کاربر ناشناس
حسینیه ارشاد: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahboobi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Aghaie بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
==تاسیس و آغاز فعالیت== | ==تاسیس و آغاز فعالیت== | ||
پس از صدور مجوز | پس از صدور مجوز رسمی، در آذر ۱۳۴۶ ساختمان حسینیه ارشاد رسماً گشایش یافت و سخنرانیهای دینی در آن آغاز شد. بسیاری از روحانیان سرشناس و برخی افراد مشهور غیرروحانی از سخنرانان آن بودند، از جمله: | ||
{{ستون-شروع|3}} | |||
# [[فخرالدین حجازی]] | |||
# [[محمدتقی شریعتی]] | |||
# [[محمد مفتح]] | |||
# [[حسین نوری همدانی]] | |||
# [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] | |||
# [[سیدمحمد محیط طباطبائی]] | |||
# [[علی گلزاده غفوری]] | |||
# [[محمدجواد باهنر]] | |||
# [[سیدعبدالکریم هاشمی نژاد]] | |||
# [[محمدمهدی موحدی کرمانی]] | |||
# [[ابوالقاسم خزعلی]] | |||
# [[سیدصدرالدین بلاغی]] | |||
# [[علی دوانی]] | |||
# [[ناصر مکارم شیرازی]] | |||
# [[سیدمرتضی شبستری]] | |||
# [[سید علی حسینی خامنهای]] | |||
{{پایان}} | |||
و همین طور [[علی شریعتی]]، [[عباس زریاب خویی]] و [[محمداسماعیل رضوانی]] نیز در آنجا سخنرانی میکردند و افزون بر آن، مدرّس سیره نبوی و تاریخ اسلام بودند. [[رضا اصفهانی]] نیز مدرّس [[فلسفه اسلامی]] بود.<ref>شریف پور، ص۲۵۶؛ حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک، جاهای متعدد؛ میناچی مقدّم، مصاحبه مورخ ۱۲ آبان ۱۳۸۷.</ref> | |||
نشر مطبوعات | نشر مطبوعات دینی از اهداف مندرج در اساسنامه حسینیه بود که با چاپ و نشر آثار و سخنرانیهای استادان فعال در حسینیه، از جمله مطهری، محمدتقی شریعتی و علی شریعتی، آغاز شد.<ref>برای آگاهی از عناوین برخی از این آثار رجوع کنید به شریعتی در نگاه مطبوعات، ج۱، ص۵۹؛ یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری، کتاب ۱، ص۵۳۷؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «حسینیه ارشاد »، ش۳۵۵، ص۸۵.</ref> | ||
== | ==فعالیتهای حسینیه== | ||
=== | ===فعالیتهای علمی حسینیه=== | ||
فعالیتهای علمی حسینیه در سه بخش پژوهش، آموزش و تبلیغ پیش بینی شده بود. | |||
*بخش پژوهش شامل | *بخش پژوهش شامل گروههای اسلام شناسی، تاریخ اسلام، فرهنگ و علوم اسلامی، علوم اجتماعی، کشورهای اسلامی، ادبیات و هنر اسلامی بود. | ||
*بخش تبلیغ در حیطه وعظ و خطابه | *بخش تبلیغ در حیطه وعظ و خطابه دینی، برگزاری اجلاسهای تخصصی و همایش و مصاحبههای علمی، دعوت از شخصیتهای علمی اسلامی خارج و داخل، پاسخ به پرسشهای فلسفی و مذهبی، انتشار کتابهای اعتقادی، مناظرات مذهبی و جز آن فعالیت داشت. | ||
*بخش آموزش | *بخش آموزش دارای گروههای قرآن شناسی، اسلام شناسی، آموزش مبلّغ، ادبیات، هنر و نمایش مذهبی، زبان و ادبیات عرب و زبانهای خارجی، و تعلیمات عمومی مذهبی ویژه بانوان بود. برنامههای هریک از این بخشها در روزنامه برای آگاهی همگان منتشر میشد.<ref>رجوع کنید به اطلاعات، ش۱۳۷۹۱، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۱، ص۱۷.</ref> | ||
=== | ===فعالیتهای جانبی=== | ||
تأسیس | تأسیس کاروان حج و تشکیل جلسات آموزش مناسک حج، و تشکیل گروههای هنری و اجرای نمایش از دیگر برنامههای جنبی و نوآورانه حسینیه ارشاد بود. دو نمایش ابوذر و نهضت شیعی سربداریه را ساواک بسیار خطرناک تشخیص داد و مانع اجرای مجدد آنها شد.<ref> حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک، ص۲۵۶ـ۲۶۰؛ دکتر شریعتی در آیینۀ خاطرات، ص۱۰۵ـ ۱۰۶.</ref> | ||
==حضور | ==حضور جدّی مطهری در برنامهها== | ||
سالهای ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۹ش دوره نخست فعالیت حسینیه ارشاد، و به تعبیری دوره حضور جدّی مطهری در برنامه ریزی و پیشبرد و مدیریت امور آن، بود. مطهری ــ که از آغاز کار حسینیه، برای ایراد سخنرانی به جمع بانیان حسینیه پیوسته بودــ با توجه به اشرافش بر علوم و معارف اسلامی، از سوی هیئت مدیره، متصدی امور پژوهش و آموزش علمی و دینی شد.<ref> میناچی مقدّم، ۱۳۷۹ش، ص۵</ref> بر این اساس، حتی گفته شده است که مطهری بانی حسینیه ارشاد بود.<ref> سرگذشتهای ویژه از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری، ج۱، ص۹۵، به روایت سیدعلی خامنهای؛ قس میناچی مقدّم، مصاحبه مورخ ۱۲ آبان ۱۳۸۷</ref> وی تا ۱۳۴۹ش بیشترین تعداد جلسات سخنرانی را داشت و تأثیرگذارترین فرد در جمع گردانندگان حسینیه ارشاد بود.<ref> رجوع کنید به میناچی مقدّم، ۱۳۸۴ش، ص۵۳ـ۵۴؛ نیز رجوع کنید به ادامه مقاله.</ref> | |||
==آغاز فعالیت شریعتی در حسینیه== | ==آغاز فعالیت شریعتی در حسینیه== | ||
در | در ۱۳۴۶ش استقبال جوانان از سخنرانیهای [[فخرالدین حجازی]] و نظر مطهری بر کنار گذاشتن او از حسینیه ارشاد، موجب بروز بحران در هیئت مدیره شد که با کناره گیری حجازی اندکی فروکش کرد.<ref> مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «حسینیه ارشاد »، ش ۳۵۳، ص۱۷۱، ۱۷۶؛ رهنما، ص۲۳۲ـ ۲۳۳؛ نیز رجوع کنید به فلسفی، ص۳۰۷</ref> علی شریعتی، که از ۱۳۴۵ش با تدریس تاریخ اسلام در [[دانشگاه مشهد]] شهرت یافته بود، به دعوت مطهری، از آبان ۱۳۴۷ به جمع سخنرانان حسینیه ارشاد پیوست. وی با قدرت بیان و سبک و رویکرد ویژهاش به مباحث، عملا سایر سخنرانیهای مؤسسه را تحت تأثیر قرارداد. نخستین سخنرانی وی در سوم آبان ۱۳۴۷، مورد توجه مخاطبان و سخنرانان حسینیه، از جمله مطهری، قرار گرفت.<ref> دوانی، ص۴۴؛ رهنما، ص۲۳۴.</ref> | ||
==حسینیه ارشاد، متأثر از جنبش | ==حسینیه ارشاد، متأثر از جنبش اسلامی== | ||
جریانهای فکری در حسینیه ارشاد، متأثر از جنبش اسلامی صد سال اخیر در ایران و دیگر کشورهای اسلامی بود. رویکرد این جریان، تمسک به اسلام به عنوان عامل آگاهی بخش و تحول آفرین بود، که به ویژه بر ابعاد ایدئولوژیک دین تأکید داشت و رسالت خود را هویت بخشی به نسل جوان، خرافه زدایی، مبارزه با تحجر و جمود فکری، مبارزه فکری با [[مارکسیسم]] و جریانات غیراسلامی در جامعه میدانست. <ref> رجوع کنید به یوسفی اشکوری، ص۱۲۵ـ۱۲۶، ۱۳۱ـ۱۳۲؛ جعفریان، ص۲۸۴.</ref> | |||
==فعالیت گسترده | ==فعالیت گسترده شریعتی== | ||
از فروردین | از فروردین ۱۳۵۰ش، در پی خروج مطهری و به تبع آن شماری از روحانیان همفکر وی، <ref> سرگذشتهای ویژه از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری، ج۱، ص۹۹، به روایت سیدعلی خامنهای؛ جعفریان، ص۲۸۴ـ۲۸۵</ref> حسینیه ارشاد عملاً پایگاه فعالیت بیوقفه شریعتی شد و او، که با ممنوعیت تدریس در [[دانشگاه مشهد]] نیز مواجه شده بود، همه فرصت و توان خود را مصروف تدریس و ایراد سخنرانی در این مرکز کرد. <ref> ابوالحسنی، ص۴۱۰؛ در مورد چگونگی ممنوعیت اعمال شده رجوع کنید به متینی، ص۸۶۵؛ نیز رجوع کنید به شریعت رضوی، ج۱، ص۱۵۹.</ref> | ||
گردانندگان حسینیه ارشاد نیز | گردانندگان حسینیه ارشاد نیز ـ که آرمان خود را «بازگرداندن نسل جوان و روشنفکر از غربزدگی به اسلام و نجات توده مذهبی» میدانستند ـ در فراهم آوردن محیط مطلوب برای فعالیتهای شریعتی تلاش میکردند.<ref> رجوع کنید به شریعتی، ۱۳۸۴ش، ص۱۴۷؛ نیز در مورد تحلیل خود شریعتی از اهمیت حسینیه ارشاد رجوع کنید به شریعتی، ۱۳۷۷ش، ص۱۲۶.</ref> | ||
==اختلاف نظر درباره جلسات شریعتی== | ==اختلاف نظر درباره جلسات شریعتی== | ||
جلسات درس | جلسات درس شریعتی، با عنوان تاریخ ادیان و اسلام شناسی، و سخنرانیهای او در مناسبتهای مذهبی مورد توجه بسیاری از جوانان به ویژه دانشجویان قرار گرفت، اما محتوای مباحث و نیز کثرت مخاطبان آن، حساسیتها و مخالفتهای فراوانی را برانگیخت. از نظر شماری از مخالفان و معارضان حکومت، حسینیه ارشاد نقش «سوپاپ اطمینان» را برای حکومت داشت. که در منطقهای از شمال شهر تهران برای بورژواها ساخته شده بود.<ref> رجوع کنید به نجات حسینی، ص۴۱۶؛ رهنما، ص۲۷۸؛ بهشتی، ص۱۰۸؛ جعفری، ص۳۱</ref> مبارزان چپگرا حتی سخنرانان حسینیه را به همکاری با ساواک متهم میکردند.<ref> دکتر شریعتی در آیینۀ خاطرات، ص۲۲۸</ref> این در حالی بود که تفسیرهای انقلابی شریعتی از تشیع، در نظر برخی تحلیلگران، الهام بخش گروههای معارض بود.<ref> رجوع کنید به آبراهامیان، ص۴۹۰؛ نجاتی، ج۱، ص۴۰۰؛ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به جعفری، ص۳۱.</ref> | ||
==حسینیه ارشاد و واکنش حکومت== | ==حسینیه ارشاد و واکنش حکومت== | ||
===نظارت بر | ===نظارت بر فعالیتهای حسینیه=== | ||
سران [[ | سران [[حکومت پهلوی]] نیز حسینیه ارشاد را از همان آغاز زیرنظر داشتند. ابتدا برفعالیتهای گردانندگان حسینیه صرفاً نظارت میکردند، اما به تدریج و در پی توسعه و تعمیق فعالیتها و حضور اشخاص معارض و سیاسی در این مرکز، حساسیت مقامات امنیتی برانگیخته شد؛ با وجود این، باتوجه به امکان نفوذ و سیطره جریان چپ در کشور، که خطری بالقوه برای آن حکومت بود، آن را به نفع خود ارزیابی کرد. در این میان، سخنرانیهای ستیزه جویانه شریعتی که به تدریج رنگ و بوی انقلابی مییافت و نیز تأثیر بیان و قلم او در جذب جوانان به سوی فعالیتهای سیاسی و مبارزه، به منزله هشداری برای حکومت بود.<ref> در مورد ابعاد سیاسی سخنرانیهای حسینیه ارشاد و نقش سخنرانان آن در ایجاد انگیزههای مبارزاتی رجوع کنید به غفاری، ص۹۷؛ نراقی، ص۱۳۲ـ۱۳۳؛ عمید زنجانی، ص۲۲۹؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «حسینیه ارشاد »، ش ۳۵۵، ص۴۲ـ۴۵، ش ۵۰۴، ص۳۳۸ـ۳۳۹؛ فوکو، ص۴۰ـ۴۱.</ref> | ||
مخالفت علما و روحانیان با حسینیه ارشاد نیز، پس از گسترش | مخالفت علما و روحانیان با حسینیه ارشاد نیز، پس از گسترش فعالیتهای شریعتی، افزایش یافت. این مخالفت، که عمدتاً ناظر بر جهت گیریها و محتوای دینی مطالب شریعتی بود، در سطوح گوناگون، از مجتهدان و مراجع تقلید، مدرّسان و نویسندگان حوزه علمیه قم و وعاظ، و از شکل تحریم تا نقد محتوایی و علمی بروز و ظهور داشت. <ref> محمدمهدی جعفری، فعال سیاسی و از همراهان علی شریعتی، مصاحبه مورخ ۲۵ مهر ۱۳۸۷؛ برای نمونهای از نقدها رجوع کنید به نشریه درسهایی از مکتب اسلام، سال ۱۳، بهمن ۱۳۵۰، ش ۱، ص۷۶ـ۷۸؛ برای آگاهی از برخی دلایل مخالفت با شریعتی و به تبع آن حسینیه ارشاد رجوع کنید به انصاری، ص۱۰۰؛ رهنما، ص۲۶۶ـ۲۷۶؛ شریعتی، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۵؛ اسلامی، ص۶۱ـ۶۵، ۷۰ـ۷۴.</ref> | ||
شدت یافتن لحن | شدت یافتن لحن شریعتی در نقد مجموعه روحانیت و نیز انتشار گسترده نوشتههایش در این باره، موجب شد شماری از علما، درباره حسینیه ارشاد و به ویژه مطالب سخنرانیهای شریعتی، به متدینان هشدار دهند.<ref> رجوع کنید به اسناد انقلاب اسلامی، ج۱، ص۳۵۲، ج۵، ص۱۴۴ـ۱۴۵؛ حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک، ص۲۹۹، ۳۱۵، ۳۲۰؛ شریعتی به روایت اسناد ساواک، ج۲، ص۱۲۰ـ۱۲۱</ref> گویا حکومت پهلوی از مقابله روحانیت با جریان فکری حسینیه ارشاد خرسند بود و از آن بهره برداری کرد.<ref> رجوع کنید به مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «حسینیه ارشاد »، ش ۳۵۵، ص۸۳، ۱۲۱، ش ۵۰۵، ص۱۵۷</ref> گفتنی است که مصدقیها و روشنفکران غیرمذهبی نیز از منتقدان حسینیه ارشاد و شخص شریعتی بودند.<ref> رجوع کنید به شریعت رضوی، ج۲، ص۳۴۷ـ۳۵۲؛ سامی، ص۱۰؛ اکبری، ص۹ـ۱۰.</ref> | ||
===تعطیلی حسینیه=== | ===تعطیلی حسینیه=== | ||
در | در ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱ش، هم زمان با اوج گرفتن مبارزات سیاسی در جامعه و نقش فعال حسینیه ارشاد در جذب جوانان دانشگاهی و گرایش فعالان سیاسی به حسینیه ارشاد و پایگاه شدن آن محل برای مبارزان با حکومت، دستگاه امنیتی حکومت ادامه کار حسینیه ارشاد را در قالب جلسات سخنرانی صلاح ندانست. <ref> رجوع کنید به جعفری، ص۳۳؛ رزمجو، ص۲۱۱؛ شریعتی به روایت اسناد ساواک، ج۲، ص۱۱۱، ۱۱۸.</ref> | ||
====دلایل تعطیلی==== | ====دلایل تعطیلی==== | ||
درخصوص تعطیل حسینیه ارشاد در آبان | درخصوص تعطیل حسینیه ارشاد در آبان ۱۳۵۱ ــ که به دستور مستقیم [[محمدرضا پهلوی]] صورت گرفت ــ چند نظر ابراز شده که از آن جمله است: | ||
# فشار محافل مذهبی و روحانیان بر شاه و حکومت برای تعطیل کردن حسینیه ارشاد؛ <ref> رجوع کنید به جعفریان، ص۲۸۶؛ جعفری، ص۳۳ـ۳۴</ref> | |||
# ناکامی ساواک در بهره برداری از حسینیه ارشاد به عنوان مرکزی در برابر «جنبش مسلّحانه »؛ <ref> علیجانی، ص۲۶۳</ref> | |||
# رفع نیاز حکومت به سخنرانیهای حسینیه به عنوان جریان مخالف با روحانیت. <ref> روحانی، ج۳، ص۳۵۹.</ref> | |||
به نظر میرسد عمدهترین دلیل | به نظر میرسد عمدهترین دلیل برای بسته شدن حسینیه ارشاد، آگاهی یافتن حکومت از عمق و تأثیر فعالیتهایی بود که، به دلیل صبغه مذهبی داشتن، به آنها چندان توجه نشده بود. | ||
پس از تعطیل حسینیه ارشاد و بازتاب آن در مجامع و محافل | پس از تعطیل حسینیه ارشاد و بازتاب آن در مجامع و محافل سیاسی و مذهبی و دانشجویی، مقامات امنیتی کشور به بازگشایی و از سرگیری فعالیتهای آن نظر دادند و رئیس سازمان امنیت و اطلاعات کشور، به رئیس سازمان اوقاف نوشت که چون به تعویق افتادن برنامههای مذهبی در حسینیه ارشاد از نظر افکار عمومی به صلاح نیست، سازمان اوقاف رأساً متولی اداره این مؤسسه گردد. اما پیگیریها به نتیجه نرسید و محمدرضا پهلوی با بازگشایی مجدد حسینیه مخالفت کرد. <ref> مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «حسینیه ارشاد »، ش۳۵۳، ص۶۹؛ ش۵۰۵، ص۲۳۸ـ۲۴۰؛ حسینیان، ص۷۵۸ـ۷۵۹.</ref> | ||
با وجود تعطیل | با وجود تعطیل برنامههای رسمی حسینیه، توسعه و تکمیل بنای آن ادامه یافت و با استفاده از امکانات و فضای آن، اقدامات محدودی صورت گرفت از جمله: تهیه سرودهای انقلابی توسط [[حمید شاهنگیان]] و [[حسین صبحدل]]، و چاپ و تکثیر مخفیانه جزوات و کتابهای [[علی شریعتی]].<ref> میناچی مقدّم، مصاحبه مورخ ۱۲ آبان ۱۳۸۷.</ref> | ||
==حسینیه پس از | ==حسینیه پس از پیروزی انقلاب== | ||
=== | ===فعالیتهای علمی و مذهبی=== | ||
حسینیه ارشاد پس از | حسینیه ارشاد پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی]]، بازگشایی و فعالیتهای اجتماعی و علمی و مذهبی آن از سر گرفته شد.<ref> رجوع کنید به آیندگان، سال ۱۲، ش ۳۳۲۶، شنبه ۱۸ فروردین ۱۳۵۸، ص۱</ref> تشکیل انجمن شعر و ادب و برگزاری کلاسهای آموزش قرآن، تفسیر [[نهج البلاغه]]، [[ادبیات عرب]]، حافظ شناسی و تفسیر [[مثنوی]] و جز آن، از جمله فعالیتهای علمی پس از انقلابِ حسینیه ارشاد است. | ||
این مؤسسه بیش از | همچنین حسینیه ارشاد به مناسبت اعیاد یا سوگواریهای مذهبی و نیز در سالروز درگذشت علی شریعتی، [[طالقانی]]، [[سحابی]] و [[بازرگان]]، همه ساله، مراسم ویژهای برگزار میکند. در آخرین انتخابات مجمع عمومی مؤسسان، ناصر میناچی مقدّم به ریاست دائم هیئت مؤسس و امنا برگزیده شد.<ref> میناچی مقدّم، مصاحبه مورخ ۱۲ آبان ۱۳۸۷؛ روزنامه رسمی کشور، ش ۱۸۳۸۶، ۲۸ فروردین ۱۳۸۷، ص۱۴.</ref> | ||
این مؤسسه بیش از دهها عنوان کتاب تاریخی، ادبی و دینی منتشر کرده است.<ref> افسانه عطائی، مدیر انتشارات حسینیه ارشاد، مصاحبه مورخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷</ref> نشریه داخلی آن با عنوان ارشاد، که اولین شماره آن در بهمن ۱۳۷۶ انتشار یافت، تا شماره ۲۲ (زمستان ۱۳۸۵ش) منتشر شده است. | |||
[[پرونده:Hosineih2.jpg|بندانگشتی|کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد]] | [[پرونده:Hosineih2.jpg|بندانگشتی|کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد]] | ||
كتابخانه عمومى حسینیه ارشاد در تیر ۱۳۵۹، بنابه وصیت دكتر على شریعتى، افتتاح شد. این كتابخانه داراى | كتابخانه عمومى حسینیه ارشاد در تیر ۱۳۵۹، بنابه وصیت دكتر على شریعتى، افتتاح شد. این كتابخانه داراى بخشهاى ویژه (مانند بخش كودكان، ناشنوایان، نابینایان و نشریات) بوده و تا ۱۳۸۷ش، بیش از ۱۳۰۰۰۰ جلد كتاب داشته است. <ref> شهمیرنورى، ص ۸؛ عطائى، مصاحبه مورخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷.</ref> | ||
===فعالیتهاى اجتماعى=== | ===فعالیتهاى اجتماعى=== | ||
حسینیه چندین مركز درمانى خیریه، مانند درمانگاه و بیمارستان و زایشگاه، در مناطق محروم تأسیس كرده است.<ref> شهمیرنورى، ص۸؛ عطائى، مصاحبه مورخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷.</ref> | حسینیه چندین مركز درمانى خیریه، مانند درمانگاه و بیمارستان و زایشگاه، در مناطق محروم تأسیس كرده است.<ref> شهمیرنورى، ص۸؛ عطائى، مصاحبه مورخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷.</ref> | ||
خط ۷۸: | خط ۱۰۲: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس| | {{پانویس|اندازه=ریز|3}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} |