پرسش:نظر شیعه نسبت به اختلافاتی که میان امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) نقل شده، چیست؟

با توجه به آنکه هر دو معصوم هستند. اختلاف ظاهری بین رفتار دو معصوم به معنای اختلاف واقعی بین آنها نیست. روایت اختلاف آن دو معصوم، بنا بر نظر علامه مجلسی، سندش ضعیف است. و در صورت پذیرش روایت و وجود اختلاف بین عملکرد دو معصوم، معنایش توجه دادن به اهمیت امامت و نیز حفظ وحدت اسلامی است.

پاسخ اجمالی:

اختلاف ظاهری بین رفتار دو معصوم به معنای اختلاف واقعی بین آنها نیست. اگر از سخن علامه مجلسی که روایت اختلاف امام علی علیه‌السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را ضعیف دانسته^[۱]، صرف نظر کنیم و وقوع این اختلاف را بپذیریم، می توان این دوگانگی ظاهری رفتارها را به یگانگی واقعی هدفها بازگرداند و به این صورت تفسیر و تحلیل کرد:

این دو معصوم(ع) چنین رفتاری کردند تا سه پیام مهمّ را در تاریخ ثبت کنند و به مردم برسانند:

امامت، برای سعادت و اصلاح دین و دنیای مردم نقش سرنوشت‌ساز دارد.
در داستان سقیفه بنی‌ساعده، حقّ امام علی(ع)، غصب شده است.
امام علی(ع) قیام مسلحانه نکرد و فاطمه(س) از نفرین کردن منصرف شد تا مصلحت جامعه و وحدت اسلامی، حفظ شود.

نتیجه: همه مردم باید همواره و به خصوص در اختلافات، پیرو امام علی(ع) باشند همان طور که در این اختلاف روایت شده نیز سرانجام حضرت فاطمه(س) دستور امام را اطاعت کرد و بازگشت.

پاسخ تفصیلی:

پیش‌فرض پرسش شما صحیح است که معصومان(ع) با هم اختلاف ندارند و هم‌هدف هستند و اختلافاتی که روایت شده باید مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد.
بررسی سندی: علامه مجلسی روایت مذکور را تضعیف کرده است.^[۲] البته گفتنی است که در این نقل، اختلاف بین امام علی علیه‌السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نیامده و حضرت فاطمه (س) بدون دریافت پیام امیرالمؤمنین علی (ع)، خودش منصرف شده است. در این صورت، اگر به فرض این روایت از نظر سندی صحیح و معتبر هم باشد، معنای آن اختلاف دو معصوم و تصحیح عملکرد یک معصوم به وسیله معصوم دیگر نیست بلکه یک معصوم خودش اظهار عدم رضایت کرده و نفرین خودش را نیز به صورت مشروط و با "لو امتناعیه" آورده و بعد هم بدون نفرین، انصراف داده و خارج شده است. پس این نقل، تحلیل عمیق مذکور را تأیید می کند که اگر اختلافی هم در واقع بوده، ظاهری بوده و در حقیقت این دو معصوم با هم اختلافی نداشتند و رفتار حضرت زهراء (س) نیز تأیید حضرت امام علی (ع) است.
شبیه به همین پرسش و پاسخ درباره اختلافی دیگر هم مطرح است و پاسخ همان است که گذشت: اختلاف، ظاهری است و اختلاف واقعی بین این دو معصوم عالیقدر موجود نیست همان طور که علامه مجلسی هم همین پاسخ را بیان کرده است.^[۳]

پانویس

↑ الحديث العشرون والثلاثمائة: ضعيف. المجلسی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ١٤٠٤ق، ج٢٦، ص١٨٣. پایگاه کتابخانه مدرسه فقاهت
↑ عنه، عن المعلى، عن الحسن، عن أبان، عن أبي هاشم قال لما أخرج بعلي (ع) خرجت فاطمة (ع) واضعة قميص رسول الله (ص) على رأسها آخذة بيدي ابنيها فقالت ما لي و ما لك يا أبا بكر تريد أن تؤتم ابني و ترملني من زوجي و الله لو لا أن تكون سيئة لنشرت شعري و لصرخت إلى ربي فقال رجل من القوم ما تريد إلى هذا ثم أخذت بيده فانطلقت به. الحديث العشرون والثلاثمائة: ضعيف. المجلسی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ١٤٠٤ق، ج٢٦، ص١٨٣. پایگاه کتابخانه مدرسه فقاهت
↑ و لندفع الإشكال الّذي قلّما لا يخطر بالبال عند سماع هذا الجواب و السؤال، و هو: أنّ اعتراض فاطمة عليها السلام على أمير المؤمنين عليه السلام في ترك التعرّض للخلافة، و عدم نصرتها، و تخطئته فيهما- مع علمها بإمامته، و وجوب اتّباعه و عصمته، و أنّه لم يفعل شيئا إلّا بأمره تعالى و وصيّة الرسول صلّى اللّه عليه و آله- ممّا ينافي عصمتها و جلالتها. فأقول: يمكن أن يجاب عنه: بأنّ هذه الكلمات صدرت منها عليها السلام لبعض المصالح، و لم تكن واقعا منكرة لما فعله، بل كانت‏ راضية، و إنّما كان غرضها أن يتبيّن للناس قبح أعمالهم و شناعة أفعالهم، و أنّ سكوته عليه السلام ليس لرضاه بما أتوا به. و مثل هذا كثيرا ما يقع في العادات و المحاورات، كما أنّ ملكا يعاتب بعض خواصّه في أمر بعض الرعايا، مع علمه ببراءته من جنايتهم، ليظهر لهم عظم جرمهم، و أنّه ممّا استوجب به أخصّ الناس بالملك منه المعاتبة. و نظير ذلك ما فعله موسى عليه السلام- لمّا رجع‏ إِلى‏ قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً من إلقائه الألواح، و أخذه برأس أخيه يجرّه إليه- و لم يكن غرضه الإنكار على هارون، بل أراد بذلك أن يعرّف القوم عظم جنايتهم، و شدّة جرمهم ..." العلامة المجلسی، بحارالانوار، دارالرضا(ع)، ج ٢٩، ص٣٢٣ـ٣٢٤. کتابخانه مدرسه فقاهت.

منابع

[1] الحديث العشرون والثلاثمائة: ضعيف. المجلسی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ١٤٠٤ق، ج٢٦، ص١٨٣. پایگاه کتابخانه مدرسه فقاهت

[2] عنه، عن المعلى، عن الحسن، عن أبان، عن أبي هاشم قال لما أخرج بعلي (ع) خرجت فاطمة (ع) واضعة قميص رسول الله (ص) على رأسها آخذة بيدي ابنيها فقالت ما لي و ما لك يا أبا بكر تريد أن تؤتم ابني و ترملني من زوجي و الله لو لا أن تكون سيئة لنشرت شعري و لصرخت إلى ربي فقال رجل من القوم ما تريد إلى هذا ثم أخذت بيده فانطلقت به. الحديث العشرون والثلاثمائة: ضعيف. المجلسی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ١٤٠٤ق، ج٢٦، ص١٨٣. پایگاه کتابخانه مدرسه فقاهت

[3] و لندفع الإشكال الّذي قلّما لا يخطر بالبال عند سماع هذا الجواب و السؤال، و هو: أنّ اعتراض فاطمة عليها السلام على أمير المؤمنين عليه السلام في ترك التعرّض للخلافة، و عدم نصرتها، و تخطئته فيهما- مع علمها بإمامته، و وجوب اتّباعه و عصمته، و أنّه لم يفعل شيئا إلّا بأمره تعالى و وصيّة الرسول صلّى اللّه عليه و آله- ممّا ينافي عصمتها و جلالتها. فأقول: يمكن أن يجاب عنه: بأنّ هذه الكلمات صدرت منها عليها السلام لبعض المصالح، و لم تكن واقعا منكرة لما فعله، بل كانت‏ راضية، و إنّما كان غرضها أن يتبيّن للناس قبح أعمالهم و شناعة أفعالهم، و أنّ سكوته عليه السلام ليس لرضاه بما أتوا به. و مثل هذا كثيرا ما يقع في العادات و المحاورات، كما أنّ ملكا يعاتب بعض خواصّه في أمر بعض الرعايا، مع علمه ببراءته من جنايتهم، ليظهر لهم عظم جرمهم، و أنّه ممّا استوجب به أخصّ الناس بالملك منه المعاتبة. و نظير ذلك ما فعله موسى عليه السلام- لمّا رجع‏ إِلى‏ قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً من إلقائه الألواح، و أخذه برأس أخيه يجرّه إليه- و لم يكن غرضه الإنكار على هارون، بل أراد بذلك أن يعرّف القوم عظم جنايتهم، و شدّة جرمهم ..." العلامة المجلسی، بحارالانوار، دارالرضا(ع)، ج ٢٩، ص٣٢٣ـ٣٢٤. کتابخانه مدرسه فقاهت.

[۱]

[۲]

[۳]