تسنن دوازده‌امامی: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی دیگر از زمینه‌های پیدایش تسنن دوازده‌امامی چنین بیان شده است: سقوط [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]]،<ref>جعفریان، تاریخ ایران اسلامی از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۵؛ رمضان‌جماعت و جدیدی، «عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و گسترش تسنن دوازده‌امامی و تأثیر متقابل آن با تشیع در قرن نهم هجری»، ص۱۵۵-۱۵۶.</ref> تسامح مذهبی [[ایلخانان مغول]]<ref>اشپولر، تاریخ مغول در ایران، ۱۳۵۱ش، ۲۰۳-۲۰۴؛ باسانی، «دین در عهد مغول»، ص۵۱۶.</ref> و امیران تیموری،<ref>رمضان‌جماعت و جدیدی، «عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و گسترش تسنن دوازده‌امامی و تأثیر متقابل آن با تشیع در قرن نهم هجری»، ص۱۵۹-۱۶۱.</ref> رشد [[تصوف]] و مرجعیت‌یافتن صوفیان،<ref>امینی‌زاده و رنجبر، «تسنن دوازده‌امامی خراسان در سده‌های هشتم و نهم هجری زمینه‌ها و علل»، ص۶۶.</ref> و نزدیک‌شدن تصوف و تشیع به هم.<ref>الشیبی، تشیع و تصوف،‌ ۱۳۸۷ش، ص۱۴۳-۱۴۶؛ جعفریان،‌ تاریخ تشیع در ایران،‌ ۱۳۸۸ش، ص۷۶۰-۷۶۷؛ باسانی، «دین در عهد مغول»، ص۵۱۷.</ref>

محل رواج این گرایش را ابتدا در [[ایران]] و [[هند]] و پس از آن، در قسمت شرقی [[خراسان بزرگ]] و سرزمین‌های [[خلافت عثمانی]] می‌دانند.<ref>جعفریان،‌ تاریخ تشیع در ایران،‌ ۱۳۸۸ش، ص۸۴۴.</ref> گفته‌اند دوره پیدایش این گرایش، در ایران، حدود قرن ششم قمری بوده<ref>ابوئی مهریزی، «کچکول میر جمال‌الدین حسینی جامی و بازتاب اندیشه تسنن دوازده‌امامی در آن»، ص۲؛ خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۲۷-۳۳.</ref> و تشکیل [[صفویان|دولت صفویه]] موجب زوال این رویکرد شده است.<ref>خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۳۱.</ref>

در قرن نهم قمری و در میان حاکمان تیموری متأخر، گفته شده که [[سلطان حسین بایقرا]] قصد داشت تا در ابتدای حکومت خود به نام [[امامان شیعه|دوازده امام(ع)]] خطبه بخواند که توسط [[عبدالرحمن جامی]]<ref>سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۰۲۱-۱۰۲۲.</ref> و [[امیر علیشیر نوایی]] از این کار منع شد؛ ولی گرایش تسنن دوازده امامی خود را تا آخر حکومتش حفظ کرد.<ref>جعفریان،‌ تاریخ تشیع در ایران،‌ ۱۳۸۸ش، ص۸۴۴.</ref> در همان دوران، جهانشاه قَراقویونْلو در سکه‌هایی که ضرب کرد در یک روی سکه عبارت «[[علی ولی الله]]» و در سوی دیگر نام [[خلفای راشدین]] را حک کرد<ref>مزاوی، پیدایش دولت صفوی، ۱۳۸۸ش، ص۱۴۴.</ref> که نمادی از گرایش حکومت او به تسنن دوازده‌امامی قلمداد شده است<ref>خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۳۲.</ref>   

پیشینه مذهبی [[صفویان]] نیز در بستر حرکت از تسنن به تسنن دوازده‌امامی و پس از آن به [[شیعه|تشیع]] ترسیم شده است.<ref>جعفریان،‌ تاریخ تشیع در ایران،‌ ۱۳۸۸ش، ص۸۴۳.</ref> در تحقیقات جدید، مذهب [[صفی‌الدین اردبیلی|شیخ صفی‌الدین اردبیلی]]، جد صفویان، را شافعی دانسته‌اند<ref>کسروی، شیخ صفی و تبارش، ۱۳۵۵ش، ص۱۰؛ لاکهارت، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ۱۳۶۴ش، ص۱۵؛ شفیعی کدکنی، «نقش ایدئولوژیک نسخه‌بدل‌ها»، ص۹۸-۱۰۱. </ref> که به مرور زمان و پس از درگیری فرزندان او بر سر قدرت با رقبا به تشیع تغییر می‌کند.<ref>کریمی، شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب، ۱۳۹۸ش، ص۲۵-۴۵.</ref> برخی محققان نشانه‌هایی از وجود چنین گرایشی را حتی در حکومت‌هایی که نماد تسنن بوده‌اند،‌ مانند [[حکومت عثمانیان|حکومت عثمانی]]، ارائه داده‌اند.<ref>خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۳۱.</ref>

چهره‌های مختلف فرهنگی و سیاسی از قرن ششم تا زوال [[صفویان]] دارای گرایش تسنن دوازده‌امامی قلمداد شده‌اند.<ref>دانش‌پژوه، «انتقاد کتاب: کشف الحقائق»، ص۳۰۷-۳۰۸؛ خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۲۷-۳۳؛ جعفریان، تاریخ ایران اسلامی از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۵-۲۵۶.</ref> [[رسول جعفریان]] معتقد است که در میانه قرن هشتم تا دهم قمری آثار بسیاری با این گرایش توسط اهل‌سنت تولید شده است؛<ref>جعفریان، تاریخ ایران اسلامی از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۶.</ref> آثار مختلف دینی، تاریخی و ادبی (شعر و غیر آن) که در کنار یادکرد از [[خلفای راشدین]] از [[امامان شیعه|ائمه شیعه]] با عنوان حجت‌های معصوم الهی یاد کرده‌اند.<ref>خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۲۹.</ref>[[پرونده:کتاب مجمل التواریخ و القصص.jpg|بندانگشتی|کتاب مجمل التواریخ و القصص از اولین آثاری که در آن گرایش تسنن دوازده‌امامی دیده شده است.|226x226px]]

* ابوالفضل یحیی بن سلامة حَصْکَفی شافعی (درگذشت ۵۵۱ یا ۵۵۳ق) در قصیده‌ای در مدح [[امامان شیعه|دوازده امام(ع)]] که ابن‌طولون آن را در [[الائمة الاثنا عشر‌ (کتاب)|الائمة الاثنا عشر‌]]<ref>ابن‌طولون، الائمة الإثنا عشر، منشورات الرضی، ص۴۱.</ref> نقل کرده است.<ref>دانش‌پژوه، «انتقاد کتاب: کشف الحقائق»، ص۳۰۷؛ خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۲۷.</ref>

* ابومحمد عبدالعزیز بن محمد حنبلی جُنابذی (درگذشت ۶۱۱ق) کتاب معالم العترة النبویة و معارف اهل البیت الفاطمیة العلویة را در شرح حال [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]]، تا [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام یازدهم(ع)]]، نوشته است.<ref>خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۲۹.</ref>