آیه قصر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه قَصْر''' صد و یکمین آیه [[سوره نساء]] است که بر اساس آن مسافر باید نماز را [[نماز شکسته|شکسته]] بخواند. در این [[آیه]] تنها اصل حکم شکسته خواندن نماز بیان شده است.

بیان حکم در این [[آیه]] به شکلی است که نماز شکسته را جایز اعلام می‌کند و به مسافر این امکان را می‌دهد که نمازش را [[نماز شکسته|شکسته]] یا کامل بخواند؛ اما [[مفسر|مفسران]] شیعه با توجه به [[حدیث |روایات]]٬ بر این باورند که شکسته ادا کردن نماز در سفر [[واجب]] است.  

در این آیه، شکسته ادا کردن نماز در سفر، با قید ترس از دشمنان همراه شده؛ به همین دلیل عده‌ای معتقدند که موضوع این آیه، [[نماز خوف]] است؛ در مقابل به نظرِ دیگر مفسران، قیدِ ترس، به سفرهای صدر [[اسلام]] اشاره دارد که غالبا همراه با ترس از راهزنان و دشمنان بوده است. برخی از مفسران نیز موضوع آیه را سفری دانسته‌اند که همراه با ترس باشد و بر این اساس، معتقدند حکم دیگر سفرها در [[سنت]] بیان می‌شود.

|عرض=۹۵

|شکل بندی عنوان=line-height:200%; font-size:125%; font-weight: normal

|شکل بندی ستون راست=text-align:center; line-height:170%|شکل بندی آدرس=font-size:75%

|تورفتگی=۰

|تراز=وسط

|عنوان={{عربی

وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِينًا ﴿١٠١﴾}}| و چون در زمین سفر کردید، اگر بیم داشتید که آنان که کفر ورزیده‌اند به شما آزار برسانند، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید، چرا که کافران پیوسته برای شما دشمنی آشکارند. (۱۰۱)}}

صد و یکمین [[آیه]] از [[سوره نساء]]، آیه قصر خوانده شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۶، ص۷۰؛ «آیات نام‌دار»، ص۳۹۵.</ref> موضوع این آیه لزوم [[نماز شکسته|شکسته ادا کردن نماز]] در سفر است<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۹۴؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۶۱.</ref> که به مناسبتِ بیان موضوع [[هجرت]] در آیه قبل، به آن پرداخته شده است.<ref>ابن‌عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۲۳۹.</ref> موضوع سفر را می‌توان با توجه به تعبیر «إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ» فهمید؛ کوبیدن زمین، کنایه از مسافرت است که در آن انسان، پا بر زمین می‌کوبد و مسیر را طی می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۹۵.</ref>

در برخی [[روایات]]، این آیه لطفی از جانب پروردگار دانسته شده است؛ چراکه مسافر، آرامش و امکانات غیرمسافران را ندارد و شایسته نیست که انسان، این لطف را نپذیرد و نمازش را کامل بخواند.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۹، ج۲۰، ص۲۸۷.</ref>{{یاد| در روایتی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] از نماز شکسته در سفر تعبیر به صدقه از سوی خداوند شده که انسان باید آن را پذیرا باشد فَقَالَ( رسول الله(ص): " صَدَقَةٌ تَصَدَّقَ اللهُ بِهَا عَلَيْكُمْ، فَاقْبَلُوا صَدَقَتَهُ. https://shamela.ws/book/25794/284 احمد بن حنبل، مسند، ج۱، ص۳۰۸}}

==موضوع‌شناسی==  

برخی قصر را در این آیه به معنی کم‌کردن رکعت‌های [[نماز]] دانسته‌اند که اگر موضوع آیه [[نماز مسافر]] باشد، باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت ادا کرد؛ ولی عده‌ای با توجه به بیان قید ترس در این [[آیه]]، موضوع آیه را [[نماز خوف]] دانسته‌اند، که در این صورت باید نمازهای دو رکعتی را نیز شکست و یک رکعت به جا آورد. اما عده‌ای دیگر قصر را به معنی کاستن از رکعت‌های [[نماز]] دانسته‌اند؛ یعنی اگر مسافر احساس ترس کند، می‌تواند به جای [[رکوع]] و [[سجود]]، از اشاره چشم استفاده کند و اگر ترس بر مسافر غلبه کرد، می‌تواند به جای هر رکعت، [[تسبیح]] مخصوصی که در روایات ذکر شده را بگوید و [[نماز|نمازش]] را ادا کند.<ref>فخر رازی، مفاتیح‌الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۰۰.</ref>  

به گفته [[فضل بن حسن طبرسی]]، مطابق [[شیعه|مذهب اهل‌بیت]] و آرای اکثر [[فقهای امامیه|فقهای امامی]]، مراد از قصر در این آیه، همان [[نماز مسافر]] است که تنها در نمازهای چهار رکعتی ظاهر می‌شود.<ref>طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۵۳.</ref>

 

لازمه تحقق [[مسافر|سفر شرعی]] را طی مسافتی با قصد سفر دانسته‌اند که به آن [[مسافت شرعی]] می‌گویند که برای تعیین آن باید به [[سنت]] مراجعه کرد.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۲۶۷.</ref>

 

در رابطه با حد سفر و میزان مسافتی که باید طی شود تا بتوان گفت [[مسافر|سفر شرعی]] محقق شده است، [[شیخ طوسی]] اختلافی را میان [[شیعیان]] و [[اهل‌سنت]] نقل می‌کند؛ شیعیان تحقق سفر را به طی کردن هشت فرسخ و [[ابوحنیفه]] و یاران او به سه روز در سفر بودن و [[شافعی]] به پیمودن شانزده فرسخ وابسته می‌دانند.<ref>طوسی،‌ تبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۳، ص۳۰۸.</ref>

بیان حکم در این [[آیه]] به گونه‌ای است که از آن [[وجوب]] فهمیده نمی‌شود: «گناهى بر شما نيست که نماز را کوتاه کنید». بر اساس آنچه در [[تفسیر تسنیم]] آمده است، [[فقهای امامیه]] شکسته ادا کردن نماز را برای مسافر واجب می‌دانند و خداوند در این [[آیه]] تنها در مقام بیان خطوط کلی [[احکام]] است و شیعه باید شرایط هر حکم را در [[سنت]] جستجو کند.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۹، ج۲۰، ص۲۶۸.</ref> برخی دیگر گفته‌اند که این تعبیر برای از میان برداشتن توهمی است که در ذهن [[مسلمانان]] پدید آمده بود؛ ایشان از آن رو که به خواندن [[نماز]] تمام و چهاررکعتی عادت داشتند، تصور می‌کردند که شکسته خواندن [[نماز]]، موجب نقصانش خواهد شد.<ref>شریف کاشانی، زبدة التفاسیر، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۱۳۷.</ref>  

در روایتی از [[امام صادق(ع)]]، [[زرارة بن اعین|زرارة بن أعین]] و [[محمد بن مسلم]] از ایشان در رابطه با این تعبیر می‌پرسند و امام در پاسخ، این فراز از [[آیه]]۱۰۱ [[سوره نساء]] را (فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ)  به آیه ۱۵۸ [[سوره بقره]] تشبیه می‌کنند که در آنجا خداوند حکم [[سعی صفا و مروه]] را نیز به همین شکل بیان می‌کند: «إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّـهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَن يَطَّوَّفَ بِهِمَا»؛ بنابراین همانطور که سعی صفا و مروه [[واجب]] است، شکسته ادا کردن نماز در مسافرت نیز واجب است.<ref>بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۶۳.</ref>

[[شافعی]] یکی از امامان مذاهب چهارگانه [[اهل‌سنت]]، بر اساس همین تعبیر، شکستن نماز را در سفر جایز دانسته و [[مکلف]] را در تمام و یا شکسته خواندن نمازش مختار می‌داند.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۰۰.</ref>

برخی نیز گفته‌اند که قیدِ ترس٬ ناظر به سفرهای صدر [[اسلام]] است که غالبا به ترس آمیخته بود و به اصطلاح اصولی، قید غالبی است و چنین قیدی٬ حکم بیان شده در [[آیه]] را به موارد ترس محدود نمی‌کند.<ref>بیضاوی،‌ أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۹۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۹۵.</ref>

در [[تفسیر البرهان]]، روایاتی نقل شده است که موضوع آیه را [[نماز مسافر]] می‌شمارند؛ در عین حال برخی دیگر از [[روایات]]٬ آیه را درباره [[نماز خوف]] دانسته‌اند.<ref>بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۶۴ و ۱۶۵.</ref>