الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

==جایگاه و اهمیت اسفار==

[[سید محمدحسین حسینی تهرانی]] معتقد است «أسفار أربعه‌» از اسرار و رموز مبانی توحيد با برهان‌ و استدلال‌ و ارائه حقایق‌ و نفایس‌ مطالب‌ و رنج‌ فراوان‌ پرده‌ برداشته‌ است‌، و می‌توان‌ آنرا در صدر كتب‌ علميّه‌ و فلسفيّه‌ به‌ شمار آورد.<ref>تهرانی، سیدمحمدحسین، الله شناسی،  ج۳، ص۳۶۵</ref> و به گفته [[محمدرضا مظفر]] كتاب اسفار  در رأس تمامی كتب فلسفه قديم و جديد قرار دارد و مادر تمامی تأليفات ملاصدار است؛ چراكه هر كتابی يا رساله ای كه پس از آن تأليف كرده، برگرفته از عبارات آن كتاب است.<ref>صدر‌الدین‌شیرازی، اسفارالاربعة، ۱۹۸۱م، مقدمه کتاب.</ref>

=== وجه نامگذاری ===

=== زمان نگارش ===

ملاصدرا در مقدمه کتاب اسفار، آن را حاصل دوره طولانی انزوا و کناره‌گیری از مشاغل علمی رایج می‌شمارد.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، صص۴-۸.</ref> و نیز در بخشی از کتاب برای استادش [[میرداماد]] (د ۱۰۴۰ق) طلب طول عمر می‌کند.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۳۸۱.</ref> نیز در اواخر بخش نخست از بخش‌های چهارگانه کتاب، در یادداشتی که در حاشیه برخی نسخه‌های خطی کتاب آمده - تاریخ ۱۰۳۷ق قید گردیده است.<ref>نگاه کنید: حقوق، ۳۳۱؛ نخجوانی، فهرست کتابخانةدولتی تبریز، ص۱۲۹. </ref>

# در امور عامه (وجود و مظاهر آن)؛

# در حکمت طبیعی (جواهر و اعراض)؛

ملاصدرا کتابش را با سفر اول از سفرهای چهارگانه آغاز کرده که همان سفر از خلق به سوی حق است. وی در مقدمه این بخش سه تعریف برای فلسفه ذکر کرده است تعریف نخست: کامل شدن نفس انسانی با معرفت و شناخت حقایق موجودات (همان‌گونه که هستند) به اندازه‌ای که در توان انسان است  وحکم کردن به ثبوت آنها از راه برهان نه از راه گمان وتقلید.

* '''نقل قول های گسترده از پیشینیان:''' شیوه تدوین کتاب، چنانکه از گفته‌های مؤلف برمی‌آید، متأثر از گرایش او به جستجو و سازگار کردن آرای گوناگون از دو مکتب [[فلسفه مشاء|مَشّاء]] و [[فلسفه اشراق|اشراق]] است.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۵، صدرالدین شیرازی، المبدأ و المعاد، ۱۳۵۴ش، ص۶.</ref> ضمن آنکه وی خواسته است که با آگاه کردن خواننده از عقاید پیشینیان، او را در فهم و قبول نظر خاص خویش یاری کند.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، صص۱۰-۱۱؛ نیز نک: ۸۵.</ref> به عقیده حسن زاده آملی، نظر ملاصدرا را باید از میان نقل‌ قول‌ها و بیان نظرات دیگران درک کرد و اینگونه نیست که هرچه در اسفار باشد نظر خودش باشد.<ref>حسن زاده، شرح فارسی الاسفار الاربعه، ۱۹۸۱م، ص۸۲.</ref>

* جنبه انتقادی نسبت به آرای گذشتگان.

* کوشش برای هماهنگی میان [[حکمت]] و [[شریعت]] به ویژه در سفرهای سوم و چهارم.

موارد استناد مؤلف به عبارات کتب فلسفی، عرفانی و کلامی فراوان است، اما اغلب آنها از منابع مشهور و بازمانده بیرون نیست. مواردی را نیز می‌توان یافت که گفته کسی بدون ذکر صریح نام او نقل شده است و تعیین مآخذ اینگونه نقل‌ها درخور پژوهشی مستقل است.<ref>برای نمونه، نک: صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، صص۳۱۴، ۳۱۵، ۳۸۸، ج۲، صص۱۵۸، ۱۵۹، ۲۹۴، ج۷، صص۲۱۶، ۲۱۸.</ref> از کتب مهمی که در فصول مختلف اسفار به آنها ارجاع، و از آنها نقل شده است، [[اثولوجیا]] و [[رسائل اخوان الصفا]] را می‌توان نام برد. این دو اثر بی‌تردید بر افکار مؤلف تأثیر عمیقی نهاده‌اند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/230220/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%D9%87 «الاسفار الاربعه»]، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.</ref>

بر کتاب اسفار حواشی متعددی نوشته‌اند. حاشیه [[ملاعلی نوری]] (درگذشت ۱۲۴۶ق) را ظاهراً باید قدیم‌تر از همه دانست. مفصل‌ترین و معروف‌ترین آنها از [[ملاهادی سبزواری]] (درگذشت ۱۲۸۹ق) است که به جزبخش جواهر و اعراض به تمام کتاب پرداخته است. حاشیه [[آقاعلی مدرس طهرانی|آقاعلی مدرس زنوزی]] نیز از حواشی عالمانه و سودمند این کتاب است. از دیگر حاشیه نگاران بر اسفار، [[ملا اسماعیل درب کوشکی اصفهانی]] (درگذشت ۱۲۷۷ق)، [[محمد بن معصوم علی هیدجی]] (درگذشت ۱۳۴۹ق) و [[علامه طباطبایی]] را می‌توان نام برد.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۶، صص۱۹ - ۲۰؛ آشتیانی، مقدمه بر المسائل القدسیة، ۱۳۵۲ش، صص۵۴ - ۵۶.</ref> از دیگر شروح جدید این کتاب می‌توان از شرح [[مرتضی مطهری]] بر بخش‌های قوه و فعل اسفار و نیز شرح [[محمد تقی مصباح یزدی]] بر جلد اول و هشتم اسفار و نیز شرح [[عبدالله جوادی آملی]] بر دو جلد اول اسفار که با عنوان [[رحیق مختوم]] در ۱۰ جلد ارائه شده است، شرح فارسی [[حسن حسن زاده آملی]] از جمله شرح‌های محقّقانه معاصر(قرن پانزده شمسی) است.

در سال ۱۳۸۲ ش، نیز بنیاد حکمت صدرا، دوره ۹ جلدی این مجموعه را با تحقیقی جدید همراه با حواشی حکیم سبزواری چاپ نمود.

== پانویس ==