بقیةالله: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بَقیّةُاللّه''' از [[القاب امام مهدی(عج)]] آخرین امام معصومِ شیعیان امامیه است که در [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت]] به سر می‌برد. واژه «بقیةالله» در [[قرآن]] به کار رفته و در برخی روایات تفسیری به [[امامان شیعه]] تأویل شده و در برخی دیگر لقب حضرت مهدی(عج) دانسته شده است.  

کلمه  بقیه‌اللّه در لغت و تفاسیر به معنای آنچه که [[خدا]] برای انسان نگه می‌دارد و نیز فضل و خیر معنا شده است. وجه [[تفسیر]] آن به امامان این است که آنان فضل و نعمت خداوند بر آدمیان هستند.

بقیة الله در احادیث شیعه به [[امامان شیعه|امامان معصوم]] تفسیر شده است. برای نمونه [[ابن‌شهرآشوب]] گفته است که آیه «بَقیّةُ اللّهِ خَیرٌ لکُم اِن کُنتم مُؤمِنین»<ref>سوره هود، آیه ۸۶.</ref> درباره ائمه(ع) نازل شده است.<ref> ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۰۲.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، بقیة الله را به معنای «من ابقاه الله» (کسی که خدا او را نگه داشته) گرفته و گفته است که منظور از بقیة الله کسانی از [[پیامبران|انبیا]] و اوصیای آنان است که خداوند آنها را بر روی زمین برای هدایت مردم نگاه می‌دارد، یا امامانی که بازماندگان انبیا در میان امت خود هستند.<ref> مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۲۱۱</ref> همچنین بر پایه روایتی، [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]، خطاب به مردمی که دروازه شهر خود را بر روی وی بستند، خود را بقیة الله نامیده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۲۱۲.</ref> در [[زیارت جامعه کبیره]] هم از [[امامان شیعه]] با عنوان بقیة الله یاد شده است.<ref>ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۲۶.</ref>

بر اساس برخی روایات منظور از بقیة اللّه، [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(عج)]] است؛ از جمله از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نقل شده که منظور از بقیة اللّه امام مهدی است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۵۲.</ref> همچنین بر پایه روایتی، [[امام صادق]] در پاسخ به این سؤال که مردم حضرت مهدی را [[امیرالمؤمنین (لقب)|امیر المؤمنین]] خطاب می‌کنند، امیر المومنین را لقب مخصوص [[علی بن ابی‌طالب]] دانسته و از مردم خواسته است که امام زمان را بقیة الله خطاب کنند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۲.</ref>

برخی از شارحان شیعه [[نهج البلاغه]]، عبارت «بَقیَّةُ  مِنْ بَقایا حُجَّتِه: او مانده‌ای از حجت‌های خداست» را که در [[نهج البلاغه]] به کار رفته است،<ref> نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، خطبه۱۸۲، ص۲۶۲.</ref> تفسیری بر [[امام دوازدهم]] می‌دانند.<ref>قطب راوندی، منهاج البراعه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۷۲۲، به نقل از: زریاب، «بقیة الله»، ص۶۴۳؛ خویی، منهاج البراعه، ۱۴۰۰ق، ج۱۰، ص۳۵۵.</ref> [[ابن ابی‌الحدید معتزلی]] گفته است که [[شیعه|شیعیان]] این کلام را به مهدی، [[صوفیان]] به عارفان و [[اهل سنت]] به علمایی تفسیر می‌کنند که حجت خدا بر بندگانند.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۹۵-۹۶.</ref> همچنین در [[دعای ندبه]] نیز از امام مهدی با تعبیر بقیة اللّه یاد شده است.<ref>ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۷۸.</ref>

در روایات شیعی آمده است که حضرت مهدی به هنگام ظهور، آیه «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ...» را خواهد خواند و خود را بقیة الله معرفی خواهد کرد و مسلمانان با عبارت «السلام عَلَیْکَ یا بَقِیَّةَ اللّهِ فی اَرْضِه.» بر او سلام می‌دهند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۳۱.</ref> نیز روایت شده است که حضرت مهدی خود گفته است: «اَنَا بَقیَّةُ اللّهِ فی اَرضِه.»<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۸۴.</ref>

[[تفسیر قرآن|مفسران]] در ذیل آیه «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِین»<ref>سوره هود، آیه ۸۶.</ref> که در ضمن توصیه‌های [[شعیب (پیامبر)|شُعَیب پیامبر]] به قومش آمده، تفسیرهای مختلفی درباره بقیةالله ارائه داده‌اند. برخی از آنان بقیةاللّه در این آیه را به معنای سود حلال حاصل از معامله دانسته‌اند که برای انسان باقی می‌ماند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۰، ص۳۶۴.</ref> برخی دیگر آن را به پُرداشتن پیمانه و ابزار سنجشِ («مکیال» و «میزانِ») یاد شده در آیه ۸۵ [[سوره هود]] پیوند داده و گفته‌اند که بقیةاللّه، یعنی آنچه پس از پیمانه‌کردن و سنجیدنِ درست، برای شما بماند یا خداوند برای شما نگاه دارد، بهتر از آن است که نادرستی و کم‌فروشی کنید.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۱۸.</ref> زَمَخْشَری مفسر [[اهل سنت]]، این احتمال را هم مطرح کرده که ممکن است منظور از بقیةاللّه طاعاتی باشد که نزد خدا می‌ماند.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۱۸.</ref> به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، مفسران بقیة الله را به معنای باقی‌ماندن نعمت یا ثوابی که برای [[آخرت]] می‌ماند، نیز تفسیر کرده‌اند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۲۱۱.</ref>  

برخی از مفسران «بَقیّه» را به معنای فضل و خیر نیز تفسیر کرده‌اند؛ زَمَخشَری در ذیل آیه ۱۱۶ [[سوره هود]] که در آن «اُولُوا بقیةٍ» آمده، «بقیه» را به معنای فضل و خیر گرفته است.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۳۶.</ref> در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]] از رودی پارت، شرق‌شناس و مترجم قرآن به زبان آلمانی، درباره این معنا نقل شده که فضل در اصل به معنای «بقیه» و زیادت است و در تحول معنایی، مفهوم افزونی و خیر را به خود گرفته است. «بقیه» نیز به مفاهیم «خیر» و «فضل» و «برتری» و «برگزیده» تحول معنایی یافته است.<ref> زریاب، «بقیة الله»، ص۶۴۳.</ref> کلمه بقیه، در آیه ۲۴۸ [[سوره بقره]] نیز به مفهوم فضل و خیر به کار رفته است.<ref>زریاب، «بقیة الله»، ص۶۴۳.</ref> گفته‌اند وجه تفسیر بقیة اللّه به امامان این است که امامان فضل و نعمت خداوند بر آدمیان هستند.<ref> زریاب، «بقیة الله»، ص۶۴۳.</ref>