حدیث ثقلین: تفاوت میان نسخه‌ها

به گفته [[سید عبدالحسین شرف‌الدین|علامه شرف‌الدین]]<ref>شرف‌الدین، المراجعات، ۱۴۲۶ق، ص۷۰.</ref> و [[جعفر سبحانی]]<ref>سبحانی، الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل‏،‌ ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۰۵؛ سبحانی، سیمای عقاید شیعه،‌ ۱۳۸۶ش، ص۲۳۲.</ref> از عالمان شیعه، و سمهودی<ref>نگاه کنید به: مناوی، فیض القدیر، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۱۴.</ref> و ابن حجر هیتمی،<ref>ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲،‌ ص۴۴۰ و۶۵۳.</ref> از عالمان اهل‌سنت، حدیث ثقلین با سندهای گوناگون از بیش از بیست تن از [[صحابه|اصحاب پیامبر(ص)]] نقل شده است. بعضی بیش از پنجاه صحابی نیز گفته‌اند.<ref>نگاه کنید به: جمعی از طلاب، حدیث الثقلین و مقامات اهل البیت(ع)، مکتبه الثقلین، ص۵.</ref> [[میر حامدحسین هندی|میر حامد حسین]] در کتاب [[عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار (کتاب)|عَبَقات الاَنْوار]] آمده است که بیش از سی نفر از اصحاب پیامبر(ص)‌ و بیشتر از دویست تن از علمای بزرگ اهل‌سنت این حدیث را در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند.<ref>میر حامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش،‌ ج۱۸، مقدمه، ص۲.</ref> میر حامد حسین نام راویان اهل‌سنت از قرن دوم تا سیزدهم قمری را ذکر کرده است.<ref>نگاه کنید به: میر حامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش،‌ ج۱۸، ص۹-۱۵.</ref> به نظر [[قوام‌الدین محمد وشنوی]] راه‌های نقل این حدیث به بیش از شصت طریق می‌رسد.<ref>وشنوی، حدیث الثقلین، ۱۴۲۸ق، ص۴۱.</ref>  

در منابع شیعی این حدیث از صحابه متعددی همچون [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]،<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲،‌ ص۴۱۵؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۳۶ و ۲۳۷ و ۲۳۹.</ref> [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]،<ref>خزاز رازی،‌ کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۶۳.</ref> [[جابر بن عبدالله انصاری]]،<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۴۱۴.</ref> [[حذیفة بن یمان|حُذَیْفة بن یَمان]]،<ref>خزاز رازی،‌ کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۳۶ و ۱۳۷.</ref> [[حذیفه بن اسید|حُذَیْفَه بن اُسَیْد]]،<ref>خزاز رازی،‌ کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۲۸.</ref> [[زید بن ارقم|زید بن اَرْقم]]،<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۳۴ و ۲۳۷.</ref> [[زید بن ثابت]]،<ref>صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۱۵؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۳۶.</ref> [[عمر بن خطاب]]<ref>خزاز رازی،‌ کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۹۱ و ۹۲.</ref> و [[ابوهریره|ابوهُرَیْره]]<ref>خزاز رازی،‌ کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۸۷.</ref> نقل شده است. [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]،<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۴۱۳.</ref> [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۴؛ عیاشی،‌ تفسیر العیاشی،‌ ۱۳۸۰ق، ج۱،‌ ص۵.</ref> [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۲۹.</ref> نیز این حدیث را از پیامبر نقل کرده‌اند.

این حدیث در منابع اهل‌سنت نیز از صحابه‌ای مانند امام علی(ع)،‌<ref>نگاه کنید به: متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۳۷۹،‌ حدیث ۱۶۵۰؛ سمهودی، جواهر العقدين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول، ص۸۱ و ۸۵ و ۸۶؛ حموی جوینی، فرائد السمطین، مؤسسه محمودی، ج۲، ص۱۴۷؛ هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۶۳؛ سیوطی، إحياء المیت بفضائل اهل البیت‌(ع)، ۱۴۲۱ق، ص۲۳، حدیث ۲۳.</ref> [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]]،<ref>قندوزی، ينابيع الموده لذوی القربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۲۴.</ref> امام حسن(ع)،<ref>قندوزی، ينابيع الموده لذوی القربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۷۳ و ۷۴.</ref> زید بن ارقم،<ref>برای نمونه نگاه کنید به:‌ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاء‌التراث العربی، ۱۸۷۳؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۱۹، ج۵،‌ ص۴۷۸و۴۷۹؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۳۱۰و۴۳۷؛ دارمی، سنن الدارمی، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۲۰۹۰؛ ابن‌حنبل، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ۱۴۲۱ق، ج۳۲، ص۱۰ و ۱۱؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۱۸ و ۱۶۰؛ بیهقی، السنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۲۱۲، حدیث ۲۸۵۷.</ref> [[ابوذر غفاری|ابوذر غِفاری]]،<ref>نگاه کنید به:‌ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۱۹، ج۵،‌ ص۴۷۸؛ دارقطنی، المؤتلف و المختلف، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۰۴۶؛ سمهودی، جواهر العقدين فی فضل الشرفين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول،‌ ص۸۶؛ سخاوی، استجلاب ارتقاء الغرف، بیروت، ج۱، ص۳۵۹.</ref> [[سلمان فارسی]]،<ref>قندوزی، ينابيع الموده لذوی القربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> [[ابوسعید خدری|ابوسعید خُدْری]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به:‌ ابن‌حنبل، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ۱۴۲۱ق، ج۱۷، ص۲۱۱ و ۳۰۹ و ج۱۸، ص۱۱۴؛ ابن‌ابی‌عاصم، کتاب السنه، ۱۴۱۳ق، ص۶۲۹ و ۶۳۰؛ هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۶۳؛ حموی جوینی، فرائد السمطین، مؤسسه محمودی، ج۲، ص۱۴۶.</ref> [[ام‌سلمه (همسر پیامبر)|اُم‌ّسَلَمه]]،<ref>سخاوی، استجلاب ارتقاء الغرف، بیروت، ج۱، ص۳۶۳؛ سمهودی، جواهر العقدين فی فضل الشرفين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول،‌ ص۸۸؛ قندوزی، ينابيع الموده لذوی القربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۲۳ و ۱۲۴.</ref> جابر بن عبدالله انصاری،‌<ref>ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۱۹، ج۵،‌ ص۴۷۸؛ ابن‌اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول(ص)، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۷۷، حدیث ۶۵؛ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۷۲، حدیث ۸۷۰؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۶۶؛ طبرانی، المعجم الاوسط، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۸۹.</ref> زید بن ثابت،<ref>ابن‌حنبل، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ۱۴۲۱ق، ج۳۵، ص۴۵۶؛ ابن‌ابی‌عاصم، کتاب السنه، ۱۴۱۳ق، ص۶۲۹؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۵۴؛ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۷۲، حدیث ۸۷۲ و ص۱۸۶، حدیث ۹۴۵ و ۹۴۶؛ سیوطی، إحياء المیت بفضائل اهل‌البیت‌(ع)، ۱۴۲۱ق، ص۹ و ۱۰، حدیث ۷ و ص۴۲، حدیث ۵۶؛ ابن‌کثیر، جامع المسانید و السنن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۵۶.</ref> حذیفة بن اسید،<ref>ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۱۹، ج۵،‌ ص۴۷۸؛ ابونعیم اصفهانی، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۵۵؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۶۷ و ۱۸۰؛ سمهودی، جواهر العقدين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول، ص۷۸ و ۷۹ و ۸۳.</ref> ابوهریره،<ref>هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۶۳؛ سخاوی، استجلاب ارتقاء الغرف، بیروت، ج۱، ص۳۶۲؛ سمهودی، جواهر العقدين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول،‌ ص۸۷.</ref> [[جبیر بن مطعم|جُبَیْر بن مُطْعِم]]،<ref>قندوزی، ينابيع الموده لذوی القربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۰۲.</ref> [[ابورافع|ابورافِع]]،<ref>سمهودی، جواهر العقدين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول،‌ ص۸۷؛ سخاوی، استجلاب ارتقاء الغرف، بیروت، ج۱، ص۳۶۰ و ۳۶۱.</ref> ضُمَیْرة الاسلَمی،<ref>سخاوی، استجلاب ارتقاء الغرف، بیروت، ج۱، ص۳۵۱ و ۳۵۲.</ref> [[ام‌هانی دختر ابوطالب|اُم‌ّهانی دختر ابوطالب]]<ref>سمهودی، جواهر العقدين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول،‌ ص۸۸؛ سخاوی، استجلاب ارتقاء الغرف، بیروت، ج۱، ص۳۶۳ و ۳۶۴؛ قندوزی، ينابيع الموده لذوی القربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۲۳؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۳۰۹-۳۶۷.</ref> و [[عمرو بن عاص سهمی|عَمْرو بن عاص]]<ref>نگاه کنید به: شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۵،‌ ص۵۱.</ref> نقل شده است. به گفته [[سید محمدحسین حسینی طهرانی|علامه تهرانی]]، حدیث ثقلین در منابع روایی بیشتر از طریق زید بن ارقم نقل شده و علمای اهل‌سنت نیز این حدیث را بیشتر از او نقل کرده‌اند.<ref>حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۳، ص۲۶۶.</ref>

[[سید هاشم بحرانی]] در [[غایة المرام و حجة الخصام (کتاب)|غایَةُ المَرام]]، ۸۲ حدیث با مضمون حدیث ثقلین از منابع مختلف شیعه همچون [[الکافی (کتاب)|کافی]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین]]، [[الامالی (شیخ صدوق)|امالی صدوق]]، [[الامالی (شیخ مفید)|امالی مفید]]، [[الامالی (شیخ طوسی)|امالی طوسی]]، [[عیون اخبار الرضا (کتاب)|عیون اخبار الرضا]]، [[بصائر الدرجات (کتاب)|بصائر الدرجات]]<ref>بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۲۰-۳۶۷.</ref> و ۳۹ حدیث از منابع اهل‌سنت<ref>بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۰۴-۳۲۰.</ref> جمع‌آوری و نقل کرده است. از جمله منابع معتبر و متعدد اهل‌سنت که حدیث ثقلین را نقل کرده‌اند، عبارتند از: [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]]،<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاء‌التراث العربی، ۱۸۷۳.</ref> [[سنن ترمذی|سُنَن تِرْمِذی]]،<ref name=":5">ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۱۹، ج۵،‌ ص۴۷۸ و ۴۷۹.</ref> [[سنن نسائی]]،<ref name=":6">نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۳۱۰و۴۳۷.</ref> [[سنن دارمی|سنن دارَمی]]،<ref name=":7">دارمی، سنن الدارمی، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۲۰۹۰.</ref> مسند احمد بن حنبل،<ref name=":8">ابن‌حنبل، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ۱۴۲۱ق، ج۱۷، ص۲۱۱ و ۳۰۹ و ج۱۸، ص۱۱۴ و ج۳۲، ص۱۰ و ۱۱ و ج۳۵، ص۴۵۶.</ref> المُسْتَدرک علی الصَّحیحین،<ref name=":9">حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۱۸ و ۱۶۰.</ref> السنن الکبری،<ref name=":10">بیهقی، السنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۲۱۲، حدیث ۲۸۵۷.</ref> [[مناقب امیرالمؤمنین (کتاب)|مناقب خوارزمی]]،<ref name=":11">خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۵، ح۱۸۲.</ref> المعجم الکبیر،<ref name=":12">طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۳،‌ ص ۶۶، ۶۷ و ۱۸۰ و ج۵، ص۱۵۴، ۱۶۶، ۱۶۹، ۱۷۰، ۱۸۲ و ۱۸۶.</ref> کتاب السُّنة،<ref name=":13"> ابن‌ابی‌عاصم، کتاب السنه، ۱۴۱۳ق، ص۶۲۹ و ۶۳۰.</ref> مَجْمَع الزَّوائِد و مَنْبَع الفَوائِد،<ref name=":14">هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۶۳.</ref> [[فرائد السمطین (کتاب)|فَرائِد السِّمْطَین]]،<ref name=":15">حموی جوینی، فرائد السمطین، مؤسسه محمودی، ج۲، ص۱۴۶.</ref> [[جواهر العقدین فی فضل الشرفین (کتاب)|جَواهِر العِقْدَین،]]<ref name=":16">سمهودی، جواهر العقدين فی فضل الشرفين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول،‌ ص۷۸، ۷۹، ۸۳ و ۸۶ - ۸۸.</ref> جامع الاصول فی احادیث الرسول(ص)،<ref name=":17">ابن‌اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول(ص)، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۷۷، حدیث ۶۵.</ref> [[کنز العمال|کَنْز العُمّال]]،<ref name=":18">متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۷۲، حدیث ۸۷۰ و ص۱۸۶، حدیث ۹۴۵ و ۹۴۶.</ref> [[حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء (کتاب)|حِلْیَه الاَولیاء و طبقات الاَصْفِیاء]]،<ref name=":19">ابونعیم اصفهانی، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۵۵.</ref> المُؤْتَلف و المُخْتَلف،<ref>دارقطنی، المؤتلف و المختلف، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۰۴۶.</ref> اِسْتِجْلاب اِرْتَقاء الغُرَف،<ref>سخاوی، استجلاب ارتقاء الغرف، بیروت، ج۱، ص۳۵۱ و ۳۵۲، ۳۵۹، ۳۶۲ و ۳۶۳.</ref> [[احیاء المیت بفضائل اهل البیت (کتاب)|اِحْیاء المَیّت بفضائل اهل البیت(ع)]]<ref>سیوطی، إحياء المیت بفضائل اهل البیت‌(ع)، ۱۴۲۱ق، ص۹ و ۱۰، ۲۳ و ۴۲.</ref> و جامع المَسانید و السُّنَن.<ref>ابن‌کثیر، جامع المسانید و السنن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۹۸ و ۱۵۶.</ref>