اصول اربعمائه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اُصولِ اَربَعَمِائه''' به چهارصد کتاب حدیثی شیعه می‌گویند که [[حدیث|راویان]] نخستين [[شیعه|شيعه]]، بی‌واسطه یا با یک واسطه از معصوم شنیده و نوشته‌اند. اصل این امتیاز را بر دیگر کتاب‌های حدیثی دارد که از کتاب دیگری گرفته نشده و ازاین‌رو احتمال خطا و تحریف در احادیث آن کم است. اصول اربعمائه نزد علمان شیعه اهمیت بسیار داشته و از معیار‌های تشخیص حدیث صحیح بوده است.

شیعیان اهتمام زیادی به نگهداری از اصول اربعمائه داشتند؛ اما از آنجا که بعدها، بیشتر احادیثشان در [[کتب اربعه|کُتُب اَربَعه]] ثبت شد، توجه به اصول کمتر شد و بسیاری از آن‌ها از بین رفتند. امروزه تنها شانزده اصل از آن‌ها به جا مانده است که در کتابی به نام الاُصولُ السِّتَّه عَشَر (اصول شانزده‌گانه) چاپ شده‌اند.

اصل به کتاب حدیثی‌ای می‌گویند که نویسندهٔ آن احادیث را مستقیماً یا با یک واسطه، از معصوم شنیده و نوشته است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۲۶؛ فضلی، اصول‌الحدیث، ۱۴۲۰ق، ص۴۷.</ref> اصل از کتاب دیگری گرفته نشده است؛ بلکه حاوی احادیثی است که نویسنده، خود، از معصوم یا کسی که بی‌واسطه از معصوم نقل کرده شنیده و مکتوب کرده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۲۶.</ref>

آقابزرگ تهرانی، در اهمیت اصول اربعمائه نوشته است خطا و فراموشی در آن‌ها بسیار کمتر از دیگر کتاب‌های حدیثی است. علت این امر آن است که احادیثشان مستقیماً یا تنها با یک واسطه از معصوم اخذ شده است. بنابراین مورداعتمادتر از دیگر کتاب‌ها هستند؛ به‌ویژه اگر نویسنده آن‌ها از راویان معتمد و دارای شرایط نقل روایت باشد که در این صورت احادیثشان یقیناً صحیح شمرده می‌شود.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۲۶.</ref> از همین رو است که اگر رجالیان در بررسی یک راوی بگویند او نویسنده اصل بوده است، ویژگی‌های مثبتی برای آن راوی محسوب می‌شود؛ زیرا نشان می‌دهد سعی داشته احادیث را به صورت درست ضبط کند و عین عبارت معصوم را بنویسد.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۲۷.</ref>

علمای شیعه، همه بر این باورند که اصول اربعمائه در دوره زمانی امامان، یعنی از زمان [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] تا زمان [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] نوشته شده‌اند؛<ref>طباطبایی، مسندنویسی در تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۵.</ref> اما درباره زمان شروع تألیفشان اختلاف‌نظر دارند. دو دیدگاهِ مشهور در این زمینه وجود دارد:<ref>حسین جلالی، دِراسةٌ حولَ الاُصولِ الاَربَعَمِاءه، مؤسسةالاعلمی، ص۲۲؛‌ طباطبایی، مسندنویسی در تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۵-۲۰۶.</ref>  طبق دیدگاه نخست نوشتن ان‌ها از زمان امام علی آغاز شده و تا زمان یامام حسن عسکری ادامه داشته است. کسانی چون [[سید محسن امین]] و [[شیخ مفید]] طرف‌دار این این دیدگاه‌اند. دیدگاه دوم نظر می‌گوید اصل‌ها در زمان امام صادق یا اندکی پیش و پس از آن نوشته شده‌اند. کسانی چون [[شهید اول]]، [[محقق حلی]] و [[میرداماد]] این نظر را دارند.<ref> طباطبایی، مسندنویسی در تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۵-۲۰۶.</ref>

در خصوص علت توجه شیعیان به نوشتن اصول گفته‌اند دوره امامت امام باقر، امام صادق و مدتی از دوره امام کاظم هم‌زمان بوده است با ضعف دولت بنی‌امیه و سپس به قدرت رسیدن به بنی‌عباس. در این دوره، حاکمان به علت مشغول به منازعات سیاسی، فرصت سخت‌گیری بر امامان را نداشتند. برای همین، دست امامان برای نشر آموزه‌های دینی باز بود و روایان شیعه با آرامش خاطر، در مجالس درسی عمومی و خصوصی آن‌ها حاضر می‌شدند و احادیث را که از آن‌ها فرامی‌گرفتند و می‌نوشتند.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.</ref>

البته در نگاه عالمان شیعه، این‌دو تفاوت‌هایی هم دارند؛ ازجمله این‌که اصول اربعمائه مستقیماً یا با تنها یک واسطه از امام شنیده شده‌اند. بنابراین احتمال خطا و تحریف در آن‌ها کمتر است؛ ولی مسندها ولی گاهی با چهار، پنج یا شش واسطه، به پیامبر می‌رسند و کتاب‌های درجه‌یک نیستند. <ref>طباطبایی، مسندنویسی در تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۲۱۵-۲۱۶.</ref>

برای مثال، در کتاب معالم‌العلما، به نقل از شیخ مفید آمده است امامیه از زمان امام علی(ع) تا زمان امام حسن عسکری(ع) چهارصد کتاب نوشتند که اصول نامیده می‌شوند.<ref>ابن‌شهرآشوب، معالم‌العلما، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م، ص۳.</ref> همچنین [[سید محسن امین]] نویسنده [[اعیان الشیعة (کتاب)|اَعیان‌ُالشیعه]] گفته است شیعیان از زمان امام علی تا امام حسن عسکری شش هزار کتاب نوشتند که از آن میان، چهارصد کتاب بر دیگر کتاب‌ها برتری داشت و نزد شیعه به اصول چهارصدگانه مشهور بود.<ref>امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۴۰. </ref>