کاربر ناشناس
تنبیه الامة و تنزیه الملة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mahboobi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
}} | }} | ||
'''تنبیه ُالاُمَّة و تَنْزیه ُالمِلَّة''' ، مشهورترین رساله درباره مبانی فکری و ابعاد گوناگون حکومت [[مشروطه]]، بر اساس نگرش [[شیعه|شیعی]]، نوشته [[میرزا محمدحسین غروی نائینی]](متوفی 1355) به فارسی | '''تنبیه ُالاُمَّة و تَنْزیه ُالمِلَّة''' ، مشهورترین رساله درباره مبانی فکری و ابعاد گوناگون حکومت [[مشروطه]]، بر اساس نگرش [[شیعه|شیعی]]، نوشته [[میرزا محمدحسین غروی نائینی]](متوفی 1355) به فارسی . | ||
نائینی از شاگردان مبرِّز [[میرزاحسن شیرازی]] (متوفی 1312)، آقا [[سیدمحمد فشارکی اصفهانی]] (متوفی 1316) و آخوند [[آخوند خراسانی|ملامحمد کاظم خراسانی]] (متوفی 1328)، و مجتهدی توانا و آگاه به مسائل زمان خود بود <ref>معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج 1، ص 285</ref> | ==تاریخ نگارش و نام کامل== | ||
این اثر در 1327 نوشته شده و نام کامل آن '''تَنبیهُ الْاُمَّة و تَنْزیهُ المِلَّة فی لُزومِ مَشروطِیَّـةِ الدُولَةِ الْمُنتَخَبَةِ لِتَقْلیلِ الظُّلْمِ عَلَی اَفرادِ الاُمَّةِ و تَرْقِیـَةِ الْمُجْتَمَع'''' است.<ref>الذریعه، ج 4، ص 440</ref> | |||
==نویسنده== | |||
نائینی از شاگردان مبرِّز [[میرزاحسن شیرازی]] (متوفی 1312)، آقا [[سیدمحمد فشارکی اصفهانی]] (متوفی 1316) و آخوند [[آخوند خراسانی|ملامحمد کاظم خراسانی]] (متوفی 1328)، و مجتهدی توانا و آگاه به مسائل زمان خود بود.<ref>معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج 1، ص 285</ref> هر چند در طرح کلی این اثر ارزشمند، اقتباساتی از دیدگاه های دیگران دیده می شود، مؤلف توانسته است با طرح مباحث و ابتکاراتی جدید، چشم انداز تازه ای از نظریه سیاسی [[شیعه]] درباره نظام مشروطه و نفی استبداد عرضه کند و به تقریری نو از آموزه های شیعی همت گمارد. | |||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
کتاب شامل مقدمه، پنج فصل و خاتمه است. در مقدمه مطالبی در باره حقیقت استبداد و مشروطیت، دولت، [[قانون اساسی]]، [[مجلس شورای ملی]]، [[حریت]] و [[مساوات]] آمده است. فصول پنج گانه کتاب عبارت اند از: | کتاب شامل مقدمه، پنج فصل و خاتمه است. در مقدمه مطالبی در باره حقیقت استبداد و مشروطیت، دولت، [[قانون اساسی]]، [[مجلس شورای ملی]]، [[حریت]] و [[مساوات]] آمده است. فصول پنج گانه کتاب عبارت اند از: | ||
#پژوهش در بنیان سلطنت مجعوله در دین [[اسلام]] و توضیحِ اینکه نزد همه شرایع و حکما و عقلا سلطنت استبدادی و «دل بخواهانه» پذیرفته نیست و سلطنت فقط به اقامه «وظایف و مصالح لازمه نوعیه» محدود است <ref>رجوع کنید به: تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1382 ش ، ص 38، 41ـ42، 67ـ73</ref>. | # پژوهش در بنیان سلطنت مجعوله در دین [[اسلام]] و توضیحِ اینکه نزد همه شرایع و حکما و عقلا سلطنت استبدادی و «دل بخواهانه» پذیرفته نیست و سلطنت فقط به اقامه «وظایف و مصالح لازمه نوعیه» محدود است <ref>رجوع کنید به: تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1382 ش ، ص 38، 41ـ42، 67ـ73</ref>. | ||
#بحث درباره اینکه در عصر غیبت چون دسترسی به صاحب مقام [[عصمت]] ممکن نیست و نایبان عام [[امام]] (فقیهان) نیز از «اقامه وظایفِ» حکومتی به دور مانده اند، واجب است سلطنت از شکل استبدادی به صورت «تحدید استیلای جَوْری» ارجاع گردد. <ref>رجوع کنید به: تنبیه الامة و تنزیه الملة ، ص 68ـ69، 73ـ81</ref> | # بحث درباره اینکه در عصر غیبت چون دسترسی به صاحب مقام [[عصمت]] ممکن نیست و نایبان عام [[امام]] (فقیهان) نیز از «اقامه وظایفِ» حکومتی به دور مانده اند، واجب است سلطنت از شکل استبدادی به صورت «تحدید استیلای جَوْری» ارجاع گردد.<ref>رجوع کنید به: تنبیه الامة و تنزیه الملة ، ص 68ـ69، 73ـ81</ref> | ||
#کفایت حکومت [[مشروطه]] برای محدودساختن حاکمیت <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 83 ـ93</ref> | # کفایت حکومت [[مشروطه]] برای محدودساختن حاکمیت.<ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 83 ـ93</ref> | ||
#بررسی شبهه ها و ایرادهایی که در باره تأسیس حکومت مشروطه مطرح شده است <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 95ـ121</ref> | # بررسی شبهه ها و ایرادهایی که در باره تأسیس حکومت مشروطه مطرح شده است.<ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 95ـ121</ref> | ||
#شرایط صحت و مشروعیت دخالت نمایندگان منتخب مردم در سیاست و وظایف آنان <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 123ـ140</ref>. | # شرایط صحت و مشروعیت دخالت نمایندگان منتخب مردم در سیاست و وظایف آنان <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 123ـ140</ref>. | ||
خاتمة کتاب نیز دربرگیرنده دو «مقصد» (بخش) است: | خاتمة کتاب نیز دربرگیرنده دو «مقصد» (بخش) است: | ||
#در «استقصاء قوای ملعونه [[استبداد]]» <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 141ـ 158</ref> | # در «استقصاء قوای ملعونه [[استبداد]]»<ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 141ـ 158</ref> | ||
#علاج قوای استبدادی <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 158ـ166</ref> | # علاج قوای استبدادی <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 158ـ166</ref> | ||
==هدف کتاب== | ==هدف کتاب== | ||
هدف از نگارش این کتاب، چنانکه نائینی <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1382 ش، ص 38</ref> به صراحت بیان کرده، تنبیه امت به ضروریات شریعت و مبرّا کردن ساحَت دین (ملت) از [[زندقه]] و [[الحاد]] و [[بدعت]] (ظلم و استبداد) است. | |||
هدف اصلی کتاب، نفی استبداد و اقامه دلیل بر درستی حکومت مشروطه، بر اساس مکتب تشیع، و پاسخ به اشکالات و شبهات مخالفان مشروطه است. نویسنده در سراسر کتاب، با دیدگاهی که اسلام را توجیه کننده استبداد و حاکمیت استبدادی می داند، بشدت مخالفت می کند. به عقیده او منکران و مخالفان آزادی، مساوات، شورا و قانون از قوای استبدادند، از این میان بویژه افرادی را که در زی روحانیت اند و از جهل مردم به سود خویش سوء استفاده می کنند، «شعبه استبداد دینی» در کنار «شعبه استبداد سیاسی» می داند.<ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 56 ـ 58، 95، 142ـ 145، و جاهای دیگر</ref> | هدف اصلی کتاب، نفی استبداد و اقامه دلیل بر درستی حکومت مشروطه، بر اساس مکتب تشیع، و پاسخ به اشکالات و شبهات مخالفان مشروطه است. نویسنده در سراسر کتاب، با دیدگاهی که اسلام را توجیه کننده استبداد و حاکمیت استبدادی می داند، بشدت مخالفت می کند. به عقیده او منکران و مخالفان آزادی، مساوات، شورا و قانون از قوای استبدادند، از این میان بویژه افرادی را که در زی روحانیت اند و از جهل مردم به سود خویش سوء استفاده می کنند، «شعبه استبداد دینی» در کنار «شعبه استبداد سیاسی» می داند.<ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 56 ـ 58، 95، 142ـ 145، و جاهای دیگر</ref> | ||
به عقیده مؤلف، [[استبداد دینی]] و قوای نفرین شده آن، از تمام جنبه های استبداد، برای جامعه خطرناکتر و مقابله با آن نیز مشکلتر و «در حدود امتناع است». <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 161ـ162</ref> | به عقیده مؤلف، [[استبداد دینی]] و قوای نفرین شده آن، از تمام جنبه های استبداد، برای جامعه خطرناکتر و مقابله با آن نیز مشکلتر و «در حدود امتناع است».<ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، ص 161ـ162</ref> | ||
==اهمیت کتاب== | ==اهمیت کتاب== | ||
به دلیل حساس بودن موضوع و نظریه ابراز شده در این کتاب، از بدو نگارش آن تا امروز نظرهای متفاوتی درباره آن اظهار شده است، ولی حتی جدّیترین | به دلیل حساس بودن موضوع و نظریه ابراز شده در این کتاب، از بدو نگارش آن تا امروز نظرهای متفاوتی درباره آن اظهار شده است، ولی حتی جدّیترین منتقدان،<ref>برای نمونه رجوع کنید به: تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ص 223ـ224؛ ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، ج 1، ص 230</ref> نتوانسته اند عمق مباحث و دقت علمی آن را نادیده بگیرند و از ستایش و تحسین آن خودداری ورزند. | ||
[[آخوند ملامحمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] آن را «اجلّ از تمجید» دانسته <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1358 ش ، ص 1، تقریظ</ref> و [[ملاّ عبداللّه مازندرانی]] ضمن تمجید از این اثر، تمام اصول و مبانی سیاسی آن را مأخوذ از [[دین اسلام|اسلام]] ذکر کرده است. <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1358 | [[آخوند ملامحمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] آن را «اجلّ از تمجید» دانسته <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1358 ش ، ص 1، تقریظ</ref> و [[ملاّ عبداللّه مازندرانی]] ضمن تمجید از این اثر، تمام اصول و مبانی سیاسی آن را مأخوذ از [[دین اسلام|اسلام]] ذکر کرده است.<ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1358 ش، ص 1، تقریظ</ref> | ||
به نوشتة آیت اللّه [[سیدمحمود طالقانی]]، این کتاب «با حرارت و استدلال محکم » نوشته شده <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1358 ش ، مقدمه ، ص 16</ref> و نظر نهایی و عالی اسلام و [[شیعه]] درباره حکومت با ارائه مدارک موثق، در آن بیان شده است و برای علما و مجتهدین ، کتابی استدلالی و اجتهادی و برای عوام رساله ای [[تقلیدی|تقلید]] درباره وظایف اجتماعی است. <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، مقدمه ، ص 15</ref> | به نوشتة آیت اللّه [[سیدمحمود طالقانی]]، این کتاب «با حرارت و استدلال محکم » نوشته شده <ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، 1358 ش ، مقدمه ، ص 16</ref> و نظر نهایی و عالی اسلام و [[شیعه]] درباره حکومت با ارائه مدارک موثق، در آن بیان شده است و برای علما و مجتهدین ، کتابی استدلالی و اجتهادی و برای عوام رساله ای [[تقلیدی|تقلید]] درباره وظایف اجتماعی است.<ref>تنبیه الامة و تنزیه الملة، مقدمه ، ص 15</ref> | ||
[[مرتضی مطهری]] <ref>بررسی اجمالی نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر، ص 46</ref> این کتاب «ذی قیمت» را تفسیری دقیق از [[توحید]] عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام دانسته که با استدلالها و استشهادهای متقن، از [[قرآن]] و [[نهج البلاغه]] توأم است. | [[مرتضی مطهری]] <ref>بررسی اجمالی نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر، ص 46</ref> این کتاب «ذی قیمت» را تفسیری دقیق از [[توحید]] عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام دانسته که با استدلالها و استشهادهای متقن، از [[قرآن]] و [[نهج البلاغه]] توأم است. | ||
[[حمید عنایت]] آن را «از نوشته های معدود مربوط به دوره انقلاب مشروطه ایران، در توجیه نظام [[مشروطیت|مشروطه]] از دیدگاه مذهب شیعه» <ref>سیری در اندیشة سیاسی عرب، 1356 ش ، ص 174، پانویس</ref> و تنها رساله منظم و منسجم شناخته شده می داند که «یک شخصیت مذهبی آن زمان، در دفاع از [[دموکراسی پارلمانی]]» نگاشته <ref>تفکر نوین سیاسی اسلام، 1362 ش، ص 179</ref> و معتقد است این کتاب بهترین شاهد بر پیوند نظریه فقهی و نگرش سیاسی علمای شیعه است. <ref>تفکر نوین سیاسی اسلام، ص 230</ref> | [[حمید عنایت]] آن را «از نوشته های معدود مربوط به دوره انقلاب مشروطه ایران، در توجیه نظام [[مشروطیت|مشروطه]] از دیدگاه مذهب شیعه»<ref>سیری در اندیشة سیاسی عرب، 1356 ش ، ص 174، پانویس</ref> و تنها رساله منظم و منسجم شناخته شده می داند که «یک شخصیت مذهبی آن زمان، در دفاع از [[دموکراسی پارلمانی]]» نگاشته <ref>تفکر نوین سیاسی اسلام، 1362 ش، ص 179</ref> و معتقد است این کتاب بهترین شاهد بر پیوند نظریه فقهی و نگرش سیاسی علمای شیعه است.<ref>تفکر نوین سیاسی اسلام، ص 230</ref> | ||
==چاپ== | ==چاپ== | ||
رساله تنبیه الامّة و تنزیه الملّة اولین بار در 1327 در [[بغداد]] و یک سال بعد در [[تهران]] چاپ شد. <ref>رجوع کنید به مشار، ستون 2، ص | رساله تنبیه الامّة و تنزیه الملّة اولین بار در 1327 در [[بغداد]] و یک سال بعد در [[تهران]] چاپ شد.<ref>رجوع کنید به مشار، ستون 2، ص 1429؛الذریعه، ج 4، ص 440</ref> | ||
این کتاب در 1309ـ1310 ش / 1930ـ1931 در [[لبنان]] به عربی ترجمه و در مجله العرفان چاپ شده است.<ref>تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ص 218</ref> | این کتاب در 1309ـ1310 ش / 1930ـ1931 در [[لبنان]] به عربی ترجمه و در مجله العرفان چاپ شده است.<ref>تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ص 218</ref> | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۴: | ||
{{پانویس|2}} | {{پانویس|2}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
*فریدون | * فریدون آدمیت، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران ، تهران 1355ـ 1370 ش. | ||
*عبدالهادی | * عبدالهادی حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران 1364 ش. | ||
*حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و | * حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم 1405ق. | ||
*حمید عنایت ، تفکر نوین سیاسی اسلام ، ترجمة ابوطالب صارمی ، تهران 1362 ش. | * حمید عنایت ، تفکر نوین سیاسی اسلام ، ترجمة ابوطالب صارمی ، تهران 1362 ش. | ||
*عنایت، حمید، سیری در اندیشه سیاسی عرب : از حملة ناپلئون به مصر تا جنگ جهانی دوم ، تهران 1356 ش. | * عنایت، حمید، سیری در اندیشه سیاسی عرب : از حملة ناپلئون به مصر تا جنگ جهانی دوم ، تهران 1356 ش. | ||
*مطهری، مرتضی، بررسی اجمالی نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر ، قم 1357 ش. | * مطهری، مرتضی، بررسی اجمالی نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر ، قم 1357 ش. | ||
*نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، یا، حکومت از نظر اسلام، به ضمیمه مقدمه و پاصفحه و توضیحات، بقلم محمود طالقانی ، تهران 1358 ش. | * نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، یا، حکومت از نظر اسلام، به ضمیمه مقدمه و پاصفحه و توضیحات، بقلم محمود طالقانی ، تهران 1358 ش. | ||
*نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، چاپ جواد ورعی ، قم 1382 ش. | *نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، چاپ جواد ورعی ، قم 1382 ش. | ||
==پیوند به بیرون== | |||
منبع مقاله: [http://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3922 دانشنامه جهان اسلام] | |||