Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۴۷۰
ویرایش
الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (کتاب) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۵
، ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۳←شیوه مولف
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جز (←شیوه مولف) |
|||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
نویسنده این کتاب، برای اثبات ادعاهای فلسفی خویش از براهین عقلی، آیات، روایات و کشف و شهود عرفانی استفاده کرده است. همچنین برای تدوین این اثر از آثار پیشینیان بهره برده شده است. | نویسنده این کتاب، برای اثبات ادعاهای فلسفی خویش از براهین عقلی، آیات، روایات و کشف و شهود عرفانی استفاده کرده است. همچنین برای تدوین این اثر از آثار پیشینیان بهره برده شده است. | ||
== | ==جایگاه و اهمیت اسفار== | ||
== | |||
کتاب الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، مشهور به اسفار اربعه نوشته [[ملاصدرا|صدرالدین محمد شیرازی]] معروف به ملاصدرا مهم‌ترین کتاب فلسفی در [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] شیعه پس از قرن ۱۲ قمری شناخته می‌شود. کتاب اسفار از آنجا که کامل‌ترین منبع اندیشه ملاصدرا و تبیین کننده [[حکمت متعالیه]] است به یکی از منابع اصلی تدریسی و پژوهشی فلسفه اسلامی تبدیل شده است. مهم‌ترین فیلسوفان پس از ملاصدرا هم‌چون [[ملا هادی سبزواری|سبزواری]] و [[آقاعلی مدرس طهرانی|زنوزی]] و [[سید محمدحسین طباطبائی|طباطبائی]] و شاگردانش جزو شارحان و مدرسان اسفار محسوب می‌شوند. | |||
[[سید محمدحسین حسینی تهرانی]] معتقد است «أسفار أربعه» از اسرار و رموز مبانی توحيد با برهان و استدلال و ارائه حقایق و نفایس مطالب و رنج فراوان پرده برداشته است، و می‌توان آنرا در صدر كتب علميّه و فلسفيّه به شمار آورد.<ref>تهرانی، سیدمحمدحسین، الله شناسی، ج۳، ص۳۶۵</ref> و به گفته [[محمدرضا مظفر]] كتاب اسفار در رأس تمامی كتب فلسفه قديم و جديد قرار دارد و مادر تمامی تأليفات ملاصدار است؛ چراكه هر كتابی يا رساله ای كه پس از آن تأليف كرده، برگرفته از عبارات آن كتاب است.<ref>صدر‌الدین‌شیرازی، اسفارالاربعة، ۱۹۸۱م، مقدمه کتاب.</ref> | |||
=== وجه نامگذاری === | |||
صدرالدین شیرازی طرح کتاب خویش را منطبق بر سَفَرهای چهارگانه عارفان دانسته است.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۳.</ref> و بر همین اساس نام کتابش را «الحكمة المتعالية في الأسفار العقلية» گذاشته است.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۳.</ref>{{یاد|فرتبت كتابي هذا طبق حركاتهم في الأنوار و الآثار على أربعه أسفار و سميته بالحكمة المتعالية في الأسفار العقلية}}این سفرها به بیان او در مقدمه اسفار عبارتند از: | |||
# سفر از خلق به سوی حق، (السیر من الخلق الی الحق) | |||
# سفر در حق با حق (السیر فی الحق مع الحق)، | |||
# سفر از حق به سوی خلق با حق (السیر من الحق الی الخلق مع الحق)، | |||
# سفر در خلق با حق(السیر فی الخلق مع الحق).<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۳؛ برای تعبیرهای مختلف از سفرهای چهارگانه، نک: ابن عربی، الفتوحات المکیة، ۱۹۷۲م، ج۷، صص۱۱۷، ۱۲۵؛ آملی، المقدمات من کتاب نص النصوص، ۱۳۵۲ش، ص۲۶۸؛ کاشانی، اصطلاحات الصوفیة، ۱۹۸۱م، ص۸۷؛ نیز نک: مرکزی، ج۹، ص۱۰۱۳: رساله‌ای با عنوان الاسفار الاربعة از شمس الدین محمد خفری. </ref> | |||
=== زمان نگارش === | |||
ملاصدرا در مقدمه کتاب اسفار، آن را حاصل دوره طولانی انزوا و کناره‌گیری از مشاغل علمی رایج می‌شمارد.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، صص۴-۸.</ref> و نیز در بخشی از کتاب برای استادش [[میرداماد]] (د ۱۰۴۰ق) طلب طول عمر می‌کند.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۳۸۱.</ref> نیز در اواخر بخش نخست از بخش‌های چهارگانه کتاب، در یادداشتی که در حاشیه برخی نسخه‌های خطی کتاب آمده - تاریخ ۱۰۳۷ق قید گردیده است.<ref>نگاه کنید: حقوق، ۳۳۱؛ نخجوانی، فهرست کتابخانةدولتی تبریز، ص۱۲۹. </ref> | |||
==بخش های کتاب== | ==بخش های کتاب== | ||
کتاب صدرالدین شیرازی نیز در ۴ سفر تنظیم شده است: | کتاب صدرالدین شیرازی نیز در ۴ سفر تنظیم شده است: | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۴: | ||
# در حکمت طبیعی (جواهر و اعراض)؛ | # در حکمت طبیعی (جواهر و اعراض)؛ | ||
# در الهیات به معنی اَخَص؛ | # در الهیات به معنی اَخَص؛ | ||
# در | # در نفس، و مبدأ و معاد آن. | ||
آنچه در این باره جلب نظر می‌کند تفاوت فصل بندی اسفار با آثار جامع پیش از آن در [[فلسفه]] اسلامی است که عموماً پیش از [[امور عامه]] و [[الهیات خاص]] به دو مبحث [[منطق]] و [[طبیعیات]] پرداخته‌اند و به اقتضای طبقه بندی ارسطویی علوم، بخشی را نیز به ریاضیات (حکمت وُسطی) اختصاص داده‌اند. در اسفار دو مبحث «[[اصالت وجود]]» و «[[حرکت جوهری]]»، نوآوری های مؤلف را نشان داده است.<ref>[https://ayateeshraq.com/pafa5 «الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، ۹»]، فروشگاه اینترنتی آیت اشراق.</ref> | آنچه در این باره جلب نظر می‌کند تفاوت فصل بندی اسفار با آثار جامع پیش از آن در [[فلسفه]] اسلامی است که عموماً پیش از [[امور عامه]] و [[الهیات خاص]] به دو مبحث [[منطق]] و [[طبیعیات]] پرداخته‌اند و به اقتضای طبقه بندی ارسطویی علوم، بخشی را نیز به ریاضیات (حکمت وُسطی) اختصاص داده‌اند. در اسفار دو مبحث «[[اصالت وجود]]» و «[[حرکت جوهری]]»، نوآوری های مؤلف را نشان داده است.<ref>[https://ayateeshraq.com/pafa5 «الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، ۹»]، فروشگاه اینترنتی آیت اشراق.</ref> | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۱: | ||
==شیوه مولف== | ==شیوه مولف== | ||
* '''استفاده همزمان استدلال عقلی و شهود:''' از دیدگاه مولف در حکمت راستین، [[برهان]] و [[کشف]] دو وجه جدایی ناپذیر و کامل کننده یکدیگرند. وی بارها در اسفار و دیگر آثار خود از درآمیختن روش شناخت فلسفی و طریقه شهود عرفانی سخن می‌گوید و بر سستی روش هایی که تنها به یکی از این دو دیدگاه تکیه دارند، تأکید می‌ورزد. در مقدمه کتاب به کسانی که به دنبال حکمت هستند، توصیه می‌کند که پیش از خواندن کتاب به تزکیه نفس بپردازد و بدین گونه [[حکمت]] و معرفت را بر بنیانی استوار نهد و از اشتغال به سخنان عوام [[صوفیه]]، و اعتماد به گفته‌های متفلسفان<ref>متفلسف، کسی که ادعای فلسفه دانی دارد ولی تخصص کافی در آن ندارد.</ref> به شدت پرهیز کند.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۲.</ref> و خودش نیز از این که بخشی از عمرش را در تتبع نظریات متفلسفین و جدال کنندگان کلامی ضایع ساخته فراوان استغفار می کند. <ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۱.</ref>{{یاد|و إني لأستغفر الله كثيرا مما ضيّعتُ شطراً من عمري- في تتبع آراء المُتفلسفة و المُجادلين من أهل الكلام و تدقيقاتهم و تعلم جربزتهم في القول و تفننهم في البحث}} | * '''استفاده همزمان استدلال عقلی و شهود:''' از دیدگاه مولف در حکمت راستین، [[برهان]] و [[کشف]] دو وجه جدایی ناپذیر و کامل کننده یکدیگرند. وی بارها در اسفار و دیگر آثار خود از درآمیختن روش شناخت فلسفی و طریقه شهود عرفانی سخن می‌گوید و بر سستی روش هایی که تنها به یکی از این دو دیدگاه تکیه دارند، تأکید می‌ورزد. در مقدمه کتاب به کسانی که به دنبال حکمت هستند، توصیه می‌کند که پیش از خواندن کتاب به تزکیه نفس بپردازد و بدین گونه [[حکمت]] و معرفت را بر بنیانی استوار نهد و از اشتغال به سخنان عوام [[صوفیه]]، و اعتماد به گفته‌های متفلسفان<ref>متفلسف، کسی که ادعای فلسفه دانی دارد ولی تخصص کافی در آن ندارد.</ref> به شدت پرهیز کند.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۲.</ref> و خودش نیز از این که بخشی از عمرش را در تتبع نظریات متفلسفین و جدال کنندگان کلامی ضایع ساخته فراوان استغفار می کند. <ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۱.</ref>{{یاد|و إني لأستغفر الله كثيرا مما ضيّعتُ شطراً من عمري- في تتبع آراء المُتفلسفة و المُجادلين من أهل الكلام و تدقيقاتهم و تعلم جربزتهم في القول و تفننهم في البحث}} | ||
* '''نقل قول های گسترده از پیشینیان:''' شیوه تدوین کتاب، چنانکه از گفته‌های مؤلف برمی‌آید، متأثر از گرایش او به جستجو و سازگار کردن آرای گوناگون از دو مکتب [[مَشّاء]] و [[اشراق]] است.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۵، صدرالدین شیرازی، المبدأ و المعاد، ۱۳۵۴ش، ص۶.</ref> ضمن آنکه وی خواسته است که با آگاه کردن خواننده از عقاید پیشینیان، او را در فهم و قبول نظر خاص خویش یاری کند.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، صص۱۰-۱۱؛ نیز نک: ۸۵.</ref> به عقیده حسن زاده آملی، نظر ملاصدرا را باید از میان نقل قول‌ها و بیان نظرات دیگران درک کرد و اینگونه نیست که هرچه در اسفار باشد نظر خودش باشد.<ref>حسن زاده، شرح فارسی الاسفار الاربعه، ۱۹۸۱م، ص۸۲.</ref> | * '''نقل قول های گسترده از پیشینیان:''' شیوه تدوین کتاب، چنانکه از گفته‌های مؤلف برمی‌آید، متأثر از گرایش او به جستجو و سازگار کردن آرای گوناگون از دو مکتب [[فلسفه مشاء|مَشّاء]] و [[فلسفه اشراق|اشراق]] است.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۵، صدرالدین شیرازی، المبدأ و المعاد، ۱۳۵۴ش، ص۶.</ref> ضمن آنکه وی خواسته است که با آگاه کردن خواننده از عقاید پیشینیان، او را در فهم و قبول نظر خاص خویش یاری کند.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، صص۱۰-۱۱؛ نیز نک: ۸۵.</ref> به عقیده حسن زاده آملی، نظر ملاصدرا را باید از میان نقل قول‌ها و بیان نظرات دیگران درک کرد و اینگونه نیست که هرچه در اسفار باشد نظر خودش باشد.<ref>حسن زاده، شرح فارسی الاسفار الاربعه، ۱۹۸۱م، ص۸۲.</ref> | ||
==گوناگونی مطالب== | ==گوناگونی مطالب== | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۹: | ||
موارد استناد مؤلف به عبارات کتب فلسفی، عرفانی و کلامی فراوان است، اما اغلب آنها از منابع مشهور و بازمانده بیرون نیست. مواردی را نیز می‌توان یافت که گفته کسی بدون ذکر صریح نام او نقل شده است و تعیین مآخذ اینگونه نقل‌ها درخور پژوهشی مستقل است.<ref>برای نمونه، نک: صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، صص۳۱۴، ۳۱۵، ۳۸۸، ج۲، صص۱۵۸، ۱۵۹، ۲۹۴، ج۷، صص۲۱۶، ۲۱۸.</ref> از کتب مهمی که در فصول مختلف اسفار به آنها ارجاع، و از آنها نقل شده است، [[اثولوجیا]] و [[رسائل اخوان الصفا]] را می‌توان نام برد. این دو اثر بی‌تردید بر افکار مؤلف تأثیر عمیقی نهاده‌اند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/230220/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%D9%87 «الاسفار الاربعه»]، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.</ref> | موارد استناد مؤلف به عبارات کتب فلسفی، عرفانی و کلامی فراوان است، اما اغلب آنها از منابع مشهور و بازمانده بیرون نیست. مواردی را نیز می‌توان یافت که گفته کسی بدون ذکر صریح نام او نقل شده است و تعیین مآخذ اینگونه نقل‌ها درخور پژوهشی مستقل است.<ref>برای نمونه، نک: صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، صص۳۱۴، ۳۱۵، ۳۸۸، ج۲، صص۱۵۸، ۱۵۹، ۲۹۴، ج۷، صص۲۱۶، ۲۱۸.</ref> از کتب مهمی که در فصول مختلف اسفار به آنها ارجاع، و از آنها نقل شده است، [[اثولوجیا]] و [[رسائل اخوان الصفا]] را می‌توان نام برد. این دو اثر بی‌تردید بر افکار مؤلف تأثیر عمیقی نهاده‌اند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/230220/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%D9%87 «الاسفار الاربعه»]، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.</ref> | ||
== شرح‌ها و حواشی == | == شرح‌ها و حواشی و مدرسان == | ||
بر کتاب اسفار حواشی متعددی نوشته‌اند. حاشیه [[ملاعلی نوری]] (درگذشت ۱۲۴۶ق) را ظاهراً باید قدیم‌تر از همه دانست. مفصل‌ترین و معروف‌ترین آنها از [[ملاهادی سبزواری]] (درگذشت ۱۲۸۹ق) است که به جزبخش جواهر و اعراض به تمام کتاب پرداخته است. حاشیه [[آقاعلی مدرس طهرانی|آقاعلی مدرس زنوزی]] نیز از حواشی عالمانه و سودمند این کتاب است. از دیگر حاشیه نگاران بر اسفار، [[ملا اسماعیل درب کوشکی اصفهانی]] (درگذشت ۱۲۷۷ق)، [[محمد بن معصوم علی هیدجی]] (درگذشت ۱۳۴۹ق) و [[علامه طباطبایی]] را می‌توان نام برد.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۶، صص۱۹ - ۲۰؛ آشتیانی، مقدمه بر المسائل القدسیة، ۱۳۵۲ش، صص۵۴ - ۵۶.</ref> از دیگر شروح جدید این کتاب می‌توان از شرح [[مرتضی مطهری]] بر بخش‌های قوه و فعل اسفار و نیز شرح [[محمد تقی مصباح یزدی]] بر جلد اول و هشتم اسفار و نیز شرح [[عبدالله جوادی آملی]] بر دو جلد اول اسفار که با عنوان [[رحیق مختوم]] در ۱۰ جلد ارائه شده است، شرح فارسی [[حسن حسن زاده آملی]] از جمله شرح‌های محقّقانه معاصر(قرن پانزده شمسی) است. | بر کتاب اسفار حواشی متعددی نوشته‌اند. حاشیه [[ملاعلی نوری]] (درگذشت ۱۲۴۶ق) را ظاهراً باید قدیم‌تر از همه دانست. مفصل‌ترین و معروف‌ترین آنها از [[ملاهادی سبزواری]] (درگذشت ۱۲۸۹ق) است که به جزبخش جواهر و اعراض به تمام کتاب پرداخته است. حاشیه [[آقاعلی مدرس طهرانی|آقاعلی مدرس زنوزی]] نیز از حواشی عالمانه و سودمند این کتاب است. از دیگر حاشیه نگاران بر اسفار، [[ملا اسماعیل درب کوشکی اصفهانی]] (درگذشت ۱۲۷۷ق)، [[محمد بن معصوم علی هیدجی]] (درگذشت ۱۳۴۹ق) و [[علامه طباطبایی]] را می‌توان نام برد.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۶، صص۱۹ - ۲۰؛ آشتیانی، مقدمه بر المسائل القدسیة، ۱۳۵۲ش، صص۵۴ - ۵۶.</ref> از دیگر شروح جدید این کتاب می‌توان از شرح [[مرتضی مطهری]] بر بخش‌های قوه و فعل اسفار و نیز شرح [[محمد تقی مصباح یزدی]] بر جلد اول و هشتم اسفار و نیز شرح [[عبدالله جوادی آملی]] بر دو جلد اول اسفار که با عنوان [[رحیق مختوم]] در ۱۰ جلد ارائه شده است، شرح فارسی [[حسن حسن زاده آملی]] از جمله شرح‌های محقّقانه معاصر(قرن پانزده شمسی) است. | ||
=== مدرسان مشهور اسفار === | |||
[[ | <nowiki>*</nowiki> [[ملا عبدالله زنوزی]] <ref>الهی، مکتب تهران، ۱۳۸۹ش، ص۲۰.</ref> | ||
[[ | * [[آقاعلی مدرس طهرانی]] <ref>رجوع کنید به‌اعتماد السلطنه، مآثر و الآثار، ص ۱۴۷؛ هانری کوربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ص ۵۰۴؛ مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۱۴، ص ۵۲۴</ref> | ||
[[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] <ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۹، ص۴۲۷. | * [[سید ابوالحسن جلوه]] | ||
* [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی]] | |||
* [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] <ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۹، ص۴۲۷. | |||
</ref> | </ref> | ||
[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]<ref>طباطبايى، شيعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، پیش‌گفتار، ص۱۴. | * [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]<ref>طباطبايى، شيعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، پیش‌گفتار، ص۱۴.</ref> | ||
* [[عبدالله جوادی آملی]].<ref>[http://javadi.esra.ir/web/office/master «حیات علمی و قرآنی آیت‌الله جوادی آملی»]، وبگاه بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء.</ref> | |||
[[ | * [[محمدتقی مصباح یزدی]] <ref>[http://www.mesbahyazdi.ir/node/837 «ابعاد علمی»]، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی.</ref> | ||
[[ | * [[سید جلال‌الدین آشتیانی]]<ref>حسن جمشیدی، گنج پنهان فلسفه و عرفان، ص ۸۹</ref> | ||
* [[سید یدالله یزدان‌پناه]] | |||
==ترجمه== | ==ترجمه== | ||