المنطق (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

المنطق (کتاب) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۳۴

۲۳ بایت اضافه‌شده ، ‏۶ مهٔ ۲۰۲۳

جز

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Roohish

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۶٬۲۱۵

ویرایش

@@ خط ۳۴: / خط ۳۴: @@
 }}
-'''المنطق''' کتابی از [[محمدرضا مظفر]] و از آثار منطقی [[شیعه]] در [[قرن چهاردهم هجری شمسی|قرن چهاردهم]] است. این اثر که بیشتر با نام «منطق مظفر» شناخته می‌شود، از مشهورترین درسنامه‌های منطق در حوزه‌های علمیه و دانشکده‌های [[فلسفه]] و [[منطق]] در [[ایران]] و [[عراق]] است.
+'''المنطق''' کتابی از [[محمدرضا مظفر]] به زبان عربی و از آثار منطقی [[شیعه]] در [[قرن چهاردهم هجری شمسی|قرن چهاردهم]] است. این اثر که بیشتر با نام «منطق مظفر» شناخته می‌شود، از مشهورترین درسنامه‌های منطق در حوزه‌های علمیه و دانشکده‌های [[فلسفه]] و [[منطق]] در [[ایران]] و [[عراق]] است. کتاب المنطق به‌عنوان متنی آموزشی نوشته شد و به‌همین دلیل نسبت به آثار منطقی پیش از خود، دارای امتیازاتی چون باب‌بندی ساده و روشن، نثر عربی روان و استفاده‌ از مثال‌های فراوان است. در نقد این کتاب به مواردی چون حذف بخش‌های مهمی از منطق و غلبه روحیه [[اصول فقه|اصولی]] بر آن اشاره شده است.
-کتاب المنطق به‌عنوان متنی آموزشی نوشته شد؛ به‌همین دلیل نسبت به آثار منطقی پیش از خود، دارای امتیازاتی چون باب‌بندی ساده و روشن، نثر عربی روان و استفاده‌ از مثال‌های فراوان است. در نقد این کتاب به مواردی چون حذف بخش‌های مهمی از منطق و غلبه روحیه [[اصول فقه|اصولی]] بر آن اشاره شده است.
+المنطق در سال‌های مختلف توسط ناشران مختلفی در عراق، [[لبنان]] و ایران به چاپ رسیده و از سوی مترجمان مختلفی به فارسی ترجمه شده است.
-المنطق در سال‌های مختلف توسط چندین ناشران مختلفی در عراق، لبنان و ایران به چاپ رسیده است و از سوی مترجمان مختلفی به فارسی ترجمه شده است.
 ==جایگاه و اهمیت==
-کتاب المنطق یا منطق مظفر، کتابی مقدماتی در موضوع [[منطق]] است. این کتاب را دارای این ویژگی‌ها دانسته‌اند:  زبان شیوا، فصل‌بندی آموزشی، جامعیت نسبی،<ref>غرویان، «نقد ترجمه المنطق»، ص۹۲.</ref> حجم متناسب (نه کوتاه و نه بیش از اندازه مفصل).<ref>محمدی خراسانی، شرح منطق مظفر، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۹.</ref> این کتاب ابتدا در [[حوزه علمیه نجف]]، سپس [[حوزه علمیه قم]] و به دنبال آن در دانشگاه‌های ایران به عنوان کتابی درسی جای گرفت و جایگزین کتاب‌های گذشته شد. به گفتۀ احمد احمدی (مترجم و پژوهشگر فلسفه و منطق) پیش از المنطق، معمولاً [[حاشیه ملاعبدالله]] بر [[تهذیب المنطق و الکلام]] تفتازانی به نوآموزان تدریس می‌شد؛ اما بیان بسیار موجز و نثر عربی بسیار سنگین آن کتاب باعث شده بود تا بسیاری از طلاب از آموزش منطق باز بمانند.<ref> احمدی، «تأثیر نگارش روشمند در سهولت یادگیری»، ص۳.</ref>
+کتاب المنطق یا منطق مظفر، کتابی مقدماتی در موضوع [[منطق]] است. این کتاب را دارای این ویژگی‌ها دانسته‌اند: زبان شیوا، فصل‌بندی آموزشی، جامعیت نسبی،<ref>غرویان، «نقد ترجمه المنطق»، ص۹۲.</ref> حجم متناسب (نه کوتاه و نه بیش از اندازه مفصل).<ref>محمدی خراسانی، شرح منطق مظفر، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۹.</ref> این کتاب ابتدا در [[حوزه علمیه نجف]]، سپس [[حوزه علمیه قم]] و به دنبال آن در دانشگاه‌های ایران به عنوان کتابی درسی جای گرفت و جایگزین کتاب‌های گذشته شد. به گفتۀ احمد احمدی (مترجم و پژوهشگر فلسفه و منطق) پیش از المنطق، معمولاً [[حاشیه ملاعبدالله]] بر [[تهذیب المنطق و الکلام]] تفتازانی به نوآموزان تدریس می‌شد؛ اما بیان بسیار موجز و نثر عربی بسیار سنگین آن کتاب باعث شده بود تا بسیاری از طلاب از آموزش منطق باز بمانند.<ref> احمدی، «تأثیر نگارش روشمند در سهولت یادگیری»، ص۳.</ref>
-بنابراین، با تقسیم‌بندی متون منطقی به مقدماتی و پیشرفته، المنطق را در کنار کتاب‌هایی همچون [[الکبری فی المنطق]]، [[شرح المنظومه (کتاب)|اللئالی المنتظمة]] (بخش نخست شرح منظومه اثر [[ملاهادی سبزواری]])  و حاشیه ملاعبدالله در گروه کتاب‌های مقدماتی قرار می‌دهند.<ref>  [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5426/5451/51258/آسیب-شناسی-روش-های-آموزش-منطق-در-حوزه «آسیب‌شناسی روش‌های آموزش منطق در حوزه»]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، مصاحبه با منتظری مقدم،</ref>
+بنابراین، با تقسیم‌بندی متون منطقی به مقدماتی و پیشرفته، المنطق را در کنار کتاب‌هایی همچون [[الکبری فی المنطق]]، [[شرح المنظومه (کتاب)|اللئالی المنتظمة]] (بخش نخست شرح منظومه اثر [[ملاهادی سبزواری]]) و حاشیه ملاعبدالله در گروه کتاب‌های مقدماتی قرار می‌دهند.<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5426/5451/51258/آسیب-شناسی-روش-های-آموزش-منطق-در-حوزه «آسیب‌شناسی روش‌های آموزش منطق در حوزه»]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، مصاحبه با منتظری مقدم،</ref>
 ==نویسنده==
 نوشتار اصلی: [[محمدرضا مظفر]]
 محمدرضا مظفر در [[نجف]] به دنیا آمد.<ref>خاقانی، شعراء الغری، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۴۵۱.</ref> او [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را نزد فقیهانی همچون [[محمدحسین غروی نائینی|محمدحسین نایینی]] و [[آقا ضیاء عراقی|آقا ضیاءالدین عراقی]]<ref>شبر، ادب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۱۷۱.</ref> آموخت و در اصول و [[فلسفه اسلامی]] از دیدگاه‌های استاد دیگر خود، [[محمدحسین غروی اصفهانی]] تأثیر پذیرفت.<ref>مظفر، عقائد الامامیة، ۱۴۲۹ق، ص۳.</ref> وی رویکرد اصلاح‌گرایانه داشت و در [[تقریب مذاهب اسلامی|تقریب بین مذاهب]] کوشش می‌کرد.<ref>ابوالحسینی، «شیخ محمدرضا مظفر، اصلاحگر حوزه‌ها»، ص۱۱۷.</ref> به‌روز کردن محتوای کتاب‌های درسی و شیوه تدریس [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجف]] از مهم‌ترین اقدامات مظفر به شمار می‌آید.<ref>قانصوه، المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۹.</ref> [[اصول الفقه (کتاب)|اصول الفقه]]، [[السقیفة (کتاب)|السقیفة]] و [[عقائد الامامیة (کتاب)|عقائد الامامیة]] از دیگر [[فهرست آثار محمدرضا مظفر|آثار]] اوست.<ref>آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۳۷۴ و ۳۷۵.</ref>
 ==محتوا و ساختار==
-المنطق در دو جلد و شش باب تدوین شده است. سه باب نخست آن در جلد نخست آمده است. نویسنده در جلد نخست و پیش از شروع بحث خود مقدمه‌ای (المدخل) نوشته و در آن علت نیاز به منطق و تعريف آن را بیان کرده است. <ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۹-۲۸.</ref>
+المنطق در دو جلد و شش باب تدوین شده است. سه باب نخست آن در جلد نخست آمده است. نویسنده در جلد نخست و پیش از شروع بحث خود مقدمه‌ای (المدخل) نوشته و در آن علت نیاز به منطق و تعریف آن را بیان کرده است.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۹-۲۸.</ref>
-* باب اول مباحث الفاظ را در بر می‌گیرد: انواع دلالت، انواع لفظ و اقسام تقابل.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۲۹-۵۶.</ref>
+* باب اول مباحث الفاظ را در برمی‌گیرد: انواع دلالت، انواع لفظ و اقسام تقابل.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۲۹-۵۶.</ref>
-* باب دوم مباحث کلی نام دارد. مظفر در این باب به مباحث کلی و جزئی، متواطی و مشكک، مفهوم و مصداق، نسَب أربعه، كليات خمس و تقسیم کلی به منطقی، طبيعی و عقلی پرداخته است.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۵۷-۹۰.</ref>
+* باب دوم مباحث کلی نام دارد. مظفر در این باب به مباحث کلی و جزئی، متواطی و مشکک، مفهوم و مصداق، نسَب أربعه، کلیات خمس و تقسیم کلی به منطقی، طبیعی و عقلی پرداخته است.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۵۷-۹۰.</ref>
-* باب سوم به تعريف و انواع آن و مباحث مربوط به تقسیم منطقی می‌پردازد.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۹۱-۱۲۰.</ref>
+* باب سوم به تعریف و انواع آن و مباحث مربوط به تقسیم منطقی می‌پردازد.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۹۱-۱۲۰.</ref>
 جلد دوم نیز دارای سه باب است؛ اما به‌دلیل بررسی مفصل صناعات خمس، این جلد حجم بیشتری دارد:
-* باب چهارم مربوط به قضايا و احکام آن است. این باب مسائل مربوط به انواع قضيه (حملی، شرطی، انفصالی)، سورهای منطقی، موجهات و انواع آن، احکام قضايا (تناقض، تضاد، تداخل و دخول تحت التضاد) و عکس‌های منطقی را شامل می‌شود.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۱۲۷-۱۹۷.</ref>
+* باب چهارم مربوط به قضایا و احکام آن است. این باب مسائل مربوط به انواع قضیه (حملی، شرطی، انفصالی)، سورهای منطقی، موجهات و انواع آن، احکام قضایا (تناقض، تضاد، تداخل و دخول تحت التضاد) و عکس‌های منطقی را شامل می‌شود.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۱۲۷-۱۹۷.</ref>
-* باب پنجم در بر دارنده مباحث استدلال است: مظفر در این بخش روش استدلال، انواع و شکل‌های قیاس اقترانی، قياس استثنایی، قياس خلف و قياس مساوات را بررسی می‌کند و در انتها به استقراء و مباحث مربوط به آن می‌پردازد.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۱۹۸-۲۷۶.</ref>
+* باب پنجم در بر دارنده مباحث استدلال است: مظفر در این بخش روش استدلال، انواع و شکل‌های قیاس اقترانی، قیاس استثنایی، قیاس خلف و قیاس مساوات را بررسی می‌کند و در انتها به استقراء و مباحث مربوط به آن می‌پردازد.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۱۹۸-۲۷۶.</ref>
-* باب ششم مفهوم يقينيات، مظنونات، مشهورات، وهميات، مسلمات و مقبولات را شرح می‌دهد و سپس به سراغ جدول صناعات خمس (برهان، جدل، خطابه، شعر و مغالطه) می‌رود. نویسنده در بحث از هر صنعت، حقيقت آن صنعت، روش دست‌یابی به آن، فایده و تفاوتش با صنایع دیگر را شرح می‌دهد و سعی می‌کند فهرستی از انواع هر صنعت به مخاطب ارائه کند.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۲۷۷-۴۳۷.</ref>
+* باب ششم مفهوم یقینیات، مظنونات، مشهورات، وهمیات، مسلمات و مقبولات را شرح می‌دهد و سپس به سراغ جدول صناعات خمس (برهان، جدل، خطابه، شعر و مغالطه) می‌رود. نویسنده در بحث از هر صنعت، حقیقت آن صنعت، روش دست‌یابی به آن، فایده و تفاوتش با صنایع دیگر را شرح می‌دهد و سعی می‌کند فهرستی از انواع هر صنعت به مخاطب ارائه کند.<ref>مظفر، المنطق، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۲۷۷-۴۳۷.</ref>
 ==ویژگی‌ها==
 [[پرونده:AL-Manteq_Shirvan.jpg|200px|بندانگشتی|المنطق با ترجمه علی شیروانی]]
 علی شیروانی، مترجم فارسی اثر، ویژگی‌های آن را چنین برمی‌شمرد:
-# كتاب از آغاز به عنوان متن درسى تأليف شده است و  شامل توضيحات مناسبی برای نوآموزان منطق است.
+# کتاب از آغاز به عنوان متن درسی تألیف شده است و شامل توضیحات مناسبی برای نوآموزان منطق است.
-# در مقایسه با متون منطقی پیش از خود همچون [[حاشيه ملاعبدالله]] و [[شرح المنظومه (کتاب)|اللئالی المنتظمة]]  متنی سليس و روان دارد.
+# در مقایسه با متون منطقی پیش از خود همچون [[حاشیه ملاعبدالله]] و [[شرح المنظومه (کتاب)|اللئالی المنتظمة]] متنی سلیس و روان دارد.
-# «المنطق» در قرن چهاردهم شمسی نوشته شده است. همين امر باعث شده که مؤلف با برخى نظام‌هاى منطقى جديد و آراى بعضى از فيلسوفان اروپايى هم عصر خود برخورد كند و در تأليف كتاب و طرح تمرين‌هاى آن به برخى از اين سخنان نظر داشته باشد.
+# «المنطق» در قرن چهاردهم شمسی نوشته شده است. همین امر باعث شده که مؤلف با برخی نظام‌های منطقی جدید و آرای بعضی از فیلسوفان اروپایی هم عصر خود برخورد کند و در تألیف کتاب و طرح تمرین‌های آن به برخی از این سخنان نظر داشته باشد.
-# تمرين‌های کتاب، دانشجويان را در تطبيق قواعد و به‌كارگيرى عملى منطق ورزيده مى‌كند.
+# تمرین‌های کتاب، دانشجویان را در تطبیق قواعد و به‌کارگیری عملی منطق ورزیده می‌کند.
-# نویسنده در مقام آموزش عمیق قواعد و مطالب، از مثال‌هاى فراوانی استفاده کرده است.
+# نویسنده در مقام آموزش عمیق قواعد و مطالب، از مثال‌های فراوانی استفاده کرده است.
-# در این اثر - به خلاف بیشترِ آثار پیش از خود - مبحث [[صناعات خمس]] به گونه‌اى شايسته و با تفصيل طرح شده است.
+# در این اثر - به خلاف بیشترِ آثار پیش از خود - مبحث [[صناعات خمس]] به گونه‌ای شایسته و با تفصیل طرح شده است.
-# این کتاب از برخی بحث‌هاى دشوار و در عين حال كم‌فايده منطق می‌گذرد و به آن‌ها نمی‌پردازد.<ref> مظفر، منطق، ترجمه شیروانی، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص ۱۴-۱۳.</ref>
+# این کتاب از برخی بحث‌های دشوار و در عین حال کم‌فایده منطق می‌گذرد و به آن‌ها نمی‌پردازد.<ref> مظفر، منطق، ترجمه شیروانی، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۴-۱۳.</ref>
 ==نقد و ارزیابی==
-از نظر برخی منتقدان، گرچه المنطق در قرن بیستم نوشته شده است، از مباحث جدید منطق بی‌بهره است و تمام تمرکزش بر مباحثی است که امروزه جزو «تاریخ منطق» به حساب می‌آید.<ref> فلاحی، «منطق در فلسفه ما امری تزئینی است»، [https://www.irna.ir/news/83831380/منطق-در-فلسفۀ-ما-امری-تزیینی-است مصاحبه با ایرنا].</ref> انتقاد دیگری که به این اثر وارد شده است، حذف برخی از مباحث اساسی مربوط به موجهات است. گرچه برخی این اتفاق را حذف مباحث كم‌فايده منطق خوانده‌اند و آن را جزو محاسن اثر به‌حساب آورده‌اند،<ref> مظفر، منطق، ترجمه شیروانی، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص ۱۴.</ref> از نظر دیگران این حذف به خلاف رویه اصلی منطق‌دانان است.<ref> فلاحی، «منطق در فلسفه ما امری تزئینی است»، [https://www.irna.ir/news/83831380/منطق-در-فلسفۀ-ما-امری-تزیینی-است مصاحبه با ایرنا].</ref>
+از نظر برخی منتقدان، گرچه المنطق در قرن بیستم نوشته شده است، از مباحث جدید منطق بی‌بهره است و تمام تمرکزش بر مباحثی است که امروزه جزو «تاریخ منطق» به حساب می‌آید.<ref> فلاحی، «منطق در فلسفه ما امری تزئینی است»، [https://www.irna.ir/news/83831380/منطق-در-فلسفۀ-ما-امری-تزیینی-است مصاحبه با ایرنا].</ref> انتقاد دیگری که به این اثر وارد شده است، حذف برخی از مباحث اساسی مربوط به موجهات است. گرچه برخی این اتفاق را حذف مباحث کم‌فایده منطق خوانده‌اند و آن را جزو محاسن اثر به‌حساب آورده‌اند،<ref> مظفر، منطق، ترجمه شیروانی، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۴.</ref> از نظر دیگران این حذف به خلاف رویه اصلی منطق‌دانان است.<ref> فلاحی، «منطق در فلسفه ما امری تزئینی است»، [https://www.irna.ir/news/83831380/منطق-در-فلسفۀ-ما-امری-تزیینی-است مصاحبه با ایرنا].</ref>
 [[پرونده:Al_Manteq.jpg|200px|بندانگشتی|منطق مظفر با تعلیقه غلامرضا فیاضی]]
 از نظر برخی منتقدان این انتخاب ناشی از این است که نویسنده منطق را به‌مثابه مقدمه‌ای برای آموختن علم اصول در نظر گرفته است.<ref> فلاحی، منطق در فلسفه ما امری تزئینی است، [https://www.irna.ir/news/83831380/منطق-در-فلسفۀ-ما-امری-تزیینی-است مصاحبه با ایرنا].</ref> مسئله قابل مشاهده دیگر این کتاب عدم تناسب بین حجم فصول به‌ویژه باب مربوط به صناعات خمس است. این باب به‌تنهایی بیش از سی درصد حجم کتاب را تشکیل داده است.
 ==چاپ‌، ترجمه و شرح‌ها==
-چاپ اول المنطق در سال ۱۳۶۷ق از سوی المطبعة‌ التفیض [[بغداد]]، چاپ دوم آن در سال ۱۳۷۷ق از سوی المطبعة‌ الزهرای بغداد و چاپ سوم آن در سال ۱۳۸۸ق از سوی المطبعة النعمان [[نجف]] صورت گرفت. در لبنان نیز دار التعارف [[بیروت]] آن را منتشر کرد. در ایران ناشران مختلفی آن را در سال‌های مختلف چاپ کرده‌اند، از جمله دار التفسیر،<ref>[https://ketab.ir/book/3c64208f-ae3c-4a9c-8bff-66e978382865 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.] </ref> اسماعیلیان<ref>[https://ketab.ir/book/acf72257-4780-4e92-87a0-df52a44f4e85 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> و دفتر نشر اسلامی.<ref>[https://ketab.ir/book/64955e09-b4fc-473b-bea3-be0fe45ba4c7 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref>
+چاپ اول المنطق در سال ۱۳۶۷ق از سوی المطبعة‌ التفیض [[بغداد]]، چاپ دوم آن در سال ۱۳۷۷ق از سوی المطبعة‌ الزهرای بغداد و چاپ سوم آن در سال ۱۳۸۸ق از سوی المطبعة النعمان [[نجف]] صورت گرفت. در لبنان نیز‌دار التعارف [[بیروت]] آن را منتشر کرد. در ایران ناشران مختلفی آن را در سال‌های مختلف چاپ کرده‌اند، از جمله‌دار التفسیر،<ref>[https://ketab.ir/book/3c64208f-ae3c-4a9c-8bff-66e978382865 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.] </ref> اسماعیلیان<ref>[https://ketab.ir/book/acf72257-4780-4e92-87a0-df52a44f4e85 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> و دفتر نشر اسلامی.<ref>[https://ketab.ir/book/64955e09-b4fc-473b-bea3-be0fe45ba4c7 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref>
-علی شیروانی، این اثر را به فارسی ترجمه کرده است.<ref>[https://ketab.ir/book/263acf14-eb8e-4bc5-ae4a-18f265e62a74 «منطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> منوچهر صانعی دره‌بیدی نیز ترجمه‌ای از این کتاب با نام «منطق» منتشر کرد<ref>[https://ketab.ir/book/7858334c-dafd-41ad-ac4a-a87e9d17593c «منطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> و در پایان فهرستی از واژگان و اصطلاحات فنی را به آن افزود.<ref> غرویان، «نقد ترجمه المنطق»، ص ۹۲.</ref> سید مصطفی حسینی‌ دشتی،<ref>[https://ketab.ir/book/676b8715-b233-44e4-9c2a-1ccfe75c9ca9 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> [[محسن غرویان]]<ref>[https://ketab.ir/book/149f9c67-fd89-4a76-a6e7-8f6ab4f858c7 «ترجمه و شرح منطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> و [[غلامرضا فیاضی]]<ref>[https://ketab.ir/book/64955e09-b4fc-473b-bea3-be0fe45ba4c7 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> شرح یا تعلیقاتی بر این اثر منتشر کرده‌اند.
+علی شیروانی، این اثر را به فارسی ترجمه کرده است.<ref>[https://ketab.ir/book/263acf14-eb8e-4bc5-ae4a-18f265e62a74 «منطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> منوچهر صانعی دره‌بیدی نیز ترجمه‌ای از این کتاب با نام «منطق» منتشر کرد<ref>[https://ketab.ir/book/7858334c-dafd-41ad-ac4a-a87e9d17593c «منطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> و در پایان فهرستی از واژگان و اصطلاحات فنی را به آن افزود.<ref> غرویان، «نقد ترجمه المنطق»، ص۹۲.</ref> سید مصطفی حسینی‌ دشتی،<ref>[https://ketab.ir/book/676b8715-b233-44e4-9c2a-1ccfe75c9ca9 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> [[محسن غرویان]]<ref>[https://ketab.ir/book/149f9c67-fd89-4a76-a6e7-8f6ab4f858c7 «ترجمه و شرح منطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> و [[غلامرضا فیاضی]]<ref>[https://ketab.ir/book/64955e09-b4fc-473b-bea3-be0fe45ba4c7 «المنطق»، سایت خانه کتاب ایران.]</ref> شرح یا تعلیقاتی بر این اثر منتشر کرده‌اند.
 ==پانویس==
@@ خط ۸۷: / خط ۸۴: @@
 {{منابع}}
 * احمدی، احمد، «تأثیر نگارش روشمند در سهولت یادگیری»، در مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شماره ۲۸، بهار ۱۳۹۲ش.
-* ابوالحسینی، رحیم، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/137954/پیشگامان-تقریب-شیخ-محمد-رضا-مظفر-اصلاح-گر-حوزه-ها-1322-1383ق-1380-1342ش «شیخ محمدرضا مظفر، اصلاحگر حوزه‌ها»]، در مجله اندیشه تقریب، شماره ۴، پاییز ۱۳۸۴ش.
+* ابوالحسینی، رحیم، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/137954/پیشگامان-تقریب-شیخ-محمد-رضا-مظفر-اصلاح-گر-حوزه-ها-۱۳۲۲-۱۳۸۳ق-۱۳۸۰-۱۳۴۲ش «شیخ محمدرضا مظفر، اصلاحگر حوزه‌ها»]، در مجله‌اندیشه تقریب، شماره ۴، پاییز ۱۳۸۴ش.
 * آل‌محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۶ق.
 * [https://ketab.ir/book/3c64208f-ae3c-4a9c-8bff-66e978382865 المنطق (دارالتفسیر)»]، سایت خانه کتاب ایران، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
@@ خط ۹۸: / خط ۹۵: @@
 * [https://hawzah.net/fa/Question/View/11932/جزئیات-دوره-های-آموزش-دروس-حوزوی «جزئیات دوره‌های آموزش دورس حوزوی»]، در پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ انتشار: ۲۸ دی ۱۳۸۵ش، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
 * خاقانی، علی، شعراء الغری، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۸ق.
-* شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، بیروت، دار المرتضی، ۱۴۰۹ق.
+* شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، بیروت،‌ دار المرتضی، ۱۴۰۹ق.
 * غرویان، محسن، نقد ترجمه المنطق، در مجله کیهان اندیشه، شماره ۱۲، ۱۳۶۶ش.
 * قانصوه، محمود، المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه، بیروت، دارالمورخ العربی، ۱۴۱۸ق.
-* محمدی خراسانی، شرح منطق مظفر، قم، انتشارات الامام حسن بن علی (ع)، ج۱، ۱۳۸۷ش.
+* محمدی خراسانی، شرح منطق مظفر، قم، انتشارات الامام حسن بن علی(ع)، ج۱، ۱۳۸۷ش.
-* مظفر، محمدرضا، المنطق، بیروت، دار التعارف، ۲۰۰۶م.
+* مظفر، محمدرضا، المنطق، بیروت،‌ دار التعارف، ۲۰۰۶م.
 * مظفر، محمدرضا، المنطق، ترجمه و شرح سید مصطفی حسینی دشتی، تهران، آرایه، ۱۳۸۱ش.
 * مظفر، محمدرضا، عقائد الامامیة، قم، انصاریان، ۱۴۲۹ق.