علی حبه جنه: تفاوت میان نسخه‌ها

  | شاعر = [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]]

|عَلیٌّ حُبُّه جُنَّة | قَسیمُ النّارِ و الجَنَّة |وَصیُّ المصطفی حَقّاً | إمامُ الإنسِ و الجِنَّة<ref>ینابیع المودة‏، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۵۴</ref> |}}

در مصراع اول، به جُنَّة بودن محبت [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] اشاره شده‌ است. جنة در لغت به‌معنای سلاح<ref>ابن درید، جمهرة اللغة، ۱۹۸۷م، ج۱، ص۹۳؛ جوهری، الصحاح، ۱۹۵۶م، ج۵، ص۲۰۹۴.</ref> یا سپر<ref>ابن منظور، لسان العرب، بیروت، ج۱۳، ص۹۴؛ زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۸، ص۱۱۵.</ref> است که از شخص محافظت می‌کند. برخی این واژه را به‌معنای هر چیزی دانسته‌اند که از انسان محافظت می‌کند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، بیروت، ج۱۳، ص۹۴؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، بیروت، ج۴، ص۱۹۵.</ref>

مضمون مصراع اول این شعر به روایتی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] مربوط است که محبت امام علی(ع) را سبب مصونیت از آتش می‌داند و در آثار [[شیعه|شیعی]]<ref>شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۶۵۷؛ طبری آملی، بشارة المصطفی، ۱۳۸۳ق، ص۷۵؛ علامه حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۲۲۵ – ۲۲۶.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۸۰؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۲۴۳-۲۴۴؛ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۹۷.</ref> انعکاس یافته است.{{مدرک|مدرک}}البته این مطلب به نقل از [[عمر بن خطاب]] هم بیان شده است<ref>دیلمی، الفردوس بمأثور، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۱۴۲.</ref> و در برخی از مصادر، شعری را بدین مضمون به خلیفه دوم منتسب ساخته‌اند.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۲۰۰.</ref>

تقسیم بهشت و جهنم توسط امام علی(ع) نیز در احادیث رسول خدا(ص) درباره امام علی(ع)<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۸۹ – ۳۹۰؛ خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۵۱؛ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۱، ۴۶، ۸۹، ۳۶۱، ۶۷۱.</ref> و در گفته‌های خود امام علی<ref>صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۹۱، ۱۹۲، ۱۹۹، ۲۰۰، ۲۰۱، ۴۱۵، ۴۱۶؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷ – ۱۸؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۹۶ – ۱۹۸.</ref> و دیگر [[امامان شیعه|ائمه]]<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۲۴؛ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۱۵، شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۸۵ – ۸۶.</ref> نقل شده است. چنان‌که این مطلب در منابع اهل‌سنت نیز انعکاس یافته<ref>برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۵۶۱ – ۵۶۷.</ref> و برخی همچون [[ابن ابی‌الحدید|ابن‌ابی‌الحدید]] در [[شرح نهج البلاغه (ابن‌ابی‌الحدید)|شرح نهج‌البلاغه]] آن را [[خبر مستفیض|مستفیض]] دانسته‌اند.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۱۶۵.</ref> و گفته شده که [[احمد بن حنبل|ابن‌حنبل]] از این مسئله دفاع کرده است.<ref>ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، بیروت، ج۱، ص۳۱۹ – ۳۲۰؛ ابن فوطی، مجمع الآداب، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۵۲.</ref>{{یادداشت|در گزارشی احمد بن حنبل این روایت را به‌خاطر یکی از افراد حاضر در [[اسناد|سلسله سند]] تضعیف کرده، اما حدیث دیگری مشابه با همین مضمون که پیامبر اسلام، حب و بغض نسبت به امام علی(ع) را نشان‌دهنده [[ایمان]] و [[منافق|نفاق]] می‌داند، تأیید کرده و با استناد به آیه قرآن نساء، ۱۴۵ جایگاه منافق را در آتش می‌داند. ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۰۱.}}

شعر «علی حبه جنه» در منابع، به [[محمد بن ادریس شافعی]] از [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|فقهای چهارگانه اهل‌سنت]] ([[سال ۱۵۰ هجری قمری|۱۵۰]]-[[سال ۲۰۴ هجری قمری|۲۰۴ق]]) نسبت داده شده است.<ref>قندوزی، ینابیع المودة‏، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۵۴؛ مرعشی، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۵، ص۱۸۸، ج۲۰، ص۲۵۲، ۳۲۸، ۳۹۲ – ۳۹۳، ۳۹۴ – ۳۹۵، ج۲۱، ص۶۵۲؛ کشفی، مناقب مرتضوی، ۱۳۸۰ش، ص۱۶۱.</ref> از عامر بن ثعلبه<ref>ابن عبدالوهاب، عیون المعجزات، قم، ص۳۱؛ طبری آملی صغیر، نوادر المعجزات، ۱۴۲۷ق، ص۱۲۱.</ref> یا عمّار بن تغلبه<ref>بحرانی، مدینة معاجز، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۶۰.</ref> نیز به‌عنوان شاعر این شعر نام برده شده است.  

همچنین آثار دیگری بدون نام بردن از سراینده این شعر، تنها به نقل آن بسنده کرده‌اند.<ref>حموی شافعی، فرائد السمطین، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۳۲۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۶۰؛ ابن طاووس، طرف من الأنباء و المناقب، ۱۴۲۰ق، ص۲۹۳ – ۲۹۴.</ref>

اشعاری با مضمون مشابه علی حبه جنه و درباره مصونیت از آتش با محبت امام علی(ع) و قسیم النار و الجنه بودن امام توسط شاعران دیگر سروده شده است.<ref>برای اطلاعات بیشتر در این زمینه نگاه کنید به: ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۵۹ – ۱۶۰؛ طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ۵۶۶ – ۵۶۷.</ref> برخی از آنها عبارتند از:

{{شعر۲|ذاکَ قَسیمُ النّارِ مِن قیلِه | خُذی عَدُوّی و ذَری ناصِری |ذاک علیِّ بنُ أبی طالب| صِهرُ النبیِّ المصطفی الطاهرِ<ref>طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۵۶۶؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۲۳. برای دیدن دیگر اشعار منتسب به سید حمیری در این‌باره نگاه کنید به: ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۵۹؛ ابن طاوس، طرف من الأنباء و المناقب، ۱۴۲۰ق، ص۲۹۳.</ref> {{یادداشت|ایشان [امیر مؤمنان(ع)] تقسیم کننده [بهشت] و جهنم است و [به آتش] می‌فرماید دشمن من را بگیر و دوست مرا رها کن.<br>

و چطور از آتش بترسد کسی که یقین دارد تو مولای او هستی و تو تقسیم کننده دوزخ [و بهشت] هستی.}} |}}

{{شعر۲|قسیمُ الجحیمِ فَهذا له | و هذا لها باعتدال القسمِ<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۶۰؛ طباطبایی، أهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۵۶۶.</ref> {{یادداشت|[امام علی(ع)] تقسیم کننده [بهشت و] جهنم است و می‌فرماید که این فرد برای او و این فرد برای آتش است. درحالی‌که با عدالت به تقسیم می‌پردازد.}}|}}

مضمون شعر علی حبه جنة در توصیف [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] توسط نویسندگان بعدی به‌کار رفته است<ref>قلقشندی، صبح الأعشی، ۱۹۸۷م، ج۸، ص۲۴۰ – ۲۴۱؛ مدرسی طباطبایی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۱۳۶.</ref> و بعدها برخی از شعرا مانند [[عطار نیشابوری]]<ref>رادفر، مناقب علوی در آئینه شعر فارسی، ۱۳۸۱ش، ص۳۲.</ref> و موسی بن جعفر حسینی طالقانی<ref>سماوی، الطلیعة من شعراء الشیعة، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۳۶ – ۳۳۷.</ref> از دو بیت این شعر یا مطلع آن در اشعار خود بهره برده‌اند.  

* ابن ابی یعلی، محمد، طبقات الحنابلة، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

* ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، ۱۴۰۴ق.

* ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.

* ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، بیروت، دار العلم للملایین‏، ۱۹۸۷م.

* ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.

* ابن طاوس، علی بن موسی، طرف من الأنباء و المناقب‏، مشهد، تاسوعا، ۱۴۲۰ق.

* ابن عبد الوهاب، حسین بن عبد الوهاب، عیون المعجزات‏، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.

* ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.

* ابن فوطی، عبد الرزاق بن احمد، مجمع الآداب فی معجم الألقاب‏، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۶ق.

* ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب‏، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، بی‌تا.