محمد بن محمد بن هارون بزاز حلى
| محدّث و مفسّر امامی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | ابن کال |
| تاریخ تولد | ذی‌الحجه ۵۱۵ قمری |
| زادگاه | بغداد |
| تاریخ وفات | ذی‌الحجه ۵۹۷ قمری |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابوالعلاء همدانی • ابوالکرم شهرزوری • سبط خیاط • دَعوان بن علی جُبّی |
| شاگردان | ورام بن ابی فراس حلی • ابوالحسن علی‌ابن خیاط • محمد بن عمر داعی • ابن دبیثی |
| تألیفات | مختصر التبیان فی تفسیر القرآن • اللحن الخفی و اللحن الجلی • متشابه القرآن |
ابوعبدالله محمد بن محمد بن هارون بزّاز حِلّی، معروف به ابن کال (ذیحجه ۵۱۵ - ذیحجه ۵۹۷ق)، مقری، محدّث و مفسّر امامی، حلقه‌ای مؤثر در سلسله انتقال قرائات بوده و افزون بر قرائات مشهور، به قرائت‌های شاذ توجه داشته است. از آثار او می‌توان به مختصر التبیان فی تفسیر القرآن و متشابه القرآن اشاره کرد.
زندگانی
شهرت او در برخی از منابع[۱] به صورت «ابن الکیال» و گاه به شکل‌های «ابن الکمال» و «ابن الکامل» ضبط شده است.[۲] وی برای گذران زندگی به پیشه بزازی می‌پرداخته و به «بزاز» شهرت یافته است.[۳]
در منابع قدیمی‌تر، به مذهب او اشاره‌ای نشده است، اما برخی منابع متأخر شیعی، او را در زمره امامیه شمرده‌اند، و قراینی بر این امر گواهی دارد.[۴] ابن کال در حلّه وفات یافت.[۵]
اساتید و شاگردان
وی در بغداد به دنیا آمد و در حلّه پرورش یافت. سپس برای کسب علم به بغداد بازگشته و نزد برخی از مشایخ آن دوره تلمذ کرد؛ از جمله:
ابن کال پس از آن به حلّه بازگشت و به تعلیم قرائت و حدیث پرداخت.[۶]
ابن کال همچنین در موصل از یحیی ابن سعدون قرطبی قرائت و حدیث فراگرفت.[۷] علاوه بر اینها، از نظام الشرف ابوالحسن عریضی، علی بن عبدالسید بن صباغ و فضل بن سهل اسفراینی هم آموخته است.[۸]
از جمله شاگردان و راویان وی، ورام بن ابی فراس حلی، ابوالحسن علی ابن خیاط، شریف محمد بن عمر داعی و ابن دبیثی را می‌توان نام برد.
شخصیت حدیثی وی نزد شیعه
ابن دبیثی، ابن کال را در واسط و حلّه ملاقات کرده و قرائت‌های دهگانه را نزد وی آموخته است.[۹] وی همچنین از مشایخ ِ اجازه محمد بن جعفری مشهدی بوده است.[۱۰]
ابن کال، حلقه‌ای مؤثر در سلسله انتقال قرائات بوده و افزون بر قرائات مشهور، به قرائت‌های شاذ هم توجه داشته است.[۱۱]
آثار
در اجازه صاحب معالم[۱۲] نام ۳ اثر از او آمده که نسخه‌ای از آنها در دست نیست:
- مختصر التبیان فی تفسیر القرآن
- متشابه القرآن
- اللحن الخفی و اللحن الجلی
پانویس
- ↑ مثلاً تنبیه الخواطر، ج ۱، ص ۲۳؛ العبر، ج ۳، ص ۱۲۰.
- ↑ نک: التحصین، ص ۵۹۵؛ تذکرة الحفاظ، ج ۴، ص ۱۳۴۸؛ درباره صورت‌های گوناگون کلمه، نیز نک: طبقات اعلام الشیعة، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
- ↑ المختصر، ص ۷۰.
- ↑ مثلاً نک: امل الامل، ج ۲، ص ۳۱۱؛ قس: کتاب سلیم بن قیس، ص ۶۳.
- ↑ المختصر، ص ۷۰.
- ↑ التکملة لوفیات النقلة، ج ۱، ص ۴۰۳-۴۰۴؛ الجامع المختصر، ج ۹، ص ۷۲؛ المختصر، ص ۷۰.
- ↑ التکملة لوفیات النقلة، ج ۱، ص ۴۰۳-۴۰۴؛ المختصر، ص ۷۰.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس، تنبیه الخواطر، ج ۱، ص ۲۳؛ التکملة الوفیات النقلة، ج ۱، ص ۴۰۳-۴۰۴.
- ↑ المختصر، ص ۷۰؛ النشر، ج ۱، ص ۹۲؛ بحار الانوار، ج ۱۰۶، ص ۲۳؛ قس: معرفة القراء الکبار، ج ۲، ص ۵۴۳.
- ↑ بحار الانوار، ج ۱۰۶، ص ۲۳.
- ↑ معرفة القراء الکبار، ج ۲، ص ۵۴۳؛ ابن جزری، غایة النهایه فی طبقات القراء، ج ۲، ص ۲۵۶.
- ↑ بحار الانوار، ج ۱۰۶، ص ۲۳.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۶، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۲ق /۱۹۷۲م.
- ابن جزری، محمد، غایة النهایه فی طبقات القراء، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق /۱۹۳۲م.
- همو، النشر، به کوشش علی محمد ضیاع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
- ابن ساعی، علی، الجامع المختصر، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۵۳ق /۱۹۳۴م.
- ابن طاووس، علی، التحصین، به کوشش محمد انصاری، بیروت، ۱۴۱۰ق /۱۹۸۹م.
- ابن نقطه، محمد، الاستدراک، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
- حر عاملی، محمد، امل الامل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.
- ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
- همو، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
- همو، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن دبیثی، بیروت، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
- همو، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
- صاحب معالم، حسن، «الاجازه الکبیره »، بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م
- منذری، عبدالعظیم، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۴م.
- ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، قم، چاپخانه علمیه.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی