قاعده بسیط الحقیقه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ملاهادی سبزواری]]، [[عارف]] و [[فیلسوف]] ایرانی قرن سیزدهم قمری، این قاعده را مسئله‌ای پیچیده دانسته که در بیشتر کتاب‌های ملاصدرا، حتی کتاب‌های مختصر او مانند [[المشاعر]] و [[الحکمة العرشیة]] نیز آمده است.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۲، ص۳۶۸، تعلیقه سبزواری.</ref> به‌گفته سبزواری، بسیاری از عرفای پیش از ملاصدرا به این قاعده توجه داشته‌اند؛<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۲، ص۳۶۸، تعلیقه سبزواری.</ref> از جمله [[میرداماد]]، فیلسوف شیعه قرن یازدهم و استاد ملاصدرا.<ref>سبزواری، اسرار الحکم، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۶؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۱۱۰، تعلیقه سبزواری.</ref>

ملاصدرا برای اثبات اینکه «بسیط الحقیقه کل الاشیاء» است، چنین استدلال کرده که اگر بسیط الحقیقه کل الاشیاء نباشد و چیزی از آن سلب شود، در این صورت لازم می‌آید ذاتش مرکب از «وجود یک شئ» و «عدم شئ دیگر»، یا به‌عبارتی مرکب از وجود و عدم باشد.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۱۱۰-۱۱۱.</ref> برای مثال اگر گفته شود «الف» «ب» نیست، یعنی «الف» مرکب از یک جنبه وجودیِ «الف بودن» و یک جنبه عدمیِ «ب نبودن» است و این دو جنبه یکی نیستند؛ چون واحد بودن وجود و عدم لازم می‌آید که باطل است.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۱۱۰-۱۱۱.</ref> بنابراین «هر هویتی که چیزی از آن سلب شود مرکب می‌شود» و عکس نقیض{{یاد|عکس نقیض اصطلاحی در علم منطق است که بر اساس آن نقیض موضوع در یک قضیه به جای محمول و نقیض محمول به جای موضوع قرار داده می‌شود، بدون آنکه در کیف قضیه تغییری صورت گیرد. مثلا عکس نقیض قضیه «هر پستانداری مهره‌دار است.» قضیه «هر غیر مهره‌داری غیر پستاندار است.» می‌باشد. (خوانساری، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ۱۳۷۶ش، ص۱۵۳.)}} این قضیه چنین است: «هر غیرمرکبی (یعنی بسیط الحقیقه) هیچ وجود و کمالی از آن صحت سلب ندارد.» پس بسیط الحقیقه، کل الاشیاء است.<ref>طباطبایی، مجموعه رسائل، ج۱، ص۳۲-۳۳؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۱۱۰، تعلیقه طباطبایی.</ref>  

[[ملاصدرا]] در [[اسفار اربعه|اسفار]] برای اثبات قاعده بسیط الحقیقه به آیاتی استشهاد کرده؛ مانند آیه ۱۷ [[سوره انفال]] (وَ مَا رَمَیْتَ إذْ رَمَیْتَ وَ لَکِنَّ اللهَ رَمَی) و آیات ۳ و ۴ [[سوره حدید]] (هُوَ الاوَّلُ وَ آلاخِرُ وَالظَّاهِرُ وَ الْبَـٰطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیءٍ عَلِیمٌ...وَ هُوَ مَعَکُم أَیْنَمَا کُنتُم).<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ج۲، ص۳۶۸-۳۷۲.</ref>

ملاصدرا همچنین برای اثبات [[عینیت صفات الهی با ذات|عینیت صفات الهی با ذاتش]]،<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۱۴۵.</ref> و همچنین رد [[شبهه ابن کمونه|شبهه معروف ابن‌کمونه]]،<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۳۵.</ref> {{یاد| شبهه ابن‌کمونه در رد توحید واجب الوجود است و بر پایه آن مانعی ندارد دو ذات بسیط واجب الوجود را که به تمام ذات با هم اختلاف دارند فرض شود و مفهوم واجب الوجود از آنها انتزاع شده و بر هر دوی آنها عارض شود.(طباطبایی، بدایه الحکمه، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۱۵۷.)}} تبیین چگونگی علم خداوند به ذاتش و به موجودات،<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۲۱۷، تعلیقه سبزواری.</ref> و اثبات وحدت نفس ناطقه نسبت به قوای خود<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۱۳۴-۱۳۵.</ref> به این قاعده استدلال کرده است.

بنا به نظر سبزواری، کسی که این اشکال را مطرح کرده دچار مغالطه ایهام انعکاس{{یاد|نوعی مغالطه که مطابق آن چون یک طرف قضیه درست است، عکس آن نیز درست است، در صورتی که همیشه چنین نیست. مثلاً قضیه «هر عسلی سیال و زردرنگ است» درست است، اما عکس آن «هر سیال و زردرنگی عسل است» درست نیست.(سبزواری، شرح منطق منظومه، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۵۴.)}} شده است.<ref>سبزواری، اسرار الحکم، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۶؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۱۱۰، تعلیقه سبزواری.</ref> در این قاعده گفته شده «بسیط الحقیقه کل الاشیاء»، و از درست بودن این جمله لازم نمی‌آید که عکس آن یعنی «کل الاشیاء بسیط الحقیقه» نیز درست باشد.<ref>سبزواری، اسرار الحکم، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۶.</ref> بنابراین بسیط الحقیقه از جهت وجود و کمالات وجودی کل الاشیاء است، اما همه اشیاء بسیط الحقیقه نیستند.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۱۱۰، تعلیقه سبزواری.</ref>