کاربر ناشناس
آخرالزمان: تفاوت میان نسخهها
تصحیح پاورقی
imported>Mortezanazarzadeh بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mortezanazarzadeh (تصحیح پاورقی) |
||
خط ۹: | خط ۹: | ||
اصطلاح آخرالزمان در قرآن کریم نیامده است، ولی آیاتی درباره آینده جوامع انسانی در قرآن دیده میشود که بر حکومت [[توحید]] و [[عدل]] در آینده زندگی انسان و خلافت و وراثت صالحان بر زمین و پیروزی حق بر باطل دلالت میکند.<ref>سوره اعراف، آیه ۱۲۸و۱۳۷؛ سوره انبیاء، آیه ۱۰۵و۱۰۶؛ سوره اسراء، آیه ۸۱؛ سوره قصص، آیه ۵و۶؛ سوره نور، آیه ۵۵؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۳-۱۵؛ سوره نساء، آیه ۱۰۵؛ سوره صافات، آیه ۱۷۱-۱۷۳؛ سوره انفال، آیه ۷۱؛ سوره توبه، آیه ۳۳؛ سوره فتح، آیه ۲۸؛ سوره مجادله؛ آیه ۲۱؛ سوره حج، آیه ۴۱.</ref> | اصطلاح آخرالزمان در قرآن کریم نیامده است، ولی آیاتی درباره آینده جوامع انسانی در قرآن دیده میشود که بر حکومت [[توحید]] و [[عدل]] در آینده زندگی انسان و خلافت و وراثت صالحان بر زمین و پیروزی حق بر باطل دلالت میکند.<ref>سوره اعراف، آیه ۱۲۸و۱۳۷؛ سوره انبیاء، آیه ۱۰۵و۱۰۶؛ سوره اسراء، آیه ۸۱؛ سوره قصص، آیه ۵و۶؛ سوره نور، آیه ۵۵؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۳-۱۵؛ سوره نساء، آیه ۱۰۵؛ سوره صافات، آیه ۱۷۱-۱۷۳؛ سوره انفال، آیه ۷۱؛ سوره توبه، آیه ۳۳؛ سوره فتح، آیه ۲۸؛ سوره مجادله؛ آیه ۲۱؛ سوره حج، آیه ۴۱.</ref> | ||
آخرالزمان در روایات اسلامی در دو معنا به کار رفته است؛ مدتزمان بین آغاز نبوت [[پیامبر اسلام]](ص) تا وقوع قیامت،{{مدرک}} و دیگری دوران ظهور امام دوازدهم(ع).<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۴۳۳ق، ج۴، ص۱۹۹.</ref> بنابر برخی روایات، پیامبر اسلام(ص)، پیامبر آخرالزمان دانسته شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۸۶.</ref> همچنین در بسیاری از روایات اسلامی<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دار الکتب العلمیة، ج۴، ص۴۹۱؛ اربلی، کشف الغمّه، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۲۶۵؛ عبد العزیز المقدسی، عقد الدرر، ۱۴۲۵ق، ص۹۱.</ref> اصطلاح آخرالزمان به معنای زمانی دانسته شده که در آن منجی ([[امام مهدی|مهدی موعود(عج)]]) ظهور میکند.<ref>ترمذی، صحیح ترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۶.</ref> در روایات اسلامی و شیعی، ویژگیهایی برای آخر الزمان بیان شده است؛ از جمله آزمونهای سخت و [[فتنههای آخرالزمان]]،<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۷.</ref> ظهور منجی و جدال بین حق و باطل،<ref>اربلی، کشف الغمّه، ۱۳۸۱ش، ج۳، | آخرالزمان در روایات اسلامی در دو معنا به کار رفته است؛ مدتزمان بین آغاز نبوت [[پیامبر اسلام]](ص) تا وقوع قیامت،{{مدرک}} و دیگری دوران ظهور امام دوازدهم(ع).<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۴۳۳ق، ج۴، ص۱۹۹.</ref> بنابر برخی روایات، پیامبر اسلام(ص)، پیامبر آخرالزمان دانسته شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۸۶.</ref> همچنین در بسیاری از روایات اسلامی<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دار الکتب العلمیة، ج۴، ص۴۹۱؛ اربلی، کشف الغمّه، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۲۶۵؛ عبد العزیز المقدسی، عقد الدرر، ۱۴۲۵ق، ص۹۱.</ref> اصطلاح آخرالزمان به معنای زمانی دانسته شده که در آن منجی ([[امام مهدی|مهدی موعود(عج)]]) ظهور میکند.<ref>ترمذی، صحیح ترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۶.</ref> در روایات اسلامی و شیعی، ویژگیهایی برای آخر الزمان بیان شده است؛ از جمله آزمونهای سخت و [[فتنههای آخرالزمان]]،<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۷.</ref> ظهور منجی و جدال بین حق و باطل،<ref>اربلی، کشف الغمّه، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۲۶۶-۲۶۷.</ref> و همچنین غلبه حق بر باطل و عصر طلایی جهان.<ref>اربلی، کشف الغمّه، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۲۶۲و۲۶۳.</ref> | ||
== تعیین زمان == | == تعیین زمان == | ||
خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
== نشانهها == | == نشانهها == | ||
در روایات اسلامی برای این دوران، نشانههایی بیان شده است که به نشانههای آخرالزمان معروف است و از این لحاظ ظهور موعود به قیامت تشبیه شده است، زیرا همچنان که قیامت علائمی دارد (اشراط الساعه)، ظهور موعود نیز دارای نشانههایی است که قبل از آن رخ میدهند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین وتمام النعمة، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۵۸۸.</ref> | در روایات اسلامی برای این دوران، نشانههایی بیان شده است که به نشانههای آخرالزمان معروف است و از این لحاظ ظهور موعود به قیامت تشبیه شده است، زیرا همچنان که قیامت علائمی دارد (اشراط الساعه)، ظهور موعود نیز دارای نشانههایی است که قبل از آن رخ میدهند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین وتمام النعمة، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج۲، ص۵۸۸.</ref> | ||
در بعضی از کتابها این نشانهها از آن رو که رویدادهای مهم عصر ظهور هستند، به [[علائم ظهور]] معروف شدهاند.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۳۵۰ش، ص۳۴۰.</ref> برخی از این نشانهها عبارتند از: | در بعضی از کتابها این نشانهها از آن رو که رویدادهای مهم عصر ظهور هستند، به [[علائم ظهور]] معروف شدهاند.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۳۵۰ش، ص۳۴۰.</ref> برخی از این نشانهها عبارتند از: | ||
*خروج [[سفیانی]]<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۳۵۰ش، ص۳۰۴.</ref> | *خروج [[سفیانی]]<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۳۵۰ش، ص۳۰۴.</ref> | ||
*ظهور [[سید حسنی]]، اختلاف [[بنی عباس]] در مُلک و ریاست<ref>اربلی، کشف الغمّة، ۱۳۸۱ش، | *ظهور [[سید حسنی]]، اختلاف [[بنی عباس]] در مُلک و ریاست<ref>اربلی، کشف الغمّة، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۲۴۷، ۲۵۱.</ref> | ||
*کسوف خورشید در نیمه ماه [[رمضان]] و [[خسوف]] ماه در پایان آن<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۳۰۳.</ref> | *کسوف خورشید در نیمه ماه [[رمضان]] و [[خسوف]] ماه در پایان آن<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۳۰۳.</ref> | ||
*طلوع خورشید از مغرب<ref>شبّر، حق الیقین فی معرفة اصول الدین، ۱۳۷۵ق، ص۱۲۶.</ref> | *طلوع خورشید از مغرب<ref>شبّر، حق الیقین فی معرفة اصول الدین، ۱۳۷۵ق، ص۱۲۶.</ref> | ||
خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
در [[قرآن کریم]]<ref>سوره محمد، آیه ۸۱.</ref> و [[روایات]] اسلامی، اصطلاحی به نام [[اشراط الساعه]] وجود دارد که به معنای مجموعه حوادثی است که تحقق آنها نشانه وقوع [[قیامت]] است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۰۲ق، ج۸، ص۲۳۶.</ref> از این رو، صاحبان [[جوامع حدیثی]] بابی با عنوان «اشراط الساعة» گشودهاند.<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۸۱؛ قشیري نيشابوري، صحيح مسلم، دار الكتب العلمية، ج۴، ص۲۲-۴۸.</ref> | در [[قرآن کریم]]<ref>سوره محمد، آیه ۸۱.</ref> و [[روایات]] اسلامی، اصطلاحی به نام [[اشراط الساعه]] وجود دارد که به معنای مجموعه حوادثی است که تحقق آنها نشانه وقوع [[قیامت]] است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۰۲ق، ج۸، ص۲۳۶.</ref> از این رو، صاحبان [[جوامع حدیثی]] بابی با عنوان «اشراط الساعة» گشودهاند.<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۸۱؛ قشیري نيشابوري، صحيح مسلم، دار الكتب العلمية، ج۴، ص۲۲-۴۸.</ref> | ||
اما در برخی از منابع [[اهل سنت]] و برخی [[جوامع حدیثی شیعه]]، نشانههای ظهور مهدی(عج) با علامتهای نزدیک شدن برپایی قیامت آمیخته شده است. در حالیکه آخرالزمان ناظر به قسمت پایانی همین عالم است ولی اشراط الساعه نشانههای برپایی قیامت است. | اما در برخی از منابع [[اهل سنت]] و برخی [[جوامع حدیثی شیعه]]، نشانههای ظهور مهدی(عج) با علامتهای نزدیک شدن برپایی قیامت آمیخته شده است. در حالیکه آخرالزمان ناظر به قسمت پایانی همین عالم است ولی اشراط الساعه نشانههای برپایی قیامت است.<ref>اصغری، «آخر الزمان»، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷.</ref> | ||
== بعد از ظهور منجی == | == بعد از ظهور منجی == | ||
خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
=== رجعت === | === رجعت === | ||
{{اصلی|رجعت}} | {{اصلی|رجعت}} | ||
از رویدادهای بسیار مهم در عصر طلایی جهان و پس از ظهور منجی و فعالیتهای وی، [[رجعت]] است. منظور از رجعت زنده شدن برخی از افراد است که شامل گروهی از صالحان و گروهی از بدکاران خواهد بود. | از رویدادهای بسیار مهم در عصر طلایی جهان و پس از ظهور منجی و فعالیتهای وی، [[رجعت]] است. منظور از رجعت زنده شدن برخی از افراد است که شامل گروهی از صالحان و گروهی از بدکاران خواهد بود.<ref>اصغری، «آخر الزمان»، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۸.</ref> | ||
== در ادیان دیگر == | == در ادیان دیگر == | ||
خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
'''*معناشناسی آخرالزمان در مسیحیت:''' | '''*معناشناسی آخرالزمان در مسیحیت:''' | ||
در میان مسیحیان از دورانی سخن گفته میشود که در آن بازگشت حضرت عیسی(ع) روی خواهد داد. رجعت مسیح در [[کتاب مقدس]] بیش از سیصد بار ذکر شده است و چندین باب کامل به این موضوع اختصاص دارد.<ref> | در میان مسیحیان از دورانی سخن گفته میشود که در آن بازگشت حضرت عیسی(ع) روی خواهد داد. رجعت مسیح در [[کتاب مقدس]] بیش از سیصد بار ذکر شده است و چندین باب کامل به این موضوع اختصاص دارد.<ref>کتاب مقدس، متی، باب ۲۴، ۲۵؛ مرقس، باب ۱۳؛ لوقا، باب ۲۱.</ref> | ||
حتی بعضی ادعا کردهاند که درک صحیح رجعت مسیح، کلید کتاب مقدس است.<ref>الاهیات مسیحی، ص۳۲۷.</ref> طبق عقیده ایشان، مسیح دوباره در آخرالزمان میآید و برنامه نجات را کامل خواهد کرد<ref> | حتی بعضی ادعا کردهاند که درک صحیح رجعت مسیح، کلید کتاب مقدس است.<ref>تیسن، الاهیات مسیحی، انتشارات حیات ابدی، ص۳۲۷.</ref> طبق عقیده ایشان، مسیح دوباره در آخرالزمان میآید و برنامه نجات را کامل خواهد کرد<ref>یوحنا، باب ۴، آیه ۴۲؛ عبرانیان باب ۹، آیه ۲۸.</ref> آنان بر این باورند که در بازگشت مسیح، جهان روی سعادت را خواهد دید و جهان پس از ظهور آن منجی در صلح و صفای کامل به سر خواهد برد<ref>اشعیاباب ۲، آیه ۷.</ref> و جنگ و خونریزی از جهان رخت برمیبندد و امتی بر امتی شمشیر نخواهد کشید.<ref>اشعیا، باب ۲، آیه ۴.</ref> در فرهنگ مسیحی و کتاب مقدس اعتقاد غلبه حق بر باطل در این دوران روشن است<ref>یوحنا، باب ۴، آیه ۴۲.</ref> و از دیدگاه ایشان منجی کل، مسیح میباشد.<ref>اشعیا، باب۲، آیه ۷؛ مرقس، باب ۹، آیه ۱۱-۱۳.</ref> | ||
'''*نشانههای آخرالزمان و ظهور منجی:''' | '''*نشانههای آخرالزمان و ظهور منجی:''' | ||
خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
در کتاب مقدس برای ظهور منجی که همان آمدن مسیح است نشانههایی ذکر شده است که عبارتند از: | در کتاب مقدس برای ظهور منجی که همان آمدن مسیح است نشانههایی ذکر شده است که عبارتند از: | ||
#مسیح زمانی ظهور میکند که مردم مجرماند و ظلم دنیا را فرا گرفته است.<ref> | #مسیح زمانی ظهور میکند که مردم مجرماند و ظلم دنیا را فرا گرفته است.<ref>اشعیا، باب ۴۸، آیه ۱۱.</ref> | ||
#قومها و ممالک جهان با یکدیگر به ستیز برخواهند خاست و در جاهای مختلف، قحطی و زمین لرزه روی خواهد داد.<ref> | #قومها و ممالک جهان با یکدیگر به ستیز برخواهند خاست و در جاهای مختلف، قحطی و زمین لرزه روی خواهد داد.<ref>متّی، باب۲۴، آیه ۷ به بعد.</ref> | ||
#بعد از آن مصیبتها، خورشید تیره و تار شده و ماه دیگر نور نخواهد داشت.<ref> | #بعد از آن مصیبتها، خورشید تیره و تار شده و ماه دیگر نور نخواهد داشت.<ref>متی، باب۲۴، آیه ۲۹؛ لوقا، باب ۲۱، آیه ۲۳-۲۵.</ref> | ||
#بر اساس کتاب مقدس، ظهور [[دجال]] (ضد مسیح) نیز از وقایعی است که قبل از ظهور عیسی به وقوع میانجامد.<ref> | #بر اساس کتاب مقدس، ظهور [[دجال]] (ضد مسیح) نیز از وقایعی است که قبل از ظهور عیسی به وقوع میانجامد.<ref>یوحنا، باب ۲، آیه ۱۸.</ref> | ||
=== در آیین یهود === | === در آیین یهود === | ||
'''*معناشناسی آخرالزمان در یهودیت:''' | '''*معناشناسی آخرالزمان در یهودیت:''' | ||
در دین [[یهود]] هم بارها به «روزهای آخر» یا «روز خداوند» (یوم یهوه) اشاره شده که دورانی است که در آن عظمت ملی یهود به آخرین حدّ اعتلای خود خواهد رسید و گناهکاران نابود خواهند شد<ref> | در دین [[یهود]] هم بارها به «روزهای آخر» یا «روز خداوند» (یوم یهوه) اشاره شده که دورانی است که در آن عظمت ملی یهود به آخرین حدّ اعتلای خود خواهد رسید و گناهکاران نابود خواهند شد<ref>عاموس، باب۵، آیه ۱۸-۲۰؛ باب ۲، آیه ۱۲-۱۷.</ref> و پادشاهی از نسل یسی (پدر داود) که روح خداوند بر او قرار گرفته و حکیم و خداترس است ظهور خواهد کرد و جهان را از عدل و خیر و برکت پُر خواهد نمود؛ چنان که گرگ با برّه سکونت خواهد داشت و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید.<ref>عاموس، باب ۱۱، آیه ۱۸؛ هوشع، باب ۲، آیه ۲۰-۲۵؛ میکاه، باب ۵، آیه ۲۶؛ ارمیا، باب ۲۳، آیه ۵۶؛ حزقیال، باب ۱۱، آیه ۱۷-۲۰؛ ملاکی، باب ۳، آیه ۱۶؛ باب ۴: آیه ۵.</ref> روز خداوند روزی است که سیر تاریخ جهان به نقطه غایت و کمال خود میرسد.<ref>اشعیاء باب ۵۲، آیه ۱۳؛ باب ۵۳، آیه ۱۲.</ref> | ||
خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
'''*وقایع پیش از ظهور ماشیح:''' | '''*وقایع پیش از ظهور ماشیح:''' | ||
زمان ظهور ماشیح جنگهای سختی بین دولتها در جریان است: هر وقت ببینی که دولتها با هم به جنگ میپردازند منتظر قدوم «ماشیح» باش، چون در دوره [[حضرت ابراهیم]](ع) نیز چنین شد و هنگامی که دولتها با هم به جنگ پرداختند برای ابراهیم نجات حاصل گردید.»<ref> | زمان ظهور ماشیح جنگهای سختی بین دولتها در جریان است: هر وقت ببینی که دولتها با هم به جنگ میپردازند منتظر قدوم «ماشیح» باش، چون در دوره [[حضرت ابراهیم]](ع) نیز چنین شد و هنگامی که دولتها با هم به جنگ پرداختند برای ابراهیم نجات حاصل گردید.»<ref>پیدایش، باب ۱۴.</ref> ظهور «ماشیح» با سختیها و مشقتهای طاقت فرسا همراه خواهد بود و پیش از ظهور او آشفتگی و فساد در جهان به بالاترین درجه خود خواهد رسید و مشکلات و سختیهای زندگی غیرقابل تحمل خواهد شد. این کشمکشها و جنگهای میان دولتها، جنگهای گوگ و ماگوگ ([[یأجوج و مأجوج]]) نام دارد.<ref>اشعیاء، باب ۶۰، آیه ۲۱.</ref> | ||
'''* وقایع پس از ظهور ماشیح:''' | '''* وقایع پس از ظهور ماشیح:''' | ||
#شفای بیماران<ref> | #شفای بیماران<ref>حزقیال، باب ۹، آیه ۴۷.</ref> | ||
#پر ثمر شدن میوههای درختان<ref> | #پر ثمر شدن میوههای درختان<ref>حزقیال، باب ۹، آیه ۴۷.</ref> | ||
#آباد شدن ویرانیها<ref> | #آباد شدن ویرانیها<ref> حزقیال، باب ۱۶، آیه ۵۵.</ref> | ||
#تجدید بنای اورشلیم<ref>اشعیا | #تجدید بنای اورشلیم<ref>اشعیا باب ۵۴، آیه ۱۱-۱۲.</ref> | ||
#برقراری صلح در سراسر طبیعت<ref> | #برقراری صلح در سراسر طبیعت<ref>اشعیاء، باب ۱۱، آيه ۶-۸.</ref> | ||
#محو شدن گریه و زاری و شیون در جهان<ref> | #محو شدن گریه و زاری و شیون در جهان<ref>اشعیا، باب ۶۵، آیه ۱۹.</ref> | ||
#نبود مرگ در جهان<ref> | #نبود مرگ در جهان<ref>اشعیاء، باب ۲۵، آیه ۸.</ref> | ||
'''*مدت پادشاهی ماشیح:''' | '''*مدت پادشاهی ماشیح:''' | ||
خط ۱۲۲: | خط ۱۲۱: | ||
* '''سوشیانت کیست:''' | * '''سوشیانت کیست:''' | ||
در یک بند از گاتها یا گاهان نیز که سرودههای [[زردشت]] است سخن از مردی است که در آینده میآید و راه نجات را مییابد.<ref>گاتها یسن۴۳، بند۳.</ref> همچنین در گاتها چند بار به واژه سوشیانت (سودرسان) برمیخوریم که همان منجی زردشت است<ref> | در یک بند از گاتها یا گاهان نیز که سرودههای [[زردشت]] است سخن از مردی است که در آینده میآید و راه نجات را مییابد.<ref>گاتها | ||
، یسن۴۳، بند۳.</ref> همچنین در گاتها چند بار به واژه سوشیانت (سودرسان) برمیخوریم که همان منجی زردشت است<ref>گاتها، یسن۴۵ بند۱۱.</ref> واژه فرشوکرتی (کامل سازی جهان) یکی دیگر از اصطلاحاتی است که در گاهان<ref>گات ها، یسن۳۰ بند۹.</ref> آمده است و اشاره به موضوع آخرالزمان دارد، زمانی که پس از ضعف و سرانجام نابودی اهریمن و نیروهای اهریمنی، جهان به کمال نخستین خویش بازمیگردد (گاتها یسناوهات). بنابراین سوشیانس یا سوشیانت همان کسی است که در پایان جهان ظهور خواهد کرد و سوشیانت پیروزگر نام دارد و استوت ارت (کسی که از فیض زندگانی او، همۀ انسانها فناناپذیر میشوند<ref>پورداود، فروهر، ۱۳۷۴ش، ص۱۵.</ref> ) هم نامیده خواهد شد.<ref>اوستا، ج۱، ص۴۰۵-۴۳۰.</ref> در اوستا کلمه «سوشیانت» حداقل هشت بار و «استوت ارت» حداقل دوبار آمده است. | |||
از جمله اقدامات این مصلح موعود پس از ظهور، نوکردن جهان و از بین بردن پلیدی و ظلمت میباشد.<ref>اوستا، ج۱، ص۴۸۷.</ref> در مورد یاوران این مصلح موعود هم آمده است که آنان نیک اندیش، نیک گفتار، نیک کردار و نیک دیناند و هرگز سخن [[دروغ]] بر زبان نمیآورند.<ref>اوستا زامیاد یشت، بند ۹۵</ref> | از جمله اقدامات این مصلح موعود پس از ظهور، نوکردن جهان و از بین بردن پلیدی و ظلمت میباشد.<ref>اوستا، ج۱، ص۴۸۷.</ref> در مورد یاوران این مصلح موعود هم آمده است که آنان نیک اندیش، نیک گفتار، نیک کردار و نیک دیناند و هرگز سخن [[دروغ]] بر زبان نمیآورند.<ref>اوستا زامیاد یشت، بند ۹۵</ref> | ||
خط ۱۳۳: | خط ۱۳۳: | ||
* ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، النهایة فی الفتن والملاحم، محقق محمد أحمد عبد العزيز، بیروت، دارالجیل، ۱۴۰۸ق. | * ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، النهایة فی الفتن والملاحم، محقق محمد أحمد عبد العزيز، بیروت، دارالجیل، ۱۴۰۸ق. | ||
* اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة، تبریز، مکتبة بنی هاشم، ۱۳۸۱ش. | * اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة، تبریز، مکتبة بنی هاشم، ۱۳۸۱ش. | ||
*اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة، قم، مجمع العالمی لاهل البیت، ۱۴۳۳ق. | * اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة، قم، مجمع العالمی لاهل البیت، ۱۴۳۳ق. | ||
* اصغری، محمد جواد، «آخر الزمان»، در دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۳۸۷ش. | |||
* اوستا، گزارش و پژوهش دکتر جلیل دوستخواه، تهران، انتشارات مروارید، ۱۳۷۰ش. | * اوستا، گزارش و پژوهش دکتر جلیل دوستخواه، تهران، انتشارات مروارید، ۱۳۷۰ش. | ||
* اهدلی، احمد میقری بن احمد حسین، البرهان فی اعراب آیات القرآن، بیروت، المکتبة العصریه للطباعة والنشر، ۱۴۲۲ق. | * اهدلی، احمد میقری بن احمد حسین، البرهان فی اعراب آیات القرآن، بیروت، المکتبة العصریه للطباعة والنشر، ۱۴۲۲ق. | ||
خط ۱۳۹: | خط ۱۴۰: | ||
* پورداوود، ابراهیم، فروهر، تهران، بی نا، ۱۳۷۴ش. | * پورداوود، ابراهیم، فروهر، تهران، بی نا، ۱۳۷۴ش. | ||
* ترمذی، محمد بن عیسی، صحیح ترمذی، بیروت، دارالفکر للطباعة والنشر، ۱۴۰۳ق. | * ترمذی، محمد بن عیسی، صحیح ترمذی، بیروت، دارالفکر للطباعة والنشر، ۱۴۰۳ق. | ||
* تیسن، | * تیسن، هنری، الاهیات مسیحی، مترجم طاله میکائیلیان، تهران، انتشارات حیات ابدی، بی تا. | ||
* حاکم النیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، محقق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا. | * حاکم النیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، محقق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا. | ||
* خزاعی مروزی، نعیم بن حمّاد، الفتن، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا. | * خزاعی مروزی، نعیم بن حمّاد، الفتن، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا. |