تمسخر: تفاوت میان نسخه‌ها

تمسخر از رذائل اخلاقی به‌معنای بیان کردن گفتار یا کردار یا وصف یا خلقت کسی، به صورت خنده‌آور است.<ref>خرمشاهی، دانشنامۀ قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۱۹۶.</ref> خداوند در [[آیه ۱۱ سوره حجرات]]، انسان‌ها را از تمسخر یکدیگر نهی کرده است.<ref>سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref> آیات متعددی در قرآن به تمسخر با واژگانی همچون: «همز»؛<ref>سوره همزه، آیه۱.</ref> «لمز»<ref>سوره توبه، آیه ۵۸؛ سوره توبه، آیه۷۹.</ref>؛ «غمز»؛<ref> سوره مطفّفین، آیه ۳۰.</ref> «تنابُز»؛<ref>سوره حجرات، آیه۱۱.</ref> «ضِحْک»،<ref>سوره مؤمنون، آیه ۱۱۰.</ref> با اهداف کوچک ‌شمردن، تحقیرکردن، توجه‌دادن به عیوب دیگران، بکار رفته است.

تمسخر دیگران یکی از رذایل اخلاقی<ref>نراقی، جامع السعادة، اعلمی، ج۲، ص۲۹۷.</ref> و از زشت‌ترین گناهان برشمرده شده است<ref>نراقی، معراج السعادة، ۱۳۸۱ش، ص۵۵۶.</ref> به گفته [[ملا احمد نراقی|ملااحمد نراقی]] مسخره کننده از ایمان، انسانیت و عقل بی‌بهره و در قیامت گرفتار انواع عذاب خواهد شد<ref>نراقی، معراج السعاده، ۱۳۸۱ش، ص۵۵۵. </ref>در آیات و روایات متعدد به مذمت تمسخر اشاره شده<ref>کاشف الغطاء، أنوار الفقاهة، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۳.</ref> و چنین خصلتی زشتی صفت مجرمین،<ref>سوره مطففین، آیه ۲۹.</ref> صفت [[منافق|منافقین]]،<ref>سوره بقره، آیات ۱۴ ـ ۱۵.</ref> ظالم‌ترین افراد<ref>سوره کهف، آیات ۵۶ ـ۵۷.</ref> و افراد بی‌خرد<ref>سوره مائده، آیه۵۸.</ref> معرفی شده‌ است. همچنین در کتاب‌های حدیثی و اخلاقی، باب‌های جداگانه‌ای به تمسخر اختصاص داده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۰ ـ ۳۵۶؛ محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۲۴۸ ـ ۲۴۹. </ref> برای نمونه در کتاب [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] در باب الغمز و اللمز و السخریة و الاستهزاء، آیات و احادیثی در مذمت تمسخر نقل شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۵، ص۲۹۲.</ref> براساس آیات قرآن مسخره‌کنندگان، مورد استهزا خداوند قرار می‌گیرند.<ref>سورۀ بقره، آیۀ ۱۵؛ سورۀ توبه، آیۀ ۷۹. </ref>

 

 

ابو حامد محمدغزالی(۴۵۰ ـ ۵۰۵ق) میان استهزا و مزاح فرق گذاشته، به این صورت که اگر مخاطب، خود به بیان عیب و نقص خود، راضی باشد، چنین رفتاری مزاح است و در غیر این‌صورت، استهزا است.<ref>غزالی، احیاء العلوم، دارالکتاب العربی، ج۹، ص۳۱.</ref> به گفته صاحب [[العروة الوثقی (کتاب)|عروة الوثقی]] جواب [[سلام]] کسی که از روی استهزا سلام می‌کند، [[واجب]] نیست<ref>طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۳۰۱.</ref>  

استهزا به دین،<ref>نجفی جواهری، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴۱، ص۶۰۰.</ref> شرع و خداوند، کفر و در حکم ارتداد است، ولی چون غالب افراد از روی جهالت این کار را می‌کنند، باید تأدیب شوند<ref>شیخ عباس قمی، الغایة القصوی، المکتبة المرتضویة، ج۲، ص۳۰۵.</ref> کسب درآمد نیز از راه تمسخر دیگران، از کسب‌های حرام دانسته شده و در برخی کتب‌‎ فقهی، از آن سخن به میان آمده است.<ref>کاشف الغطاء، أنوار الفقاهة، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۳.</ref>

=== موارد جواز ===

مسخره کردن ابتدا زشت و [[حرام]] است، اما اگر جنبه مجازات و مقابله به مثل و فایده‌ای عقلانی از قبیل «پیشبرد هدف و [[اتمام حجت]]» بر آن باشد، زشت و قبیح نیست<ref>دائرة المعارف طهور: اعلام، ۱۳۹۵ش، ص۴۰۴۳.</ref> امّا کسی که خود را در معرض تمسخر قرار دهد و از آن خوشحال شود، مسخره کردن او شوخی به حساب می‌آید و حرام نیست.<ref>غزالی، کیمیای سعادت، ۱۳۳۳ش، ص۴۸۳؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۲۳۷.</ref>