حادثه افک: تفاوت میان نسخه‌ها

افک (به معنای [[دروغ]]<ref>فراهیدی، العین، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۱۶.</ref> و [[تهمت]]<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۳۹۰.</ref>) به حادثه‌ای در زمان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] اشاره دارد که در آن به یکی از [[همسران پیامبر(ص)]] تهمت ناروا زده شد و در پی آن خداوند [[آیات افک]] (آیات ۱۱-۲۶ سوره نور) را نازل کرد.<ref>خراسانی و دشتی، آیه‌های نامدار، ۱۳۸۸ش، ص۳۸.</ref> می‌گویند تهمت‌زنندگان می‌خواستند با تهمت به یکی از همسران پیامبر، شخصیت پیامبر را تخریب کنند؛ اما [[خدا|خداوند]] با نازل کردن این آیات و توبیخ شایع‌کنندگان، حقیقت را روشن و توطئه دشمنان را از بین برد.<ref>منتظری، پاسخ به پرسش‌های دینی، ۱۳۸۹ش، ص۴۳.</ref> برخی محققان ماجرای افک را اساسی‌ترین توطئه داخلی [[منافق|منافقان]] بر ضد حکومت نبوی معرفی کرده‌اند؛<ref>حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی - تفسیری حادثه افک»، ص۱۶۰.</ref> چراکه آنان می‌خواستند در راستی رسالت پیامبر و صلاحیت رهبری او تشکیک کنند<ref>رشوان، حدیث الافک من المنظور الاسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۱۲.</ref> و موجب انزوای سیاسی و اجتماعی وی شوند.<ref>جعفرنیا، «بررسی و نقد گزارش‌های حادثه افک»، ص۴۷.</ref> به‌گفته برخی، بررسی حدیث افک از مشکل‌ترین مباحث تاریخ اسلام است و با مباحث [[تفسیر|تفسیری]]، [[کلام اسلامی|کلامی]]، [[فقه|فقهی]] و [[علم رجال|رجالی]] پیوند دارد و گرایش‌های سیاسی و مذهبی آن را پیچیده‌تر کرده است.<ref>حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی - تفسیری حادثه افک»، ص۱۶۰.</ref>

در [[آیه|آیات]] ۱۱-۲۶ [[سوره نور]] ماجرای تهمت فحشا زدن به یکی از [[مسلمان|مسلمانان]] بیان شده است و خداوند تهمت‌زنندگان را به دلیل این تهمت سرزنش می‌کند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.</ref> به گفته [[محمدحسین طباطبایی]] مؤلف [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]] از آیات قرآن استفاده می‌شود فردی که به او تهمت زده شده، مشهور و از اعضای خانواده [[پیامبر(ص)]] بوده و تهمت‌زنندگان گروهی از مردم بوده‌اند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.</ref> خداوند در این آیات، تهمت‌زنندگان را به عذابی بزرگ تهدید کرده و [[مؤمنان]] را سرزنش می‌کند که چرا شایعات را بدون دلیل و بررسی پذیرفته‌اند.<ref>مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۶.</ref>

[[سید علی حسینی خامنه‌ای]]، رهبر جمهوری اسلامی ایران با اعتقاد به اینکه مسئله محوری در آیات افک، یک دستور اخلاقی-اجتماعی بسیار مهم است، بحث کردن برای تعیین فرد مورد اتهام را بحثی غیراصلی دانسته است.<ref>حسینی خامنه‌ای، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2207 «خطبه‌های نماز جمعه تهران در ۲۸ مهر ۱۳۶۸ش»].</ref> همچنین در این آیات، [[خدا|خداوند]] مردم را از [[قذف|تهمت بی‌عفتی]] به زنان [[پاکدامن]] به شدت نهی کرده و زنان پاک را از چنین تهمت‌هایی مبرا دانسته است.<ref>سوره نور، آیات ۲۰ تا ۲۶.</ref>

گزارش‌های مختلفی درباره فرد مورد اتهام وجود دارد.<ref>منتظری، پاسخ به پرسش‌های دینی، ۱۳۸۹ش، ص۴۲.</ref> در برخی گزارش‌های [[شیعه]]، [[ماریه دختر شمعون|ماریه قبطیه]] را به عنوان فرد مورد اتهام معرفی کرده‌اند، ولی در روایات [[اهل سنت و جماعت|اهل‌تسنن]] و نیز در گزارش‌های دیگری از شیعه، [[عایشه]] فرد مورد اتهام دانسته شده است.<ref>منتظری، پاسخ به پرسش‌های دینی، ۱۳۸۹ش، ص۴۲.</ref> از کلام [[علی بن ابراهیم قمی]] مؤلف [[تفسیر علی بن ابراهیم قمی (کتاب)|تفسیر القمی]]<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.</ref>، چنین استفاده شده که گویا شیعیان در نزول آیات افک درباره ماریه اختلاف نظر ندارند و یا لااقل از نگاه شیعه نزول آیات افک درباره ماریه مشهورتر است.<ref>حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی تفسیری حادثه افک»، ص۱۶۶.</ref> لکن به گفته برخی محققان، از نظر شیعه نازل شدن آیات افک درباره ماریه نه تنها مشهور نیست، بلکه در نزد علمای نخستین، نزول این آیات درباره عایشه مشهورتر است؛<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۸.</ref> چنان‌که [[علامه حلی]] فقیه و متکلم شیعه در قرن هشتم قمری، نزول آیات افک را مربوط به عایشه دانسته و از وجود نظریه دیگری بر خلاف آن، اظهار بی‌اطلاعی کرده است.<ref>علامه حلی، اجوبة المسائل المهنّائیة، ۱۴۰۱ق، ص۱۲۱.</ref>

برای هر یک از این دو گزارش اشکال‌هایی ذکر شده است؛ از‌این‌رو برخی مفسران مانند [[محمدحسین طباطبایی]]<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.</ref>، [[سید محمدحسین فضل‌الله]]<ref>فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۲۵۲-۲۵۷.</ref>، [[مکارم شیرازی]]<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۳۹۱-۳۹۳.</ref> و [[جعفر سبحانی]] با توجه به این اشکالات، هر دو را رد کرده‌اند<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۹، ص۱۱۸.</ref>؛ با توجه به ناصحیح دانستن هر دو گزارش، گفته شده این احتمال وجود دارد که آیه درباره فرد سومی نازل شده باشد.<ref>جعفرنیا، «بررسی و نقد گزارش‌های حادثه افک»، ص۴۷.</ref> در مقابل برخی پژوهش‌گران بر این باورند این احتمال وجود دارد که هر دو واقعه صحیح باشد؛ به این توضیح که ماجرای عایشه واقع شده و [[اسباب نزول|سبب نزول]] آیات افک بوده است، ولی ماجرای ماریه واقع شده و در پی آن آیه‌ای نازل نشده است.<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۶۳.</ref> به باور برخی پژوهشگران، عایشه که ماجرای مربوط به خود را نقل می‌کند، بیش از حد به خود توجه دارد و برای خود فضیلت‌سازی کرده است و احتمالاً به همین دلیل است که شیعیان نتوانستند فضیلت‌سازی او برای خودش را بپذیرند و اصل این داستان را انکار کرده‌اند.<ref>حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی - تفسیری حادثه افک»، ص۱۶۱.</ref> بر این اساس گفته شده حتی اگر آیات افک درباره عایشه نازل شده باشد، این امر تنها بر پاکدامنی او دلالت دارد و فضیلیت دیگری را برای او ثابت نمی‌کند.<ref>حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی - تفسیری حادثه افک»، ص۱۶۰.</ref>