ماجرای فدک: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از بی‌نتیجه ماندن دادخواهی [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] نزد ابوبکر، فاطمه به [[مسجد النبی|مسجد پیامبر]] رفت و خطبه‌ای را جهت روشن‌کردن ماجرا و بازپس‌گرفتن فدک در جمع [[صحابه]] خواند. فاطمه(س) در این سخنرانی که به [[خطبه فدکیه]] مشهور است<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.</ref> از غصب خلافت گفت<ref>به متن خطبه مراجعه شود.</ref> و سخن [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] را تکذیب کرد که طبق چه قانونی او را از ارث پدر محروم کرده است؟! آیا [[آیه]]‌ای از [[قرآن]] چنین گفته است؟! و سپس او را به دادگاه خداوند در [[روز قیامت|روز رستاخیز]] واگذار کرد و یاران پیامبر را به پرسش گرفت چرا در مقابل این ستم‌ها ساکت نشسته‌اند. فاطمه(س) آشکارا گفت که آنچه آنان (ابوبکر و اطرافیانش) کرده‌اند، شکستن سوگند (نکثوا ایمانهم) است و در پایان خطبه، ننگ کار آنان را جاودانی و سرانجام آن را [[دوزخ]] خواند.<ref>شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۶-۱۳۵.</ref>

علاوه بر منابع [[شیعه]]،<ref> خزاز رازی، کفایة الأثر، ۱۴۰۱ق، ص۶۵.</ref> منابع [[اهل سنت]] نیز نقل کرده‌اند [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] پس از ماجرای فدک سخت از [[ابوبکر]] و [[عمر]] ناراحت شد و تا زمان شهادت بر آن دو غضبناک باقی ماند: «فاطمه دختر رسول خدا غضب‌ناک گردید و از ابوبکر روی گرداند و تا پایان عمر به همین شکل باقی ماند».<ref>«فَغَضِبَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ، فَهَجَرَتْ أَبَا بَکرٍ، فَلَمْ تَزَلْ مُهَاجِرَتَهُ حَتَّی تُوُفِّیتْ» (بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۷۹)</ref> روایات دیگری نیز با همین محتوا از اهل سنت نقل شده است.<ref>رجوع کنید به: مسلم، صحیح مسلم،‌دار احیاء التراث، ج۳، ص۱۳۸۰؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۰۱ق، ص۱۰۲.</ref>

همچنین نقل شده است [[ابوبکر]] و [[عمر]] برای جلب رضایت فاطمه(س) تصمیم گرفتند با او دیدار کنند؛ اما فاطمه نپذیرفت. آنان سپس با واسطه قرار دادن [[امام علی(ع)]] با فاطمه دیدار کردند. حضرت زهرا(س) در این دیدار به این [[حدیث]] [[پیامبر(ص)]] اشاره کرد: «خشنودی فاطمه خشنودی من است، و خشم فاطمه خشم من است، پس هر کس فاطمه دخترم را دوست بدارد مرا دوست داشته است، و هرکس فاطمه را خشنود کند مرا خشنود کرده است، و هرکس فاطمه را خشمگین کند مرا خشمگین کرده است».{{یادداشت|«رِضَا فَاطِمَةَ مِنْ رِضَای وَ سَخَطُ فَاطِمَةَ مِنْ سَخَطِی وَ مَنْ أَحَبَّ فَاطِمَةَ ابْنَتِی فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَرْضَی فَاطِمَةَ فَقَدْ أَرْضَانِی وَ مَنْ أَسْخَطَ فَاطِمَةَ فَقَدْ أَسْخَطَنِی»}} در نهایت فاطمه(س) از آنان راضی نشد.<ref>ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۳۱.</ref>

==دوران خلافت امیرالمؤمنین و موضع‌گیری آن امام==

فدک در زمان [[خلافت]] [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] نیز در دست مخالفان بود. اگرچه امام این اقدام خلفای گذشته را [[غصب]] می‌دانست، داوری درباره آن را به [[خدا]] واگذار کرد.<ref>استادی، «فدک»، ص۳۹۱-۳۹۲؛ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۷ق، ج۱۶، ص۲۰۸.</ref> درباره اینکه چرا امام علی(ع) تلاشی در پس‌گرفتن فدک نکرد، روایاتی در منابع [[حدیث|حدیثی]] آمده است؛ از جمله امام علی(ع) خود در [[خطبه|خطبه‌ای]] می‌گوید اگر دستور می‌دادم فدک به ورثه زهرا(س) برگردد،{{یادداشت|امام علی(ع) در این لحظه ۲۷ مورد از بدعت‌های خلفای قبلی را می‌شمرد و می‌فرماید اگر دستور می‌دادم این بدعت‌ها رها شوند و مردم به سنت پیامبر برگردند، همه از اطراف من پراکنده می‌شدند (مجلسی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، ص۱۴۵)}} به خدا [[سوگند]] مردم از پیرامون من پراکنده می‌شدند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸،‌ ص۵۹.</ref> همچنین در حدیثی از [[امام صادق(ع)]] آمده است: امام علی(ع) در این مسئله به [[پیامبر(ص)]] اقتدا کرد. پیامبر(ص) در روز [[فتح مکه]] خانه‌ای را که پیش از آن از او به ظلم گرفته شده بود، بازپس نگرفت.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۹۶.</ref>

در نامه امام علی(ع) به [[عثمان بن حنیف]] درباره فدک و داوری درباره آن آمده است: «در زیر این آسمان تنها فدک در دست ما بود. مردمی بر آن [[بخل]] ورزیدند و مردمی سخاوتمندانه از آن دیده پوشیدند. بهترین داور پروردگار است، و مرا با فدک و جز فدک چه کار در حالی که فردا جایگاه آدمی گور است؟!»<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۷ق، ج۱۶، ص۲۰۵-۲۰۸.</ref>

==تحلیل برخی از علمای شیعه==

[[سیدجعفر شهیدی]] بر این باور است هدف زهرا(س) برای مطالبه فدک، گرفتن تعدادی درخت خرما و مقداری گندم نبود، بلکه او به دنبال زنده نگه‌داشتن سنت پیامبر(ص) و برپایی [[عدالت]] بود و نسبت به بازگشت ارزش‌های [[جاهلیت]] و برتری قبیله‌ای که در کمین جامعه اسلامی بود، احساس نگرانی می‌کرد.<ref>شهیدی، علی از زبان علی، ۱۳۷۷ش، ص۳۷.</ref> [[سید محمدباقر صدر]] معتقد است مطالبه فدک نه یک مسئله شخصی و نزاع مادی، بلکه نوعی اعلام مخالفت علیه حاکمیت وقت و نامشروع دانستن بنیان‌های حاکمیت یعنی [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|سقیفه]] بود که افرادی نظیر [[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[ابو عبیده جراح|ابوعبیده جراح]] پی‌ریزی کرده بودند.<ref>صدر، فدک‌ فی‌ التاریخ‌، مرکز الغدیر، ص۶۳-۶۶.</ref> او مطالبه فدک را نقطه آغاز نهضت حضرت زهرا(س) علیه حاکمیت و یکی از مراحل دفاع ایشان از [[امامت]] و [[ولایت]] می‌داند.<ref>صدر، فدک‌ فی‌ التاریخ‌، مرکز الغدیر، ص۱۱۵-۱۱۷.</ref>

* مجلسی کوپائی، غلامحسین، فدک از غصب تا تخریب، قم، دلیل ما، ۱۳۸۸ش.

* حسینی میلانی، علی، فدک در فراز و نشیب: پژوهشی در مورد فدک در پاسخ به یک دانشور سنی، قم، الحقایق، ۱۳۸۶.

* حسنی، علی اکبر، فدک و بازتاب‌های تاریخی و سیاسی آن، قم، کنگره هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ۵۴ صفحه.

* صدر، محمدباقر، [[فدک‌ فی‌ التاریخ‌]]، به تحقیق عبدالجبار شراره، [بی‌جا]، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، [بی‌تا].

* جوهری بصری، ابوبکر احمدبن عبدالعزیز، السقیفه و الفدک، به تحقیق محمدهادی امینی، تهران، مکتبة النینوی الحدیثه، ۱۴۰۱ق.

* حسینی جلالی، محمدباقر، فدک و العوالی او الحوائط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الادب، مشهد، دبیرخانه کنگره میراث علمی و معنوی حضرت زهرا(س)، ۱۴۲۶ق.