آیه استعاذه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه اِستعاذه''' (۹۸ سوره نحل)، بیان‌گر آن است که هنگام [[تلاوت|تلاوت قرآن]] باید از [[وسوسه|وسوسه‌های شیطان]] به [[خدا]] پناه برد، تا از لغزش و اشتباه محفوظ ماند. این پناهندگی را پناهندگیِ قلبی دانسته‌اند. «رجیم» به معنی رانده شده، یادآور این مطلب است که [[شیطان]] به جهت [[تعصب]] و [[تکبر|غرورش]] از درگاه خدا رانده شد.<br>

[[مجتهد|فقیهان]]، با استناد به این آیه، گفتنِ «اَعوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ» را در هنگام [[تلاوت|تلاوت قرآن]] و شروع قرائت نماز [[مستحب]] می‌دانند. در برخی [[حدیث|روایات]] الفاظی دیگر برای استعاذه همچون «أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیم‏» نقل شده است.

==تفسیر آیه==

«اِستَعِذْ» فعل امر و مصدر آن [[استعاذه|اِستِعاذه]] است. به گفته [[شیخ طبرسی]] (وفات: [[سال ۵۴۸ هجری قمری|۵۴۸ق]])، استعاذه یعنی طلب پناهندگیِ مقام پایین‌تر از مقام بالاتر به صورت خاضعانه. و در این آیه، مقصود آن است که هنگام قرائت قرآن باید از وسوسه‌های شیطان به خدا پناه برد، تا از لغزش و اشتباه مصون ماند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۹۳.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] ([[سال ۱۲۸۱ هجری شمسی|۱۲۸۱]]- [[سال ۱۳۶۰ هجری شمسی|۱۳۶۰ش]]) این پناهندگی را پناهندگیِ قلبی می‌داند؛<ref>طباطبائی‏، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۳۴۳-۳۴۴.</ref> یعنی انسان باید در دل احساس کند که به خدا پناه برده و از هوی و هوسی که مانع فهم و درک صحیح است جدا می‌گردد، نه اینکه فقط آن را به زبان بگوید.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۱، ص۳۹۷.</ref> البته استعاذه زبانی مقدمه برای ایجاد آن حالت قلبی است.<ref>طباطبائی‏، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۳۴۳-۳۴۴.</ref><br>

«رجیم» از ماده رجْم به معنی طرد کردن (راندن) است. برخی [[تفسیر قرآن|مفسرین]] علت آوردن صفت «رجیم» برای شیطان را به یاد آوردن استکبار و تخلف او از فرمان خدا دانسته‌اند؛ یعنی هنگام تلاوت قرآن، استکبار، [[غرور]] و [[تعصب]] را از خود دور کنید، تا سر نوشتی همچون شیطان رجیم پیدا نکنید.<ref>نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ج۹، ص۲۹۲.</ref>

==حکم شرعی گفتن استعاذه==

هر چند در آیهٔ استعاذه، (اِستَعِذْ) با صیغه امر آمده است، ولی عالمان اسلامی، آن را حمل بر استحباب نموده و گفتنِ «اَعوذُ بِاللَّهِ...» برای تلاوت قرآن را [[مستحب]] می‌دانند.<ref> برای نمونه نگاه کنید: طبرسی، مجمع البیان، ۱۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۹۳؛ سیوطی، ۱۳۹۴ق، الاتقان، ج۱، ص۳۶۴؛ عبد، المیزان فی أحکام تجوید القرآن، ۲۰۰۵م، ص۳۷.</ref> [[مقدس اردبیلی]] (متوفای [[سال ۹۹۳ هجری قمری|۹۹۳ق]])  از [[مجتهد|فقیهان]] قرن دهم، نظر اکثر علما بر عدم وجوب و خالی بودن روایات از حکم وجوبِ استعاذه را، قرینه بر فهم استحباب از این آیه دانسته است.<ref>اردبیلی، زبدة البیان المکتبة الجعفریة، ص۹۲-۹۳.</ref> با این حال برخی با استناد به ظاهر فعل امر، معتقد به [[واجب|وجوب]] استعاذه هنگام تلاوت قرآن هستند.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۳۶۴؛ عبد، المیزان فی أحکام تجوید القرآن، ۲۰۰۵م، ص۳۷.</ref><br>  

را [[مستحب]] می‌دانند.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۴؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۰۷.</ref> نقل شده که از میان فقهای [[امامیه]] تنها [[ابوعلی طوسی|ابوعلی]]، فرزند [[شیخ طوسی]] اعتقاد به وجوب استعاذه داشته<ref>شهید اول، الدروس الشرعیة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۷۴.</ref> و [[مالک بن انس|پیشوای مالکیان]] آن را فقط در [[نماز نافله]] جایز می‌داند.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۴؛ حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، دار إحیاء التراث العربی، ج۲، ص۳۹۹.</ref> رعایت [[اخفات]] (صدای آهسته) در گفتن استعاذهٔ نماز مستحب شمرده شده است.<ref>حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، دار إحیاء التراث العربی، ج۷، ص۲۳۵.</ref>

*اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی أحکام القرآن، محقق و مصحح: بهبودی، محمد باقر، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ اول، بی‌تا.

*السیوطی، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، المحقق: محمد أبو الفضل إبراهیم، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۳۹۴ق.

*شهید اول (عاملی)، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.

*شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، الخلاف، محقق و مصحح: خراسانی، علی، شهرستانی، سید جواد، طه نجف، مهدی، عراقی، مجتبی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.

*طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، ۱۴۱۷ق.

*طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۱۳۷۲ش.

*فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.

*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

*مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.