هبةالله بن محمد بغدادی
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالمعالی مجدالدین هبة الله بن محمد بغدادی |
| لقب | ابن مطلّب - ولی الدولة |
| زادروز | ۴۴۳ق |
| تاریخ درگذشت | حدود ۵۰۳ق |
| مذهب | امامی |
| اطلاعات سیاسی | |
| مناصب | وزیر خلیفه مستظهر بالله عباسی، ریاست دیوان زمام در خلافت مقتدی |
ابوالمعالی مجدالدین هبة الله بن محمد بغدادی مشهور به ابن مطلّب و ملقب به ولی الدوله[۱] (۴۴۳- حدود ۵۰۳ق)، وزیر شیعه مستظهر بالله، خلیفه عباسی بود.
تولد، زندگی و درگذشت
از زادگاه و آغاز زندگی ابوالمعالی آگاهی دقیقی در دست نیست. او از نوجوانی با ادیبان و دانشمندان هم‌نشینی داشت و از آنان بهره می‌گرفت.
سال درگذشت ابوالمعالی دقیقاً معلوم نیست. مصحح مرآة الزمان در حاشیه یکی از صفحات کتاب درگذشت او را در ۵۰۳ق بیان کرده؛ اما مأخذِ سخن ِ خود را ذکر نکرده است.[۲]
مناصب
در دوران خلافت مقتدی به مشاغلی از جمله ریاست دیوان زمام منصوب شد.[۳]
خلیفه المستظهر در محرم ۵۰۱ق ابن مطلّب را به وزارت منصوب کرد.[۴] اما سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی ظاهراً از این رو که وزیر شیعه بود، از این انتصاب اظهار نارضایی کرد.[۵]
در ربیع الثانی ۵۰۱ق سلطان محمد بن ملکشاه به بغداد رفت. او پس از ورود به شهر و پس از اقامتی کوتاه به قصد اصفهان از آنجا بیرون آمد و در زعفرانیه -جایی خارج از بغداد- اردو زد. خلیفه مستظهر که بیم داشت، پس از رفتن سلطان، بغداد به آشوب کشانده شود، ابن مطلّب را با هدایای زیاد -از جمله کتابی به خط خود- نزد وی فرستاد و درخواست کرد به شهر بازگردد. سلطان محمد سلجوقی به توصیه و درخواست قاضی اصفهان به این دعوت تن در داد.[۶]
اندکی پس از این حادثه، سلطان محمد خواهان عزل وزیر شد. مستظهر به ناگزیر ابن مطلّب را از این مقام برکنار کرد.[۷] وزیر معزول برای دلجویی از سلطان و جلب نظر موافق او راه اصفهان در پیش گرفت و در آنجا نظر مساعد سعدالملک آبی (آوجی) وزیر وی را هم به دست آورد.
محمد بن ملکشاه در نتیجه وساطت سعدالملک و به این شرط که ابن مطلّب بر جاده اهل سنت و جماعت استمرار نماید و از ظلم و عدوان برحذر باشد[۸] و ذمیان را به کارهای دیوانی نگمارد، به وزارت او رضایت داد.[۹]
البته این دوره وزارت او نیز چندان دوام نیاورد. در رجب ۵۰۲ق مستظهر او را بر کنار کرد و دیگر بار وزارت را به ابوالقاسم علی بن جهیر داد.[۱۰] وزیر معزول این بار از بیم خشم خلیفه و مصادره اموال به اصفهان گریخت و به سلطان سلجوقی پناه برد و ظاهراً تا پایان عمر در همان شهر زیست.[۱۱]
حوادث مهم زندگی
از حوادث دوران وزارت ابن مطلّب، فتح قلعه شاه دژ از قلعه‌های اسماعیلیان در نزدیکی اصفهان است. در این قلعه عبدالملک بن عطاش از سران اسماعیلیه جای داشت و سلطان محمد موفق شد پس از مدتی تلاش و نبرد دژ را بگشاید. شرح این حادثه و فتح‌نامه آن را ابونصر ابن عمر اصفهانی کاتب سلطان در مکتوبی مفصل و فصیح خطاب به ابن مطلّب، وزیر خلیفه نگاشته و این واقعه تاریخی را گزارش داده است.[۱۲]
ویژگی‌های شخصیتی
ابوالمعالی هبةالله مردی دانشمند و نیکوکار بود و در کارهای دیوانی از رجال با کفایت و کاردان به شمار می‌رفت.[۱۳] خط را به زیبایی می‌نوشت و دانش حساب را به خوبی فراگرفته بود.[۱۴]
برخی از شاعران و ادیبان معاصرش وی را ستوده‌اند. عمادالدین کاتب اصفهانی بخش‌هایی از قصیده مفصلی را که ابواسحاق ابراهیم بن عثمان بن محمد کلبی مشهور به ادیب غزّی در وصف او سروده، نقل کرده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ به روایت تجارب السلف، ص۲۹۱؛ ولی الدین
- ↑ ابن کثیر، البدایة، ج۸ (۱)، ص۲۳.
- ↑ نخجوانی، تجارب السلف، ص۲۹۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۰، ص۴۳۸؛ نخجوانی، تجارب السلف، ص۲۹۲
- ↑ خواندمیر، دستور الوزراء، ص۹۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۰، ص۴۴۴؛ ابن‌جوزی، مرآة الزمان، ج۸ (۱)، ص۲۳؛ ابن کثیر، البدایة، ج۱۲، ص۱۸۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۰، ص۴۵۴.
- ↑ خواندمیر، دستور الوزراء، ص۹۱-۹۲.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۰، ص۴۵۴؛ منشی کرمانی، نسائم الاسحار، ص۳۱؛ عقیلی، آثار الوزراء، ص۱۴۳.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۰، ص۴۷۰-۴۷۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱۰، ص۴۷۸؛ خواندمیر، مرآة الزمان، ج۸ (۱)، ص۳۰؛ منشی کرمانی، نسائم الاسحار، ص۳۱، ۳۲.
- ↑ ابن قلانسی، تاریخ دمشق، ص۲۴۴-۲۵۰.
- ↑ الفخری فی الاداب السلطانیه، ص۴۰۶-۴۰۴.
- ↑ نخجوانی، تجارب السلف، ص۲۹۱-۲۹۳.
- ↑ عمادالدین کاتب، خریدة القصر و جریدة العصر، ج۱، ص۵۵ -۵۶، ص۶۷.
یادداشت
منابع
- ابن اثیر، الکامل.
- ابن جوزی، یوسف، مرآة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۰ق / ۱۹۵۱م.
- ابن طقطقی، محمد، الفخری فی الاداب السلطانیه، به کوشش هارتویگ درنبورگ، پاریس، ۱۸۹۴م.
- ابن قلانسی، حمزه، تاریخ دمشق، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
- ابن کثیر، البدایه.
- خواندمیر، غیاث الدین، دستور الوزراء، به کوشش سعید نفیسی، تهران، ۱۳۱۷ش.
- عقیلی، سیف الدین، آثار الوزراء، به کوشش محدث ارموی، تهران، ۱۳۶۴ش.
- عمادالدین کاتب، محمد، خریدة القصر و جریدة العصر (قسم شعراء الشام)، به کوشش شکری فیصل، دمشق، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
- منشی کرمانی، ناصرالدین، نسائم الاسحار، به کوشش محدث ارموی، تهران، ۱۳۶۴ش.
- هندوشاه نخجوانی، تجارب السلف، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۵۷ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی