند که وی تا روزهای آخر عمر بر مذهب تشیع باقی ماند.<ref>ابن کثیر، البداية و النهاية، ج۱۴، ص۷۸؛ ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم الزاهرة، ج۹، ص۲۳۸.</ref> منشی سلطان محمد نوشته است که او تا آخر عمر به مذهب امامیه باقی ماند و هر چه اصرار کردند که او را از تشیَع منصرف کنند، اثر نکرد.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۰۳.</ref>

== پانویس ==

{{پانوشت}}