 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
جَوامِعُ الْکَلِم، مفهومی حدیثی است که به مجموعه سخنان جامع و موجز و پرمعنای پیامبر اکرم اشاره دارد. این سخنان در برخی منابع، بر آیات قرآن کریم تطبیق داده شده و در برخی دیگر بر احادیث نبوی که راویان عین الفاظی که پیامبر فرموده را نقل کرده‌اند. جامع العلوم و الحکم، نوشته ابن رجب بغدادی، مهم‌ترین کتابی است که در مورد جوامع الکلم پیامبر نوشته شده است.
مفهوم‌شناسی
مباحث ادبی
جوامع‌الکلم ترکیبی وصفی است که در آن جای صفت و موصوف عوض شده است.[۱] جوامع، جمعِ جامعه است و کلِم، جمعِ کلمه، و کلمه هم یک لفظ و هم مجموعه‌ای از الفاظ را در برمی‌گیرد.[۲]
معنای لغوی
منظور از کلمه در این اصطلاح، مجموعه‌ای از کلمات، نظیر یک خطبه و یک قصیده است.[۳] بنابراین، منظور از جوامع‌الکلم مجموعه‌ای از جملات و سخنان جامع و فراگیر است. در اصطلاح حدیثی نیز، جوامع الکلم، ناظر به سخنان جامع، موجَز و پرمعنای آن حضرت است.
معنای اصطلاحی
در احادیث در توضیح معنای این اصطلاح گفته شده که سخنان ایشان، سخنانی است با واژه‌ه‌ای اندک و معانی بسیار.[۴] مُناوی، در توضیح آن بیان کرده که پیامبر دارای ملکه‌ای است که به کمک آن می‌تواند کلام خود را موجز، پُرمعنی و در عین حال بدون پیچیدگی بیان کند به‌طوری که دریافتِ آن، بی‌هیچ ابهامی برای شنوندگان، ممکن و آسان باشد.[۵]
جایگاه حدیثی
این اصطلاح در چند حدیث از منابع شیعی و سنّی، و در سیاق‌های گوناگون، از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است.[۶]
در حدیث مشهور امام حسن(ع) در وصف پیامبر، داشتن جوامع الکلم را در کنار چند ویژگی دیگر، از جمله اختصاصات پیامبر شمرده است.[۷]
مصادیق
برای جوامع الکلم، دو نوع مصداق بیان شده است. بر اساس حدیثی از امام صادق (ع)، مصداقِ آن قرآن کریم بیان شده است.[۸]
برخی دیگر معتقدند که جوامع الکلم، اشاره به سخنان موجز و پرمعنای حضرت رسول(ص) دارد که در مجموع احادیث ایشان پراکنده است.[۹] البته روایاتی که راویان در الفاظ آن تصرف نکرده باشند.[۱۰] بنابراین، از مجموع احادیث پیامبراسلام فقط پاره‌ای‌از آنها مصداق جوامع‌الکلم شمرده شده‌اند.[۱۱]
منابع
در باره احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، که مصداق جوامع‌الکلم‌اند، از قدیم کتاب‌هایی نوشته شده[۱۲] که ییو از مشهورترین و مهم‌ترین آنها جامع العلوم و الحکم نوشته ابن‌رجب بغدادی است که در آن پنجاه حدیث نبوی به‌عنوان مصادیق جوامع‌الکلم گزینش و شرح شده است.
برداشت عرفانی
برداشت ویژه‌ای از جوامع الکلم در کلمات عرفا بیان شده است. سید حیدر آملی[۱۳] در این مورد گفته است، منظور از جوامع الکلم، اسرار و حقایق و رمزهایی است که در شب معراج بر پیامبرش وحی نمود. در جای دیگری بیان شده که منظور از این تعبیر، کمالات حضرت موسی و عیسی و امت آنان است که به صورت یک مجموعه به پیامبر اسلام داده شده است.[۱۴]
پانویس
- ↑ نسائی، ج ۶، ص۳، حاشیه نورالدین‌بن عبدالهادی سندی
- ↑ فیروزآبادی، ذیل «کلم»
- ↑ ابن‌جوزی، ج ۳، ص۷۶
- ↑ رجوع کنید به صدوق، ۱۴۰۴ الف، ج ۲، ص۲۸۲ـ ۲۸۳؛ ابن‌عساکر، ج ۳، ص۳۴۳ـ۳۴۴
- ↑ ج ۱، ص۷۱۹
- ↑ بخاری، ج ۴، ص۱۲، ج ۸، ص۷۶؛ ابن‌حنبل، ج ۲، ص۴۱۲؛ صدوق، ۱۴۰۴ ب، ج ۱، ص۲۴۰)؛ ابن‌حنبل، ج ۲، ص۲۵۰، ۴۴۲؛ مسلم‌بن حجاج، ج ۲، ص۶۴
- ↑ رجوع کنید به صدوق، ۱۴۰۴ الف، ج ۲، ص۲۸۲ـ ۲۸۳؛ ابن‌عساکر، ج ۳، ص۳۴۳ـ۳۴۴
- ↑ رجوع کنید به طوسی، ص۴۸۴؛ مجلسی، ج ۱۶، ص۳۲۴
- ↑ ابن‌رجب، ج ۱، ص۵۵
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، ج۱۳، ص۲۰۹
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به نووی، ج۱، ص۱۵۷، ج۹،ص۱۰۲؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج۱۳، ص۲۰۹؛ مُناوی، ج۲،ص۱۶۱
- ↑ رجوع کنید به ابن‌رجب، ج ۱، ص۵۶
- ↑ آملی، ص۲۹۴
- ↑ آملی، ص۳۵۶
منابع
- صدوق، عیون اخبارالرضا، چاپ حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۰۴ الف.
- صدوق، کتاب من‌لایحضره‌الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۴ ب.
- ابن‌جوزی، زادالمسیر فی علم التفسیر، چاپ محمدبن عبدالرحمان عبداللّه، بیروت، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
- ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
- ابن‌حجر عسقلانی، فتح الباری: شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.
- ابن‌رجب، جامع العلوم و الحکم، چاپ شعیب ارنؤوط و ابراهیم باجس، ریاض، ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
- ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی‌شیری، بیروت، ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ـ ۲۰۰۱.
- آملی، حیدربن علی، جامع الاسرار و منبع الانوار، چاپ هانری کوربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران، ۱۳۶۸ ش.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، [چاپ محمد ذهنی‌افندی]، استانبول، ۱۴۰۱ /۱۹۸۱.
- طوسی، محمدبن حسن، الامالی، قم، ۱۴۱۴.
- فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، ۱۴۱۲/ ۱۹۹۱.
- مجلسی، بحار الانوار.
- مسلم‌بن حجاج، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
- مناوی، محمد عبدالرووف‌بن تاج‌العارفین، فیض القدیر: شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر، چاپ احمد عبدالسلام، بیروت، ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
- نسائی، احمدبن علی، سنن النسائی، بشرح جلال‌الدین سیوطی و حاشیه نورالدین‌بن عبدالهادی سندی، استانبول، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- نووی، یحیی‌بن شرف، صحیح مسلم بشرح النووی، بیروت، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
پووند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام