خزیمه بن ثابت: تفاوت میان نسخه‌ها

| نسب/قبیله    = [[بنی خطبه|بنی خَطْمَه]] قبیله [[اوس و خزرج|اوس]]

| حضور در جنگ‌ها = [[جنگ بدر|بدر]] • [[جنگ احد|احد]] • [[جنگ موته|موته]] • [[جنگ جمل|جمل]] • [[جنگ صفین]]

| دیگر فعالیت‌ها  = حمل پرچم بنی‌خطمه در [[فتح مکه]] • راوی (شهادت به کشته شدن [[عمار]] به دست گروه ستمکار)

'''خُزَیمَة بن ثابِت'''، ملقب به '''ذوالشهادتین''' از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] و از یاران [[حضرت علی(ع)]]. به دلیل پذیرفته شدن شهادت او به منزله شهادت دو نفر، پیامبر او را ذوالشهادتین خواند. وی در [[جنگ صفین]] در رکاب حضرت علی(ع) به [[شهادت]] رسید.

خُزَیمَة بن ثابِت، بن فاکه بن ثَعْلَبَة بن ساعده انصاری، اهل [[مدینه]]، از قبیله [[اوس و خزرج|اوس]] و طایفه [[بنی‌خطبه|بنی‌خَطْمَه]]، از اصحاب [[پیامبر اسلام(ص)]] و یاران [[حضرت علی(ع)]] بود.

مادرش، کبْشَة دختر اَوْس، از [[بنی‌ساعده]] بود.<ref>ابن کلبی، جمهرةالنسب، ص۶۴۲-۶۴۳؛ ابن اثیر، اُسد الغابة، قاهره، ج۲، ص۱۳۳؛ نووی، تهذیب الاسماء، مصر، ج۱، ص۱۷۵.</ref> [[کنیه]] خزیمه را ابوعماره نوشته‌اند.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، قاهره، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۷۸.</ref>

== اسلام آوردن خزیمه==

زمان اسلام آوردن وی مورد اختلاف است. برخی اسلام وی را پیش از [[غزوه بدر]] ([[سال دوم هجری]])<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۸۸؛ ابن حجر، ج۱، ص۱۹۳؛ مزی،ج۸، ص۲۴۳.</ref> و گروهی پس از آن و پیش از [[غزوه احد]]([[سال سوم هجری قمری|سال سوم]]) دانسته‌اند.<ref> صفدی، ج۴، ص۳۶۲</ref> او پس از اسلام آوردن به همراه [[عمیر بن عدی بن خرشه]] مأمور شکستن بت‌های قبیله خود شد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۷۹.</ref>

خزیمة بن ثابت به لقب ذوالشهادتین معروف است،<ref>ابن کلبی، جمهرةالنسب، ص۶۴۳.</ref> زیرا در جریان گواهی خواستن بر صحت یک دادوستد، شهادت داد و [[رسول خدا]] شهادت او را به منزله شهادت دو شاهد عادل پذیرفت. گواهی خزیمه درباره اسبی از پیامبر، به نام مُرْتَجِز، بود<ref>ابن قتیبه، المعارف، ۱۳۸۸ق، ص۱۴۹؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۱۴.</ref> که پیامبر آن را از یک اعرابی خرید؛ اما آن اعرابی معامله را به تحریک برخی منافقان انکار کرد و خزیمه به نفع رسول خدا شهادت داد. پیامبر از او پرسید: «چگونه شهادت می‌دهی، در حالی که تو همراه ما نبودی؟» خزیمه پاسخ داد: «من می‌دانم که تو جز حق نمی‌گویی، چگونه تو را در آوردن دینی از جانب خدا تصدیق کنیم، ولی ادعایت بر خرید اسبی از یک اعرابی پلید را تصدیق نکنیم؟» پس از آن، پیامبر فرمود: «هر که خزیمه به نفع یا بر ضد وی برای او شهادت دهد، او را بس است».<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۷۸-۳۷۹؛ کلینی، الکافی، ج۷، ص۴۰۱؛ مقدسی، البدء و التاریخ، ۱۹۱۶م، ج۵، ص۲۴-۲۵؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، قاهره، ج۲، ص۱۳۳.</ref> این امر موجب موقعیت برای خزیمه شد و مردم [[مدینه]] اعم از [[اوس و خزرج]] بدین امر افتخار می‌کردند.<ref>ذهبی، ج۲، ص۴۷۸؛ ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۷۹.</ref>

خزیمة بن ثابت از مسلمانانی بود که در [[غزوه بدر]] و جنگ‌ها و غزوات پس از آن شرکت کرد.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، قاهره، ج۲، ص۱۳۳.</ref> به روایتی، وی نخستین بار در [[غزوه احد]] حضور یافت،<ref>ذهبی، ج۲، ص۴۸۵</ref> هر چند نویسندگان مَغازی نام وی را در شمار یاران پیامبر در غزوۀ احد یاد نکرده‌اند و گفته شده است که وی پس از غزوۀ احد در غزوات حضور یافت.<ref>ابن اثیر، اُسْد الغابة، قاهره، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۵۷.</ref> در هنگام [[فتح مکه]]، خزیمة بن ثابت پرچم طایفه [[بنی خطمه]] را حمل می‌کرد.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸.</ref> برخی منابع [[اهل سنت]] نقل کرده‌اند وی در خواب دید که بر پیشانی پیامبر(ص) [[سجده]] می‌کند، وقتی خواب خود را باز گو کرد پیامبر ضمن تصدیق رؤیای وی به خزیمه اجازه داد بر پیشانی حضرت سجده کند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۸۱؛ فسوی، ج۱، ص۳۸۰</ref>

خزیمة بن ثابت در [[جنگ موته]] ([[سال ۸ هجری قمری|سال ۸]]) حضور یافت.<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۶، ص۳۵۹؛ ذهبی، ج۲، ص۴۸۵</ref> خزیمه در این کارزار در نبردی تن به تن یکی از رومیان را کشت و جواهری را از وی به غنیمت گرفت که بعدها با فروش آن نخلستانی در بین بنی خطمه خرید.<ref>واقدی، المغازی، ج۲، ص۷۶۹؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۴۸۵. </ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان = سخنان خزیمه خطاب به ابوبکر|:«ای ابوبکر! آیا می‌دانی که رسول خدا(ص) گواهی مرا به تنهایی پذیرفت؟ ابوبکر پاسخ داد: بله. خزیمه گفت: پس من گواهی می‌دهم به خدا که از رسول خدا(ص) شنیدم می‌گفت: «اهل بیت من میان حق و باطل جدا می‌کنند و آنان پیشوایانی هستند که به آن‌ها اقتدا می‌شود»|تاریخ بایگانی|| منبع = صدوق، کتاب الخصال، ج۲، ص۴۶۱-۴۶۴.| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| اندازه خط = ۱۲px| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

برخی از منابع از حضور خزیمه در سقیفه بنی‌ساعده خبر داده‌اند. به گزارش این منابع خزیمه در این اجتماع به‌عنوان اولین سخنران به بیان فضائل انصار پرداخت و از آنها خواست که با مردی بیعت کنند که قریش از وی حساب برده و انصار از آسیبش در امان باشند.<ref>ابن اعثم کوفی، ج۱، ص۷. </ref>

 

نام خزیمه در میان ۱۲ نفری ذکر شده است که خلافت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه]] را انکار کردند و هر کدام با سخنانی از وی خواستند که از خلافت صرف‌نظر کند.<ref>صدوق، کتاب الخصال، ج۲، ص۴۶۱-۴۶۴.</ref>

خزیمه در بیعت با علی(ع) در سخنانی او را شایسته‌ترین برای خلافت، برترین اشخاص از جهت ایمان، داناترین نسبت به خدا و نزدیکترین به [[رسول خدا]] معرفی کرد.<ref>یعقوبی، ج۱، ص۱۷۸؛ نیز نک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۳۱.</ref> وی اشعاری در این‌باره سرود.<ref> مجلسی، بحارالانوار، ج۳۲، ص۳۴.</ref>

وی در [[جنگ جمل]] ([[سال ۳۶ هجری قمری|سال ۳۶]]) نقشی مهم ایفا کرد. درحالی که عمامه‌ای زرد رنگ بر سر و لباسی سفید بر تن داشت، فرماندهی هزار سوار را به عهده داشت و پرچم نیز در دست وی بود.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۵۹. </ref> هنگامی که امام علی(ع) از سران فتنه جمل [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[طلحه بن عبید الله|طلحه]]، [[عایشه]] و [[یعلی بن منیه]] گلایه کرد، خزیمه از جای برخاسته و آنها را پیمان شکن و غدار و فروتر از امیرالمؤمنین خوانده و شعری در این‌باره سرود.<ref>ابن اعثم کوفی، ج۲، ص۴۶۳-۴۶۴.</ref> در هنگام آغاز جنگ نیز با خواندن رجز با رشادت به نبرد پرداخت.<ref> همو، ج۲، ص۴۸۱.</ref>

در همین جنگ وقتی [[محمد حنفیه]] که پرچمدار بود در اجرای فرمان حمله علی(ع) مبنی بر آغاز نبرد، حمله مورد انتظار حضرت را انجام نداد و امام با ناراحتی پرچم را از وی گرفت<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۱، ص۳۲۰.</ref> با وساطت خزیمه پرچم به محمد برگردانده شد و حضرت، خزیمه و گروهی دیگر از [[جنگ بدر|بدریان]] را همراه وی ساخت. پس از جنگ، خزیمه در سخنانی از رشادت و جنگاوری محمد تمجید کرد.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۴۲-۲۴۳.</ref> برخی از منابع ضمن تایید حضور خزیمه از جنگ نکردن یاد کرده‌اند.<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۳، ص۴۷۱.</ref> که با گزارش‌های موثق دیگر مبنی بر شرکت فعالانه وی در نبرد همخوانی ندارد.

===در جنگ صفین، و شهادت===

خزیمه در [[جنگ صفّین]] از بزرگان سپاه امام بود. وی که در آن هنگام پیری ریش سپید بود، با ایمان به حقانیت [[امام علی(ع)]]، سرسختانه با سپاهیان [[معاویه]] جنگید و از فریب‌کاری معاویه سستی به خود راه نداد.<ref>ذهبی، ج۲، ص۴۸۵؛ امین، اعیان الشیعه، ج۶، ص۳۱۹.</ref> در جنگ صفّین، پس از آنکه [[عمار یاسر]] به [[شهادت]] رسید، خزیمةبن ثابت به چادر خویش رفت، [[غسل]] کرد و سپس به میدان جنگ آمد و چندان نبرد کرد تا به شهادت رسید.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۳۲، ۲۶۳؛ طوسی، ص۵۲-۵۳؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۶، ص۳۷۰.</ref>

 

 

برخی راویان گفته‌اند که خزیمةبن ثابت در زمان [[عثمان]] درگذشت و آن کسی که در صفّین حضور داشت، فرد دیگری همنام او بود،<ref>طبری، ج۴، ص۴۴۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۶، ص۳۷۱-۳۷۲.</ref> اما [[شهادت]] خزیمة بن ثابت در صفّین، طبق روایات عام و خاص، متواتر است و انکار شهادت خزیمه در صفّین، در واقع تلاشی از سوی معاندان برای بیان این مطلب است که مجاهدان [[بدر]]، [[علی(ع)]] را در صفّین یاری نکرده‌اند.<ref>تستری، ج۴، ص۱۷۲</ref> به‌علاوه، غالب مورخان همچون [[خطیب بغدادی]] و [[ابن ابی الحدید]]، گفته‌اند ذوالشهادتین همان خزیمة بن ثابت است و با استناد به کتب انساب، در میان انصار هیچ مرد دیگری به نام خزیمة بن ثابت نبوده است، این نظر که خزیمه فردی غیر از ذوالشهادتین است، در حقیقت ناشی از تعصب‌های برخاسته از تبلیغات [[امویان]] است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۱۰۹؛ ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۰؛ امین، أعیان الشیعه، ج۶، ص۳۱۷-۳۱۸.</ref>

خزیمةبن ثابت در زمره راویان [[حدیث]] و از ثقات است و بدون واسطه از [[رسول خدا(ص)]] حدیث نقل کرده است.<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۶، ص۳۵۸، ۳۶۶؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، قاهره، ج۲، ص۱۳۳.</ref> کسانی نیز از خزیمةبن ثابت روایت کرده‌اند که بعضی از آنان عبارت‌اند از:

#[[ابراهیم بن سعد بن ابی وقاص]]

#[[عطاء بن یسار]]<ref>ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۵۶.</ref>

از خزیمة بن ثابت، ۳۸ [[حدیث]] از [[رسول خدا]] روایت شده که در مجامع حدیثی آمده است.<ref>نووی، تهذیب الاسماء، مصر، ج۱، ص۱۷۶.</ref>

خزیمة بن ثابت ذوق شاعری نیز داشت و اشعار بسیاری به او منسوب است. بعضی او را در زمرۀ شعرای [[شیعه]] برشمرده‌اند. خزیمه که در وقایعی چون [[سقیفه بنی ساعده]]، [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفّین]] حاضر بوده، در تفضیل و ستایش [[امیرالمؤمنین]] [[علی(ع)]] و حمایت از آن حضرت اشعار فراوانی سروده است.<ref>نصربن مزاحم، وقعه صفین، ص۳۹۸؛ ابن شهرآشوب، ج۲، ص۲۱۱، ۳۲۰، ۳۴۵، ۳۶۲، ۳۷۵-۳۷۶؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۶، ج۱۳، ص۲۳۱.</ref>

خزیمه دو همسر به نام‌های جمیله دختر زید بن خالد از بنی قوقل و صفیه دختر عامر از بنی خطمه داشت. عبدالرحمن و عبدالله از همسر اول و عماره از صفیه متولد شدند.

در جریان شهادت خزیمه در صفین از دختری به نام ضُبیعه یا نعیمه نام برده شده که در شهادت پدرش مرثیه خواند.<ref>نصربن مزاحم، وقعه صفین، ص۳۶۵-۳۶۶.</ref> در شرح حال خزیمه به داشتن دختری به این نام اشاره نشده و دختر عماره به نام نعیمه معرفی شده است.

* ابن اثیر، اُسْد الغابة فی معرفة الصحابة، تحقیق محمدابراهیم بنا و محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره، بی‌نا، ۱۳۹۰-۱۳۹۳ق.

* ابن بابویه، امالی الصدوق، چاپ حسین اعلمی، بیروت ۱۴۰۰.

* ابن بابویه، کتاب الخصال، صححه و علق علیه: علی اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.

* ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، نجف ۱۳۷۶.

* محمد بن عمرکشی، اختیار معرفةالرجال المعروف برجال الکشی، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸.

* محمدبن محمد مفید، الجمل و النصرة لسیدالعترة فی حرب البصرة، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۴۱۶/۱۳۷۴.

* نصر بن مزاحم منقری، وقعه صفین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲.

* نووی، محی الدین، تهذیب الاسماء و اللغات، مصر، ادارة الصباعة المنیریة (افست تهران)، بی‌تا.

* علی بن ابی بکر هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، چاپ جانین سوردیل ـ طومین، دمشق ۱۹۵۳.