جوامع الکلم
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
جَوامِعُ الْکَلِم، مفهومی حدیثی، برای اشاره به سخنان کوتاه و پرمعنای پیامبر اسلام. برخی منابع حدیثی، این سخنان را بر آیات قرآن کریم تطبیق داده، تنها همان گفتههای پیامبر نقل شده است. کتاب جامع العلوم والحکم، نوشته ابنرجب بغدادی، مهمترین کتاب از دسته جوامع الکلم پیامبر اسلام دانسته میشود.
مفهومشناسی
جوامع الکلم، به سخنان کوتاه و پرمعنای پیامبر اسلام گفته میشود.[۱] بهگفته محمد عبدالرئوف مناوی، مورخ شافعی، پیامبر دارای توانمندیای است که به کمک آن میتواند کلام خود را خلاصه، پرمعنا و در عین حال بدون پیچیدگی بیان کند؛ بهطوری که فهم آن برای شنوندگان آسان باشد.[۲]
جایگاه حدیثی
بنابر حدیثی که در منابع شیعه و سنی با عبارات مختلف از پیامبر اسلام نقل شده، بیان جملات حکمتآمیز، از تواناییهای حضرت محمد(ص) بیان شده است.[۳]
در حدیث مشهور امام حسن(ع) در وصف پیامبر، داشتن جوامع الکلم، در کنار چند ویژگی دیگر، از جمله اختصاصات پیامبر شمرده شده است.[۴]
مصادیق
برای جوامع الکلم، دو نوع مصداق بیان شده است؛ بر اساس حدیثی از امام صادق(ع)، مصداقِ آن قرآن کریم بیان شده است.[۵]
برخی دیگر معتقدند که جوامع الکلم، اشاره به سخنان موجز و پرمعنای حضرت رسول(ص) دارد که در مجموع احادیث ایشان پراکنده است.[۶] البته روایاتی که راویان در الفاظ آن تصرف نکرده باشند.[۷] بنابراین، از مجموع احادیث پیامبراسلام فقط پارهایاز آنها مصداق جوامعالکلم شمرده شدهاند.[۸]
بهگفته محمدحسین کاشفالغطاء، قاعده «لا ضرر ولا ضرار»، یکی از جوامع الکلم پیامبر اسلام دانسته شده است.[۹] همچنین سید محمدحسین طباطبایی، مفسر و فیلسوف شیعه، حدیث «کما تعیشون تموتون وکما تموتون تبعثون» را از جوامع الکلم دانسته است.[۱۰]
منابع
در باره احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، که مصداق جوامعالکلماند، از قدیم کتابهایی نوشته شده[۱۱] که یکی از مشهورترین و مهمترین آنها جامع العلوم والحکم فی شرح خمسین حدیثاً من جوامع الکلم، نوشته ابنرجب بغدادی است که در آن پنجاه حدیث نبوی بهعنوان مصادیق جوامعالکلم گزینش و شرح شده است.[۱۲]
برداشت عرفانی
برداشت ویژهای از جوامع الکلم در کلمات عرفا بیان شده است. سید حیدر آملی[۱۳] در این مورد گفته است، منظور از جوامع الکلم، اسرار و حقایق و رمزهایی است که در شب معراج بر پیامبرش وحی نمود. در جای دیگری بیان شده که منظور از این تعبیر، کمالات حضرت موسی و عیسی و امت آنان است که به صورت یک مجموعه به پیامبر اسلام داده شده است.[۱۴]
سید روحالله خمینی، فقیه و فیلسوف شیعه، نیز با تکیه بر نظر سید حیدر آملی و ملاصدرای شیرازی، بر آن بوده است که معنای آنکه پیامبر دارای جوامع الکلم است، آن است که «جامع جوامع» موجودات است؛ یعنی کمالات تمام موجودات به پیامبر عطا شده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ رجوع کنید به صدوق، ۱۴۰۴ الف، ج ۲، ص۲۸۲ـ ۲۸۳؛ ابنعساکر، ج ۳، ص۳۴۳ـ۳۴۴
- ↑ ج ۱، ص۷۱۹
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۵۰؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، بخش ۲، ص۲۴۰؛ بخاری، صحیح بخاری، ج۴، ص۱۲؛ ج۸، ص۷۶؛ ابنحنبل، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ رجوع کنید به صدوق، ۱۴۰۴ الف، ج ۲، ص۲۸۲ـ ۲۸۳؛ ابنعساکر، ج ۳، ص۳۴۳ـ۳۴۴
- ↑ رجوع کنید به طوسی، ص۴۸۴؛ مجلسی، ج ۱۶، ص۳۲۴
- ↑ ابنرجب، ج ۱، ص۵۵
- ↑ ابنحجر عسقلانی، ج۱۳، ص۲۰۹
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به نووی، ج۱، ص۱۵۷، ج۹،ص۱۰۲؛ ابنحجر عسقلانی، ج۱۳، ص۲۰۹؛ مُناوی، ج۲،ص۱۶۱
- ↑ آلکاشفالغطاء، تحریر المجله، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۴۰.
- ↑ طباطبایی، کتاب الانسان، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ رجوع کنید به ابنرجب، ج ۱، ص۵۶
- ↑ آلالشیخ، شرح القواعد الاربع، ۱۴۴۱ق، ص۱۴۸.
- ↑ آملی، ص۲۹۴
- ↑ آملی، ص۳۵۶
- ↑ اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۳۵۶.
منابع
- آلالشیخ، عبدالرحمن بن عبدالمحسن، شرح القواعد الاربع، ریاض، دار اطلس الخضراء، ۱۴۴۱ق.
- آلکاشفالغطاء، محمدحسین، تحریر المجلة، تحقیق محمد ساعدی، اشراف محمدمهدی آصفی، بیجا، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- آملی، حیدر بن علی، جامع الاسرار و منبع الانوار، تحقیق هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۸ ش.
- ابنجوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق محمد بن عبدالرحمان عبداللّه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
- ابنحجر عسقلانی،احمد بن علی، فتح الباری: شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفه، بیتا.
- ابنحنبل، احمد، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دار صادر، بیتا.
- ابنرجب، عبدالرحمن بن احمد، جامع العلوم والحکم، تحقیق شعیب ارنؤوط و ابراهیم باجس، ریاض، دار الملک عبد العزیز، ۱۴۲۳ق/ ۲۰۰۲م.
- ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵-۱۴۲۱ق/ ۱۹۹۵-۲۰۰۱م.
- اردبیلی، سید عبدالغنی، تقریرات فلسفه امام خمینی: شرح منظومه ملاهادی سبزواری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۱ش.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق محمد ذهنی افندی، استانبول، المکتبة الاسلامیة، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق علیاکبر غفاری، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، مقدمه، تحقیق و تصحیح حسین اعلمی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، کتاب الانسان، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، ۱۴۱۴.
- فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، ۱۴۱۲/ ۱۹۹۱.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمي، تصحیح سید طیب جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، بحار الانوار.
- مسلمبن حجاج، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر، بیتا.
- مناوی، محمد عبدالرووف بن تاجالعارفین، فیض القدیر: شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر، چاپ احمد عبدالسلام، بیروت، ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
- نسائی، احمدبن علی، سنن النسائی، بشرح جلالالدین سیوطی و حاشیه نورالدینبن عبدالهادی سندی، استانبول، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- نووی، یحییبن شرف، صحیح مسلم بشرح النووی، بیروت، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
پووند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام