امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر (گرگان)
آرامگاه اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) معروف به مشهد نور، از بناهای دوره سلجوقی در شهرستان گرگان. این بنا با طرحی ۱۲ ضلعی و مقطع داخلی چهارگوش منظم به ابعاد ۷۴۰ در ۷۲۵ سانتی متر ساخته شده است. با توجه به تاریخ حک شده بر صندوق چوبی مرقد امامزاده، احتمالاً در ۵۲۵ ق ساخته شده باشد.
محل و تاریخ بنا
این بنا در مرکز شهر گرگان، در گذر سرچشمه از محله سبزه مشهد قرار دارد.
آراء محققان درباره این بنا تا حدودی متناقض است، زیرا برخی به استناد کتیبه حک شده بر چارچوب در قدیمی ساختمان، آن را مربوط به سده ۹ق [۱] و شماری با توجه به تزیینات آجری بنا، مربوط به سده ۶ق [۲]، و یا اواخر سده ۶ و اوایل سده ۷ق دانسته‌اند[۳] اما با توجه به تاریخ ۵۲۵ق که بر صندوق چوبی مرقد امامزاده حک شده است، [۴] به نظر می‌رسد که بنا در این تاریخ ساخته شده باشد.
ویژگی‌های معماری
این بنا با طرحی ۱۲ ضلعی و مقطع داخلی چهارگوش منظم به ابعاد ۷۴۰ در ۷۲۵ سانتی متر ساخته شده است.
مصالح بنا از آجر است و لبه‌های هر ضلع بنا از ارتفاع ۵۰ سانتی متری کف موجود بر جداره دیوار شروع شده، تا زیر سقف ادامه می‌یابد.[۵]
.jpg)
بنا از نظر نقشه شبیه آرامگاه خواجه اتابک کرمان مربوط به سده ۶ق [۶] و برج مهماندوست دامغان است.[۷]
کل بنا دارای ۳ ورودی است.
در بخش داخلی بنا ضریحی فلزی مشبک به طول ۳۲۶ و عرض ۲۳۰ و ارتفاع ۲۸۰ سانتی متر قرار دارد که محافظ صندوق چوبی مرقد است.[۸]
ضریح و مرقد
ضریح فلزی دارای کتیبه هایی از آیاتی از سوره‌های ۹۱ و ۹۳ قرآن مجید در ۴ جانب خود و نیز اشعاری در وصف امامزاده است.
.jpg)
مرقد در وسط محوطه درونی بنا کار گرفته از گچ است و بر روی ۴ بدنه آن آیاتی از قرآن مجید به خط کوفی ممتاز باقی مانده [۹]است.
بر روی مرقد، صندوق چوبی مشبکی نهاده‌اند و آیة الکرسی[۱۰] به خط کوفی قدیم بر حاشیه بالای صندوق و بسیار گود کنده شده است.[۱۱]
محراب و درِ قدیمی
در ضلع جنوب غربی بنا محرابی با گچ بری بسیار زیبا و پرکار وجود دارد[۱۲] که به صورت گود و برجسته و بدون استفاده از رنگ در تزیینات، کار شده است.
تزیینات این در به شیوه کنده کاری و نقوش گل و برگ و طرح ترنجی در وسط است. بر چهارچوبه این در کتیبه‌ای کنده کاری شده است.[۱۳]
.jpg)
به نوشته کتیبه موجود، این در به فرمان امیر بهادر فرزند امیر جلال الدین بایزید و توسط فردی به نام حاجی محمد در تاریخ ۸۵۷ق [۱۴] ساخته شده، و وقف بنای معروف به مشهدنور گردیده است.[۱۵]
حفاظت و نگهداری بنا
به سبب نوسازی و تغییراتی که در دوره‌های مختلف بر روی بنا انجام گرفته، به تزیینات آجری برخی از نقاط بدنه آسیب رسیده است.[۱۶]
به نظر می‌رسد که بیشترین مرمتهای بنا در دوره قاجار انجام گرفته باشد.[۱۷]
بنابر اسناد موجود در مرکز میراث فرهنگی استان مازندران، تمهیدات حفاظتی چون مرمت در قدیمی امامزاده، محوطه سازی بنا و تعویض آجرهای فرسوده داخل آن در طی سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۸ش انجام گرفته است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ص۱۹۱) و برخی بدون ارائه ادله کافی آن را متعلق به بناهای سده ۸ق Islamic Monuments in Kirman and Khurasan Provinces، ص۲۰۵
- ↑ «Saljuq Monuments in Iran »، ص۷۴.
- ↑ «Iranian Architecture: the Evolution of a Tradition »، ص۱۴۴-۱۴۲.
- ↑ از آستارا تا استارباد، ج۵ (۱)، ص۱۹۶-۱۹۷.
- ↑ «Saljuq Monuments in Iran »، ص۵۵؛ نقشه (پلان امام زاده نور
- ↑ «The Seljuq Period »، ص۱۰۲۵-۱۰۲۴
- ↑ نک: Athar- E iran، ص. (IV (2) /259
- ↑ از آستارا تا استارباد، ج۵ (۱)، ص۱۹۶
- ↑ فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ص۱۹۱
- ↑ بقره /۲۵۵-۲۵۷
- ↑ از آستارا تا استارباد، ج۵ (۱)، ص۱۹۶-۱۹۷
- ↑ از آستارا تا استارباد، ج۵ (۱)، ص۱۹۶
- ↑ سفرنامه مازندران و استراباد، ص۲۴۴
- ↑ قس: فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ص۱۹۱
- ↑ نک: از آستارا تا استارباد، ج۵ (۱)، ص۱۹۶-۱۹۷
- ↑ نک: «Saljuq Monuments in Iran »، ص۶۵-۶۶
- ↑ نک: «Saljuq Monuments in Iran »، ص۶۵-۶۶
منابع
- رابینو، ه.ل، سفرنامه مازندران و استراباد، ترجمه غلامحسین وحید مازندرانی، تهران، ۱۳۶۶ش.
- ستوده، منوچهر، از آستارا تا استارباد، تهران، زیر چاپ.
- قورخانچی، محمدعلی، نخبه سیفیه، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، ۱۳۶۰ش.
- مشکوتی، نصرت الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، ۱۳۴۹ش.
- ملگونف، سفرنامه، ترجمه مسعود گلزاری، تهران، ۱۳۶۴ش.
- میرزا ابراهیم، سفرنامه استراباد و مازندران و گیلان...، به کوشش مسعود گلزاری، تهران، ۱۳۵۵ش.
- نقشه (پلان امام زاده نور)، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، دفتر فنی مازندران، ۱۳۵۹ش.
- تحقیقات میدانی مؤلف (جواد نیستانی).
- Godard, A., Athar- E iran, Paris, 1949.
- Herzfeld, E., Der Wand- schmuck der bauten von Samarra und seine Ornamentik, Berlin, 1923.
- Hillenbrand , R . , »Saljuq Monuments in Iran« . V . the Imamzada Nur, Gurgan, Iran , London , 1987 , vol. XXV.
- Hutt , A. , Islamic Monuments in Kirman and Khurasan Provinces, Iran, London, 1970, vol. VIII.
- id & L. Harrow, Islamic Architecture n , Iran, London, 1977, vol. I.
- Pope, A.U., A Survey of Persian Art, London, 1967, vol. VIII.
- Schroeder, E., »The Seljuq Period« , ibid.
- Soucek, P., »Iranian Architecture: the Evolution of a Tradition«.
- Highlights of Persian Art, Colorado, 1979.