بحث:مدین (شهر)

موقعیت جغرافیایی مدین

با سلام و خداقوت

گرچه آنچه در این صفحه در این خصوص آمده با استناد به منابع آورده شده، اما تحقیق بیشتری در منابع نشان می دهد که یکی دانستن معان و مدین یک اشتباه معاصر است و ارزش نقل در مقاله را ندارد.

توضیح:

من کلمه معان و مدین را به صورت ترکیبی در نرم افزار جغرافیای جهان اسلام که منابع جغرافیایی نخستین را دارد جستجو کردم و همه مواردی که این دو در کنار هم آمده بود را دیدم. نتیجه این شد که در نظر نویسندگان منابع متقدم جغرافیایی جهان اسلام مدین غیر معان است و در جنوب آن قرار دارد. موارد زیر را ببینید:

* احسن التقاسیم:

شراة: قصبه‏ اش را صغر نهاديم. و شهرهايش: ماب، معان، تبوك، اذرح، ويله، مدين است.(أحسن التقاسيم/ ترجمه على نقى منزوى، ج‏1، ص: 217)

*حدود العالم:

مفازة البادية: يبدأ حدها الشرقى من حدود هجر حتى حدود البحرين و البصرة، و يمر بحدود القادسية و الجبل، و يسير حتى حدود نهر الفرات. و فى جنوبيها بحر العرب و حدود خليج الأبلة «1» و نواحى حضر موت و اليمن. و فى غربها جدة و الجار و مدين و إيلة. شماليها معان «2» و سليمة و تدمر و خناصرة حتى نهر الفرات.

(حدود العالم من المشرق الى المغرب، ص: 70)

*معجم البلدان:

معجم البلدان وصف مدین را از دو منبع متقدم خود می آورد و در هر دو اشاره شده که در ساحل دریای سرخ و مقابل تبوک است:

قال أبو زيد: مدين على بحر القلزم محاذية لتبوك على نحو من ست مراحل و هي أكبر من تبوک

و قال الحازمي: بين وادي القرى و الشام، و قيل: مدين تجاه تبوك بين المدينة و الشام

(یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۷۷)

ياقوت حموى، ياقوت بن عبد الله، معجم البلدان، 7جلد، دار صادر - بيروت، چاپ: دوم، 1995 م.

در برخی از کتابهای تفسیری نیز این مطلب آمده است:

*تفسیر ابن کثیر:

قال محمد بن إسحاق: هم من سلالة مدين بن إبراهيم و شعيب و هو ابن ميكيل بن يشجر قال و اسمه بالسريانية يثرون (قلت) مدين تطلق على القبيلة و على المدينة و هي التي بقرب معان من طريق الحجاز (تفسير القرآن العظيم (ابن كثير)، ج۳، ص۴۰۱)

*التحرير و التنوير:

و مدين أمّة سمّيت باسم جدّها مدين بن إبراهيم الخليل عليه السّلام، من زوجه الثّالثة التي تزوّجها في آخر عمره و هي سرية اسمها قطورا. و تزوّج مدين ابنة لوط عليه السّلام و ولد له أبناء: هم (عيفة) و (عفر) و (حنوك) و (أبيداع) و (ألدعة) و قد أسكنهم إبراهيم عليه السّلام في ديارهم، وسطا بين مسكن ابنه إسماعيل عليه السّلام و مسكن ابنه إسحاق عليه السّلام، و من ذرّيتهم تفرّعت بطون مدين، و كانوا يعدّون نحو خمسة و عشرين ألفا، و مواطنهم بين الحجاز و خليج العقبة بقرب ساحل البحر الأحمر، و قاعدة بلادهم (وجّ) على البحر الأحمر و تنتهي أرضهم من الشّمال إلى حدود معان من بلاد الشّام، و إلى نحو تبوك من الحجاز (التحرير و التنوير، ج‏۸، ص۱۸۵)

اما در تفسیر نمونه و برخی دیگر از تفاسیر معاصر معان با مدین یکی گرفته شده. مثلا در تفسیر راهنما آمده است:

(مدين) شهرى بوده است در شرف خليج عقبه كه نوشته‏ اند: مردم آن از نسل اسمعيل پسر حضرت ابراهيم بوده‏ اند و ظاهرا شهر «معان» كنونى در محل آن شهر است

و در تفسیر نمونه گفته:

" مدين" نام شهرى بود كه شعيب و قبيله او در آن زندگى مى‏كردند، اين شهر در شرق خليج عقبه (و شمال حجاز و جنوب شامات) قرار داشت، و مردم آن از فرزندان اسماعيل بودند، و با مصر و لبنان و فلسطين تجارت داشتند، امروز شهر" مدين" بنام" معان" ناميده مى‏شود. بعضى هم" مدين" را بر مردمى اطلاق كرده‏اند كه ميان خليج عقبه تا كوه سيناء مى‏زيسته‏اند، در تورات هم به نام" مديان" آمده است «1». بعضى نيز اطلاق نام مدين را بر اين شهر به خاطر آن مى‏دانند كه يكى از فرزندان ابراهيم بنام مدين در اين شهر مى‏زيسته‏اند «2». اگر درست به نقشه جغرافيا نگاه كنيم مى‏بينيم اين شهر فاصله زيادى با مصر نداشته، و موسى توانسته است در چندين روز به آن برسد. امروز در نقشه‏هاى جغرافيايى" اردن" نيز نام معان به عنوان يكى از شهرهاى جنوب غربى به چشم مى‏خورد كه با اوصافى كه در بالا گفتيم تطبيق مى‏كند(تفسير نمونه، ج‏16، ص: 60)

همانطور که می بینید در هیچ یک از این تفاسیر و در تفسیرهای معاصر دیگری که این مطلب آمده منبعی برای یکی بودن معان و مدین گفته نشده.

تنها جایی که منبع این سخن را دارد کتاب قاموس قرآن است که گفته:

در فرهنگ قصص قرآن نقل شده: موقع اين شهر در شرق عقبه است. مردم مدين عرب و از اولاد اسماعيل عليه السّلام بودند ... نام آنشهر اكنون معان است. نگارنده گويد: معان در حال حاضر يكى از استانهاى مملكت اردن، واقع در جنوب شرقى خليج عقبه و مركز آن شهر معان است، شايد معان همان مدين سابق باشد(قاموس قرآن، ج‏6، ص 24)

اما ما وقتی به نقشه مراجعه می کنیم شهر معان کنونی را بالاتر از خلیج عقبه و استان معان را هم در شمال شرقی خلیج عقبه می بینیم.

با این توضیح به نظر می رسد این اشتباه از کتاب فرهنگ قصص قرآن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به کتابهای تفسیری معاصر راه یافته است و به عنوان یک احتمال اصلی ندارد تا بتوانیم آن را در صفحه نقل کنیم.--zamani (بحث) ‏۹ مارس ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۲۷ (UTC)