آیه عدد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه عدد''' ([[سوره نساء]]: ۳) بر جواز [[چندهمسری]] مردان اشاره دارد. [[شیخ طوسی]] برای این آیه، شش [[شأن نزول]] نقل کرده است.

بر اساس آیه عدد، ازدواج با چهار زن برای مردان جایز است و [[ازدواج]] با بیش از آن جایز نیست. این حکم، مخصوص ازدواج دائمی مرد آزاد با زنان آزاد است؛ اما درباره ازدواج با کنیزان و [[ازدواج موقت]]، محدودیتی وجود ندارد.

چندهمسری به‌نظر مفسران و فقها در صورتی جایز است که [[عدالت]] و مساوات در حق هم‌خوابگی و [[نفقه]] میان زنان رعایت شود.

برای آیه عدد، [[شأن نزول|شأن نزول‌های]] مختلفی نقل شده است.<ref>نگاه کنید به: طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۵۵-۱۵۹؛ طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۰۳و۱۰۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۰و۱۱.</ref> به گفته [[شیخ طوسی]] مفسران شش سبب نزول برای آیه ذکر کرده‌اند.<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۰۲.</ref> برخی از آنها از این قرار است:

# بر اساس [[روایت|روایتی]] از [[عایشه]]، این آیه درباره دختر یتیمی نازل شد که سرپرستش به مال و جمال او چشم دوخته بود و تصمیم داشت بدون دادن [[مهریه]] با او [[ازدواج]] کند. ازاین‌رو [[خداوند]] از ازدواج با دختران [[یتیم]] نهی کرد، مگر اینکه با آنها به عدالت رفتار کنند و [[مهریه|مَهرشان]] را طبق شأنشان ([[مهر المثل]]) پرداخت کنند و ازدواج با زنان دیگر را تا چهار زن جایز دانست.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۵۵؛ طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۰۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۰.</ref>

# از [[عبدالله بن عباس]] و [[عکرمه بن عبدالله|عِکْرِمة بن عبدالله]] نقل شده که آیه عدد درباره مردی نازل شد که با زنان متعدد ازدواج کرده بود. هنگامی که اموال او از بین رفت، به مال یتیمی که تحت سرپرستی‌اش بود چشم دوخت. ازاین‌رو خداوند مردم را از ازدواج با بیش از چهار زن نهی کرد تا محتاج گرفتن اموال یتیمان نشوند و اگر با گرفتن چهار زن نیز ترس از تجاوز به اموال یتیم را داشتند، باید به یک زن بسنده کنند.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۵۶؛ طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۰۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۰.</ref>

از نظر [[مفسران]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به: فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۴۸۷؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۴، ص۱۶۸.</ref> و [[فقها]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۱۷؛ کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۳۷۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۲و۳.</ref> آیه عدد بر جواز [[تعدد زوجات]] تا چهار همسر دلالت دارد. [[علامه حلی]] جواز تعدد زوجات تا چهار زن را مورد قبول همه علما در همه زمان‌ها و مناطق دانسته است.<ref>علامه حلی، تذکرة الفقهاء،‌ ۱۳۸۸ق، ص۶۳۸.</ref> بر حرمت ازدواج بیش از چهار زن به [[عقد ازدواج|عقد دائمی]] نیز به این آیه استناد شده است.<ref>کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۳۷۴؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۹ق، ج۱۰، ص۲۱۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۲و۳.</ref> درباره عدم جواز ازدواج با بیش از چهار زن، ادعای [[اجماع]] شده است.<ref>طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۹۳؛‌ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۴۸۸؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۴۱.</ref> [[صاحب جواهر]] و [[شهید صدر]] جایز نبودن ازدواج با بیش از چهار زن را از [[ضروریات دین]] شمرده‌اند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۲؛ صدر، ماوراء الفقه،‌ ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۷۸.</ref> همچنین برای عدم جواز، به [[روایات]] نیز استناد شده است.<ref>علامه حلی، تذکرة الفقهاء،‌ ۱۳۸۸ق، ص۶۳۸؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۴۱؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۹ق، ج۱۰، ص۲۱۶و۲۱۷.</ref>

برخی از فقها همچون [[صاحب جواهر]] و [[صاحب عروه]]، چندهمسری را با استناد به آیه عدد و روایات [[مستحب]] شمرده‌اند،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۳۵؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۷۴۸.</ref> اما عده‌ای از فقها دلالت آیه بر استحباب چندهمسری را رد کرده‌اند.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۷۴۸.</ref>

گفته شده بیشتر مفسران و فقها «واو» در «مثنی و ثلاث و رباع» را به معنای واو جمع ندانسته‌اند؛ زیرا در این صورت جواز ازدواج تا نه زن لازم می‌آید.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۴۱.</ref> بر این اساس واو در این آیه به معنای تخییر است<ref>کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۳۷۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۱۶۸؛ مغنیه، فقه الامام الصادق(ع)، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۱۹۷.</ref> و آیه عدد بر جواز ازدواج با دو زن، سه زن یا چهار زن دلالت دارد، نه همه آن تعداد با هم که در این صورت‌ آیه بر جواز ازدواج با نه زن دلالت می‌کند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۳.</ref>

بر اساس آیه عدد، حکم ازدواج تا چهار همسر مخصوص [[ازدواج دائم|ازدواج دائمی]] مرد آزاد با زنان آزاد است؛<ref>مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۱۷؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۴۲و۱۴۳؛ کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۳۷۴.</ref> اما در رابطه با کنیزان و [[ازدواج موقت]] محدودیتی وجود ندارد.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۴۲و۱۴۳؛ صدر، ماوراء الفقه،‌ ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۷۹.</ref> در این باره ادعای [[اجماع]] شده است.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۴۳.</ref>

فقها<ref>برای نمونه نگاه کنید به: صدر، ماوراء الفقه،‌ ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۶۲؛ مغنیه، فقه الامام الصادق(ع)، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۱۹۷.</ref> و مفسران شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۱۶۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۲۵۴.</ref> براساس این آیه، رعایت [[عدالت]] را در چندهمسری شرط دانسته‌اند؛ از این‌رو کسی که نمی‌تواند عدالت را رعایت کند، [[چندهمسری]] برایش جایز نیست.<ref>صدر، ماوراء الفقه،‌ ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۶۲.</ref> گفته شده واژه قسط در «أَلَّا تُقْسِطُوا» به معنای عدل و انصاف است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۸و۱۱؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۴۸۵.</ref>

به‌گفته [[علامه طباطبایی]] ،عبارت «ذلِکَ أَدْنی‏ أَلَّا تَعُولُوا» دلالت بر آن دارد که اساس تشریع در [[احکام]] ازدواج، بر عدالت و از بین بردن انحراف و جلوگیری از تجاوز به حقوق دیگران است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۱۶۹.</ref>