سوره‌های مکی و مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها

# '''معیار زمانی''':‌ هر آنچه پیش از [[هجرت]] و قبل از رسیدن پیامبر به مدینه نازل شده مکی و هر آنچه پس از رسیدن پیامبر به مدینه نازل گردیده، مدنی به شمار می‌آید؛ از‌این‌رو اگر سوره‌ یا آیه‌ای بعد از هجرت نازل شده باشد، مدنی خواهد بود حتی اگر در شهر مکه یا در سفری از سفرهای پیامبر(ص) نازل شده باشد، مانند آیاتی که در [[فتح مکه]] یا در [[حجة الوداع]] نازل شد.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۳۰.</ref> این معیار از دو معیار دیگر مشهورتر است و اکثر پژوهشگران علوم قرآنی این معیار را برای تعیین سوره‌های مکی و مدنی انتخاب کرده‌اند؛<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۳۱.</ref> چرا که این معیار بر خلاف دو معیار دیگر، همه آیات قرآن را در بر می‌گیرد.<ref>دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۱.</ref>

# '''معیار مکانی''': هر آنچه در [[مکه]] (و لو بعد از هجرت پیامبر به مدینه) و اطراف آن (مانند [[سرزمین منا|منی]]، [[عرفات]] و [[حدیبیه]]) نازل شده، مکی و هر آنچه در [[مدینه]] و اطراف آن (مانند [[منطقه بدر|بدر]] و [[کوه احد|اُحُد]]) نازل شده مدنی است.<ref>سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن،۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸.</ref> ولی این معیار جامع نیست و درباره همه آیات جریان ندارد؛ زیرا برخی از آیات نه در مکه و نه در مدینه نازل نشد، بلکه در مکان‌های دورتری مانند تبوک و بیت‌المقدس نازل گردید.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۰۲.</ref>

# '''معیار مخاطب''': برخی به «مخاطب وحی» توجه کرده، گفته‌اند هر آنچه که خطاب به اهل مکه نازل شده مکی و هر آنچه که خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است.<ref>سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن،۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۵.</ref> ملاک تشخیص این خطاب این است که هر آنچه با خطاب «یا ایها الناس» نازل شده، مکی و هر آنچه با خطاب «یا ایها الذین آمنوا» نازل شده، مدنی است.<ref>سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن،۱۴۱۶ق، ج۱، ص۵۵.</ref> این قول منسوب به [[عبدالله بن مسعود|ابن مسعود]] است.<ref>سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن،۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۵.</ref> این معیار نیز با اشکال مواجه دانسته شده است؛ زیرا برخی از آیاتی که قطعا مدنی هستند، با تعبیر «یا ایها الناس» و برخی از آیاتی که قطعا مکی هستند با تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» آغاز شده‌اند.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۰۲.</ref>

از [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]] نقل است که اگر آغاز سوره‌ای در مکه نازل شده آن سوره مکی محسوب می‌شود. <ref>سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن،۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸.</ref> برخی از مفسران معتقدند که مکی سوره‌ای است که در مکه نازل شده هر چند پس از هجرت و مدنی آن است که در مدینه نازل شده و آن چه در مسافرت‌ها نازل شده نه مکی هستند و نه مدنی. این قول را مستند به روایتی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] کرده‌اند که فرمود قرآن در سه مکان نازل شده است؛ مکه ، مدینه و شام. برخی مفسران شام را در روایت نبوی به [[بیت‌المقدس|بیت المقدس]] وبرخی دیگر به تبوک تفسیر کرده اند. <ref>سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن،۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸.</ref>