کاربر ناشناس
حدیث قدسی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Hrezaei |
imported>Hrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حدیث قدسى'''، نوعى [[حدیث]] كه به ذات مقدّس الهى منسوب است و حدیث ربانى و الهى نیز گفته می‌شود. | '''حدیث قدسى'''، نوعى [[حدیث]] كه به ذات مقدّس الهى منسوب است و حدیث ربانى و الهى نیز گفته می‌شود. عنوان کهن‌ترین مجموعه حدیثی در این زمینه، الاحادیث الالهیة اثر ظاهر بن طاهر شحامی نیشابوری است. | ||
مطالب عرفانى و اخلاقى، تهذیب نفس، تشویق به اخلاص و توبه و استغفار، ذكر فضائل كارهاى نیك، ترغیب به مجالست با افراد صالح و حُسن معاشرت با مردمان، انجام دادن امر به معروف و نهى از منكر، بیان فضل و كرم و جود الهى در پاداش دادن به بندگان، سرگذشت انبیا و مطالبى، اثبات [[امامت]] و حقانیت [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] مضامین این احادیث است. | |||
مهم‌ترین بحث و اختلاف‌نظر درباره این احادیث، ناظر به وحیانى بودن یا نبودن الفاظ آنهاست. | |||
بیشتر این احادیث به ترتیب از طریق انس بن مالك، ابوهریره، ابن عباس و حضرت علی(ع) نقل شده‌اند. | |||
==وجه تسمیه== | ==وجه تسمیه== | ||
در تركیبِ وصفىِ حدیث قدسى، واژه قدسى منسوب است به قُدْس به معناى پاكى و طهارت<ref>جوهرى؛ ابن‌فارس؛ ابن‌منظور، ذیل «قدس»</ref> یا [[بركت]]<ref>ابن‌منظور، ذیل «قدس»</ref> كه وصف حدیث قرار گرفته است. درباره وجه تسمیه احادیث قدسى، چند احتمال داده‌اند كه بر اساس قوی‌ترین آنها، انتساب این احادیث به ذات مقدّس الهى موجب این نام‌گذارى شده است.<ref>كرمانى، ج 9، ص 79؛ بلوشى، ص 7؛ طحان، ص 127؛</ref> | در تركیبِ وصفىِ حدیث قدسى، واژه قدسى منسوب است به قُدْس به معناى پاكى و طهارت<ref>جوهرى؛ ابن‌فارس؛ ابن‌منظور، ذیل «قدس»</ref> یا [[بركت]]<ref>ابن‌منظور، ذیل «قدس»</ref> كه وصف حدیث قرار گرفته است. درباره وجه تسمیه احادیث قدسى، چند احتمال داده‌اند كه بر اساس قوی‌ترین آنها، انتساب این احادیث به ذات مقدّس الهى موجب این نام‌گذارى شده است.<ref>كرمانى، ج 9، ص 79؛ بلوشى، ص 7؛ طحان، ص 127؛</ref> | ||
==نام گذاری== | ==نام گذاری== | ||
روند نام گذاری احادیث قدسی به این نام طبعاً امری متأخر از تکوین چنین مفهومی است. کرمانی<ref>کرمانی، ج۹، ص۷۹</ref> از نخستین کسانی است که این احادیث را به سه نام «قدسی »، «الهی» و «ربانی» خوانده است، اما بررسی بسامد کاربرد این نام‌ها در کتاب‌ها، نشان می‌دهد که عنوان «الهی» قدیم‌تر و پرکاربردتر بوده است. | |||
روند نام گذاری احادیث قدسی به این نام طبعاً امری متأخر از تکوین چنین مفهومی است. کرمانی<ref>کرمانی، ج۹، ص۷۹</ref> از نخستین کسانی است که این احادیث را به سه نام «قدسی »، «الهی» و «ربانی» خوانده است، اما بررسی بسامد کاربرد این نام‌ها در کتاب‌ها، نشان می‌دهد که عنوان «الهی» قدیم‌تر و پرکاربردتر بوده است. | |||
===کهن‌ترین مجموعۀ احادیث قدسی=== | ===کهن‌ترین مجموعۀ احادیث قدسی=== | ||
عنوان کهن‌ترین مجموعه حدیثی مشتمل بر احادیث قدسی، [[الاحادیث الالهیة]] اثر [[ظاهر بن طاهر شحامی نیشابوری]] (متوفی ۵۳۳) است (اگر این نام گذاری از خود مؤلف باشد). | عنوان کهن‌ترین مجموعه حدیثی مشتمل بر احادیث قدسی، [[الاحادیث الالهیة]] اثر [[ظاهر بن طاهر شحامی نیشابوری]] (متوفی ۵۳۳) است (اگر این نام گذاری از خود مؤلف باشد). | ||
[[ابن عربی]] در مقدمه [[مشکاة الانوار]]<ref>مشکاةالانوار، ص۴</ref> و مکرراً در [[الفتوحات المکیة]]<ref>الفتوحات المکیة، سفر۸، ص۱۰۷، سفر۱۱، ص۳۸۵، سفر ۱۳، ص۳۵۳</ref> صفت الهی را برای این نوع احادیث به کاربرده است. | [[ابن عربی]] در مقدمه [[مشکاة الانوار]]<ref>مشکاةالانوار، ص۴</ref> و مکرراً در [[الفتوحات المکیة]]<ref>الفتوحات المکیة، سفر۸، ص۱۰۷، سفر۱۱، ص۳۸۵، سفر ۱۳، ص۳۵۳</ref> صفت الهی را برای این نوع احادیث به کاربرده است. | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۷: | ||
از دیگر کسانی که از تعبیر حدیث قدسی در آثار خود استفاده کرده‌اند، به ترتیب، این افراد بوده‌اند: | از دیگر کسانی که از تعبیر حدیث قدسی در آثار خود استفاده کرده‌اند، به ترتیب، این افراد بوده‌اند: | ||
# قیصری (متوفی۷۵۱) در شرح [[فصوص الحکم]]، <ref>شرح فصوص الحکم، ص۳۷۲</ref> | # قیصری (متوفی۷۵۱) در شرح [[فصوص الحکم]]، <ref>شرح فصوص الحکم، ص۳۷۲</ref> | ||
# [[شهید اول]] (متوفی ۷۸۶) در [[القواعد و الفوائد]]، <ref>قسم ۱، ص۷۵، قسم ۲، ص۱۰۷، ۱۸۱</ref> | # [[شهید اول]] (متوفی ۷۸۶) در [[القواعد و الفوائد]]، <ref>قسم ۱، ص۷۵، قسم ۲، ص۱۰۷، ۱۸۱</ref> | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
# [[جرجانی]] (متوفی ۸۱۶) در [[تعریفات]]<ref>تعریفات، ص۱۱۳</ref> | # [[جرجانی]] (متوفی ۸۱۶) در [[تعریفات]]<ref>تعریفات، ص۱۱۳</ref> | ||
# [[ابن حجر عسقلانی]] (متوفی ۸۵۲) در [[فتح الباری]].<ref>ج ۱۳، ص۴۰۹</ref> | # [[ابن حجر عسقلانی]] (متوفی ۸۵۲) در [[فتح الباری]].<ref>ج ۱۳، ص۴۰۹</ref> | ||
علما، پیش از ابداع و رواج چنین تعبیراتی، اگر چه به انحای گوناگون از این احادیث استفاده کرده‌اند، از آنها با عنوان خاصی یاد نکرده‌اند. از این احادیث با عناوین دیگری نیز یاد شده است، از جمله «[[الاحادیث الملائکیة]]» و «[[احادیث الملائکة الکرام و الجان]]» (عناوین دو کتاب حسّونه در این موضوع). | علما، پیش از ابداع و رواج چنین تعبیراتی، اگر چه به انحای گوناگون از این احادیث استفاده کرده‌اند، از آنها با عنوان خاصی یاد نکرده‌اند. از این احادیث با عناوین دیگری نیز یاد شده است، از جمله «[[الاحادیث الملائکیة]]» و «[[احادیث الملائکة الکرام و الجان]]» (عناوین دو کتاب حسّونه در این موضوع). | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۱: | ||
مهم‌ترین ابعاد حدیث قدسی که مورد بحث قرار گرفته عبارت‌اند از: | مهم‌ترین ابعاد حدیث قدسی که مورد بحث قرار گرفته عبارت‌اند از: | ||
# الفاظ آن، | |||
# الفاظ | # نحوه انتقال آن به [[محمد(ص) |پیامبراکرم]]، | ||
# نحوه انتقال آن به [[محمد(ص) |پیامبراکرم]] | # [[معجزه]] بودن آن و قابلیت تحدی آن، | ||
# [[معجزه]] بودن آن و قابلیت تحدی | # حکم لمس و قرائت آن، | ||
# حکم لمس و قرائت | # جواز قرائت آن در [[نماز]]، | ||
# جواز قرائت آن در [[نماز]] | |||
# محتویات آن.<ref>قاری، ص۳۱۳؛ ابوالبقاء، قسم ۴، ص۳۷ـ۳۸؛ تهانوی، ج۱، ص۶۲۹ـ ۶۳۰؛ قاسمی، ص۶۵؛ ابوشهبه، ص۲۱۶ـ۲۱۷</ref> | # محتویات آن.<ref>قاری، ص۳۱۳؛ ابوالبقاء، قسم ۴، ص۳۷ـ۳۸؛ تهانوی، ج۱، ص۶۲۹ـ ۶۳۰؛ قاسمی، ص۶۵؛ ابوشهبه، ص۲۱۶ـ۲۱۷</ref> | ||
==در كتابهاى درایه== | ==در كتابهاى درایه== | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۲: | ||
اعتبار یا بی‌اعتبارى احادیث قدسى نیز مورد توجه محققان علوم حدیث قرار گرفته است. آنان عموماً در بخش مقدماتى آثار خود در این باره سخن گفته‌اند.<ref>شیخ‌بهائى، الوجیزة، ص 414؛قاسمى، ص 64؛صالح، ص 122ـ123</ref> گاه در بخش مشترك بین [[حدیث صحیح|صحیح]] و [[حدیث ضعیف|ضعیف]] از آنها بحث شده،<ref>طحان، ص126ـ127</ref> بااین‌همه به وجود انواع مختلف صحیح، [[ حدیث حسن|حسن]] و ضعیف این احادیث اشاره شده است.<ref>ابوشهبه، ص 215</ref> همچنین برخى محدّثان [[اهل سنت]] به بی‌پایگى موارد مشهورى از احادیث قدسى اشاره كرده‌اند، مانند [[حدیث كنز]]<ref>عجلونى، ج 2، ص 132؛حاج احمد، ص452</ref> و حدیث «لولاك لما خلقت‌الافلاك».<ref>عجلونى، ج 2، ص 164</ref> در مجموعه‌هایى كه این‌گونه احادیث به لحاظ اعتبارشان طبقه‌بندى گردیده‌اند، نزدیك به نیمى از آنها ضعیف دانسته شده‌اند. مثلاً، حاج احمد در كتاب [[موسوعة الاحادیث القدسیة الصحیحة و الضعیفة]]، 335 مورد را صحیح و حَسَن و 585 مورد را ضعیف و [[حدیث جعلی|موضوع]] (جعلى) تلقى كرده است. | اعتبار یا بی‌اعتبارى احادیث قدسى نیز مورد توجه محققان علوم حدیث قرار گرفته است. آنان عموماً در بخش مقدماتى آثار خود در این باره سخن گفته‌اند.<ref>شیخ‌بهائى، الوجیزة، ص 414؛قاسمى، ص 64؛صالح، ص 122ـ123</ref> گاه در بخش مشترك بین [[حدیث صحیح|صحیح]] و [[حدیث ضعیف|ضعیف]] از آنها بحث شده،<ref>طحان، ص126ـ127</ref> بااین‌همه به وجود انواع مختلف صحیح، [[ حدیث حسن|حسن]] و ضعیف این احادیث اشاره شده است.<ref>ابوشهبه، ص 215</ref> همچنین برخى محدّثان [[اهل سنت]] به بی‌پایگى موارد مشهورى از احادیث قدسى اشاره كرده‌اند، مانند [[حدیث كنز]]<ref>عجلونى، ج 2، ص 132؛حاج احمد، ص452</ref> و حدیث «لولاك لما خلقت‌الافلاك».<ref>عجلونى، ج 2، ص 164</ref> در مجموعه‌هایى كه این‌گونه احادیث به لحاظ اعتبارشان طبقه‌بندى گردیده‌اند، نزدیك به نیمى از آنها ضعیف دانسته شده‌اند. مثلاً، حاج احمد در كتاب [[موسوعة الاحادیث القدسیة الصحیحة و الضعیفة]]، 335 مورد را صحیح و حَسَن و 585 مورد را ضعیف و [[حدیث جعلی|موضوع]] (جعلى) تلقى كرده است. | ||
از احادیث قدسى از حیث سند و متن انتقاد شده و مخصوصاً بر انقطاع یا [[ارسال سند]] آنها تأكید گردیده است. [[ماسینیون]]<ref>د. اسلام، چاپ اول، ذیل "Shath"</ref> این‌گونه احادیث را، به همین دلیل، در واقع نوعى از [[شطحیات]] صوفیانه دانسته است، اما ارسال سند این‌گونه احادیث نه لزوماً بر بی‌پایگى آنها، بلكه بیشتر بر عدم اهتمام [[صوفیه]] به نقل سند آنها دلالت دارد و بسیارى از این‌گونه احادیث در منابع اولیه حدیثى وجود داشته است كه اصالت آنها را می‌رساند،<ref>گراهام، ص 70؛د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Shath</ref> هر چند قلمداد كردن احادیث قدسى به عنوان شطحیات صوفیانه، به دلیل وجود موارد مشابهى در شطحیات<ref>گراهام، ص 71</ref> و برخورد كشفى صوفیه در اعتبار بخشیدن به احادیث،<ref>حاج‌احمد، ص 453</ref> چنین احتمالى را درخور تأمل می‌سازد. از احادیث قدسى از این حیث نیز انتقاد شده است كه به‌طور دوگانه، یعنى پاره‌اى از آنها از قول [[پیامبر اكرم]] و برخى به عنوان حدیث قدسى از خدا، نقل شده‌اند.<ref>گراهام، ص 88ـ91</ref> احادیث قدسى در مقایسه با [[عهدین]] نیز نقد محتوایى شده‌اند.<ref>گراهام، ص52؛د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه</ref> | از احادیث قدسى از حیث سند و متن انتقاد شده و مخصوصاً بر انقطاع یا [[ارسال سند]] آنها تأكید گردیده است. [[ماسینیون]]<ref>د. اسلام، چاپ اول، ذیل "Shath"</ref> این‌گونه احادیث را، به همین دلیل، در واقع نوعى از [[شطحیات]] صوفیانه دانسته است، اما ارسال سند این‌گونه احادیث نه لزوماً بر بی‌پایگى آنها، بلكه بیشتر بر عدم اهتمام [[صوفیه]] به نقل سند آنها دلالت دارد و بسیارى از این‌گونه احادیث در منابع اولیه حدیثى وجود داشته است كه اصالت آنها را می‌رساند،<ref>گراهام، ص 70؛د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Shath</ref> هر چند قلمداد كردن احادیث قدسى به عنوان شطحیات صوفیانه، به دلیل وجود موارد مشابهى در شطحیات<ref>گراهام، ص 71</ref> و برخورد كشفى صوفیه در اعتبار بخشیدن به احادیث،<ref>حاج‌احمد، ص 453</ref> چنین احتمالى را درخور تأمل می‌سازد. از احادیث قدسى از این حیث نیز انتقاد شده است كه به‌طور دوگانه، یعنى پاره‌اى از آنها از قول [[پیامبر اكرم]] و برخى به عنوان حدیث قدسى از خدا، نقل شده‌اند.<ref>گراهام، ص 88ـ91</ref> احادیث قدسى در مقایسه با [[عهدین]] نیز نقد محتوایى شده‌اند.<ref>گراهام، ص52؛د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه</ref> | ||
ظاهرآ تساهل صوفیه در اخذ و اقتباس از منابع و نیز تصریح برخى مبنى بر استفاده از [[تورات]]،<ref>ابن‌عربى، مشكاة الانوار، ص 30ـ31</ref> زمینه چنین نقدى را فراهم آورده است، حال آنكه بسیارى از این احادیث در منابع حدیثى معتبر و دست اول [[اهل سنت]] و [[شیعه]] موجود است و حتى به صورت مشترك نقل شده‌اند<ref>حسینى امینى، ص 13ـ276</ref> و به پاره‌اى از آنها در كتابهاى فقهى استناد شده است. | ظاهرآ تساهل صوفیه در اخذ و اقتباس از منابع و نیز تصریح برخى مبنى بر استفاده از [[تورات]]،<ref>ابن‌عربى، مشكاة الانوار، ص 30ـ31</ref> زمینه چنین نقدى را فراهم آورده است، حال آنكه بسیارى از این احادیث در منابع حدیثى معتبر و دست اول [[اهل سنت]] و [[شیعه]] موجود است و حتى به صورت مشترك نقل شده‌اند<ref>حسینى امینى، ص 13ـ276</ref> و به پاره‌اى از آنها در كتابهاى فقهى استناد شده است. | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۱: | ||
==بیشترین راویان== | ==بیشترین راویان== | ||
درباره اینكه كدام‌یك از [[صحابه]] بیشترین احادیث قدسى را از [[پیامبر اكرم]] نقل كرده‌اند، بدون استقصاى كامل نمی‌توان اظهارنظر كرد، اما براساس [[الجامع فی‌الاحادیث القدسیة]] اثر[[عبدالسلام علوش|عبدالسلام علّوش]]، كه به روش مسندى تنظیم شده است، بیشتر این احادیث به ترتیب از طریق [[انس بن مالك]]، [[ابوهریره]]، [[ابن عباس]] و [[حضرت علی(ع)]] نقل شده‌اند.<ref>علّوش، ص 17ـ 77، 122ـ157، 187ـ201، 292ـ358</ref> | درباره اینكه كدام‌یك از [[صحابه]] بیشترین احادیث قدسى را از [[پیامبر اكرم]] نقل كرده‌اند، بدون استقصاى كامل نمی‌توان اظهارنظر كرد، اما براساس [[الجامع فی‌الاحادیث القدسیة]] اثر[[عبدالسلام علوش|عبدالسلام علّوش]]، كه به روش مسندى تنظیم شده است، بیشتر این احادیث به ترتیب از طریق [[انس بن مالك]]، [[ابوهریره]]، [[ابن عباس]] و [[حضرت علی(ع)]] نقل شده‌اند.<ref>علّوش، ص 17ـ 77، 122ـ157، 187ـ201، 292ـ358</ref> | ||
در منابع حدیثى [[شیعه]]، احادیث قدسى عمدتاً از طریق [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] از قول [[محمد(ص)|پیامبراكرم]] و گاه بدون واسطه آن حضرت، از قول خدا،<ref>كلینى، ج 2، ص 72</ref> انبیاى سلف<ref>كلینى، ج 2، ص 497ـ498</ref> و [[جبرئیل]]<ref>كلینى، ج 1، ص 10، ج 2، ص 549</ref> نقل شده‌اند. برخى احادیث قدسى متضمن سخن گفتن خدا با یكى از پیامبرانش است. از میان پیامبران، آنچه درباره [[حضرت موسى]] و [[حضرت داود|داود]](ع) گزارش شده ممتاز است.<ref>حرّعاملى، ص 31ـ81، 96؛علّوش، ص 554ـ 599، 611</ref> | در منابع حدیثى [[شیعه]]، احادیث قدسى عمدتاً از طریق [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] از قول [[محمد(ص)|پیامبراكرم]] و گاه بدون واسطه آن حضرت، از قول خدا،<ref>كلینى، ج 2، ص 72</ref> انبیاى سلف<ref>كلینى، ج 2، ص 497ـ498</ref> و [[جبرئیل]]<ref>كلینى، ج 1، ص 10، ج 2، ص 549</ref> نقل شده‌اند. برخى احادیث قدسى متضمن سخن گفتن خدا با یكى از پیامبرانش است. از میان پیامبران، آنچه درباره [[حضرت موسى]] و [[حضرت داود|داود]](ع) گزارش شده ممتاز است.<ref>حرّعاملى، ص 31ـ81، 96؛علّوش، ص 554ـ 599، 611</ref> | ||
| خط ۱۴۰: | خط ۱۳۷: | ||
* محمدبن یوسف کرمانی، صحیح ابی عبداللّه البخاری بشرح الکرمانی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. | * محمدبن یوسف کرمانی، صحیح ابی عبداللّه البخاری بشرح الکرمانی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. | ||
* محمدرضا مامقانی، مستدرکات مقباس الهدایة فی علم الدرایة، در عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج۵ـ۶، قم ۱۴۱۳. | * محمدرضا مامقانی، مستدرکات مقباس الهدایة فی علم الدرایة، در عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج۵ـ۶، قم ۱۴۱۳. | ||
* یوسف مرعشلی، مصادر الدراسات الاسلامیة و نظام المکتبات و المعلومات، ج۱، بیروت ۱۴۲۷/۲۰۰۶؛ | * یوسف مرعشلی، مصادر الدراسات الاسلامیة و نظام المکتبات و المعلومات، ج۱، بیروت ۱۴۲۷/۲۰۰۶؛ | ||
* مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر، بی‌تا. | * مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر، بی‌تا. | ||
* احمدبن محمد میبدی، کشف الاسرار و عدةالابرار، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۱ش. | * احمدبن محمد میبدی، کشف الاسرار و عدةالابرار، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۱ش. | ||