نرجس: تفاوت میان نسخه‌ها

| تصویر = مدفن نرجس خاتون مادر امام زمان (عج).jpg

گفته شده است مادر امام زمان پیش از [[شهادت]] امام عسکری وفات یافت. در برخی کتاب‌ها نیز آمده است او هنگام شهادت امام عسکری بر بالین او حاضر بوده است. قبر نرجس در [[حرم عسکریین]] در [[سامرا]] و در کنار قبر امام هادی و امام حسن عسکری (ع) قرار دارد.

==نام‌ها==

مادر [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(ع)]] به نام‌های متعددی خوانده شده است: نرجس،<ref>ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ص۳۰۷؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۸؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۳،</ref> سوسن،<ref>ابن ابی الثلج، «تاریخ الائمه»، ۱۳۹۶ق، ص۲۶؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> صَقِیل یا صیقل،<ref>ابن حزم، جمهره انساب العرب، ۱۹۸۲م، ص۶۱؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۲؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> حدیثه، حکیمه، ملیکه، ریحانه و خَمط.<ref>خدامراد سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۷۱.</ref> در گزارشی ــ که [[شهید ثانی]] آن را ضعیف می‌داند ــ نام وی، مریم بنت زید العلویه گفته شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۱، ص۲۸</ref> در میان این نام‌ها معروف‌ترین نام نرجس است؛ در قدیمی‌ترین گزارشی که درباره مادر امام زمان وجود دارد<ref>ر.ک: مسعودی، إثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق‏، ص۲۵۸</ref> و همچنین در [[حدیث|روایت]] [[حکیمه دختر امام جواد|حکمیه خاتون]] که مشهورترین روایت درباره تولد حضرت مهدی است، نام مادر امام زمان، نرجس ذکر شده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۱، ص۲</ref>

برخی احتمال داده‌اند بسیاری از این نام‌ها ناظر به القابی است که نرجس به سبب زادن امام مهدی(ع) متصف به آن شده است؛ مثلا صیقل یا صقیل وصفی است که وی به سبب وجود نور امام مهدی(ع)یا به سبب درخشندگی و نورانی‌بودن چهره، به آن متصف شده است.<ref>ر.ک: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۶.</ref>

درباره مختلف‌بودن نام مادر امام زمان، گفته شده است به دنبال مخفی نگه داشتن ولادت امام زمان، هویت مادر آن حضرت نیز پنهان ماند.<ref>پاکتچی، «حسن عسکری،‌امام»، ص۶۱۸؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۴.</ref> همچنین احتمال داده شده این اختلاف به دلیل تعدد کنیزان امام حسن عسکری(ع) بوده است.<ref>پاکتچی، «حسن عسکری،‌امام»، ص۶۱۸.</ref>

* همچنین ببینید: [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه#ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان|مخفی‌بودن ولادت امام زمان]]

==هویت و ملیت==

اکثر قریب به اتفاق متون و روایاتی که به مادر امام زمان اشاره کرده‌اند، وی را کنیز برشمرده‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> توصیف امام [[مهدی|مهدی(ع)]] به «ابن خیرة الإماء:پسرِ بهترین کنیز»<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۲۲، ح۱۴. شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۲.</ref> یا «ابن سیدة الإماء: پسرِ سرور کنیزان»<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۳۷۱، ح۵؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۳۱۴.</ref> نیز بر کنیزبودن او دلالت دارد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> تنها روایتِ مخالف با کنیز بودن، روایتی است که شهید ثانی آن را در قالب قولی ضعیف نقل می‌کند و مادر امام زمان را مریم دختر زید علوی معرفی می‌کند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> به گفته [[یوسف بن احمد بحرانی|محدث بحرانی]]، [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] نیز این روایت را ضعیف دانسته‌ است.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۳۷۷ق، ج۱۷، ص۴۴۰.</ref>

در میان گزارش‌هایی که مادر امام را کنیز معرفی کرده‌اند، برخی وی را کنیز [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه خاتون]] (عمه امام حسن عسکری) دانسته‌اند<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۴۲۶، ح۲؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۲۸۲.</ref> و برخی گفته‌اند کنیزی بوده که تربیتش به حکیمه خاتون سپرده شده بود.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۹۹، ح۴۹۰. طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹، ح۲۰۷.</ref> برخی دیگر نیز گفته‌اند کنیزی سیاه بوده است: «همانا در صاحب این امر، سنتی از یوسف(ع) است و آن اینکه او فرزند کنیزی سیاه است.»<ref>خدامراد سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۷۴. نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص ۱۶۳؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۲۹، باب ۳۲، ح۱۲.</ref> همچنین نقل شده وی کنیزی از «نوبه» (در شمال سودان) بوده است.<ref>کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۱۰۷، ح۱۴.</ref>  

===شاهزاده رومی===

در برخی از منابع کهن شیعه داستانی مفصل وجود دارد که مادر امام زمان را شاهزاده‌ای رومی به نام ملیکه (ملیکا) بنت یشوع، نوه دختری قیصر روم معرفی می‌کند که نسب مادرش به شمعون، یکی از حواری [[عیسی مسیح|عیسی(ع)]] می‌رسد. در این داستان آمده است ملیكه که در كاخ جدش بود، [[حضرت مریم|حضرت مریم(ع)]] و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] را در عالم رؤیا می‏‌بیند و حضرت فاطمه(س) او را به [[اسلام]] دعوت می‌‏كند و وی را متقاعد می‏‌سازد تا خود را به اسارت لشكریان اسلام درآورد. ملیکه سپس در جنگ بین مسلمانان با رومیان، اسیر مسلمانان می‌شود و [[امام هادی علیه السلام|امام هادی(ع)]] فردی را مأمور می‌کند و ملیکه را از بازارِ برده‌فروشان می‌خرد و به عقد امام حسن عسکری(ع) درمی‌آورد.<ref>برای متن حدیث رک: شیخ صدوق، کمال الدین، ج۲، باب ۴۱، ح۱.</ref>

این داستان را برای اولین بار [[شیخ صدوق]] در کتاب [[کمال الدین]] آورده و محمد بن جریر طبری در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الإمامة]]<ref>طبری، دلائل الإمامة، ص ۲۶۲.</ref> آن را با سندی متفاوت نقل کرده است.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۷۲.</ref> همچنین [[شیخ طوسی]] در [[کتاب الغیبة (شیخ طوسی)|کتاب الغیبه]] با همان سند طبری اما با یک واسطه بیشتر، آن را نقل کرده است.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۷، ح۱۷۸.</ref>

۱. همه افراد موجود در [[سند حدیث|سند]] این حدیث، به جز محمد بن بحر (راوی اول)، همگی مجهول یا مُهمل هستند که نشانه ضعف [[علم رجال|رجالی]] آنها و در نتیجه ضعف این سند است.

۲. محمد بن بحر (راوی اول) نیز به [[غلو]] متهم است.

۴. پرداخت داستان‌گونه و ناهمگون بودنِ آن با شیوه متون حدیثی، موجب کاهش اعتماد بر این متن است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(ع)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۹-۲۰۱.</ref>

بنابر برخی گزارش‌های تاریخی مادر امام زمان(ع) قبل از [[شهادت]] [[امام عسکری(ع)]] (۲۶۰ق) درگذشته است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/2662/1/333?ProjectID=91242 شیخ صدوق، كمال الدین، ۱۳۵۹، ص۴۳۱.]</ref> اما گزارشی دیگر می‌گوید او هنگام شهادت امام عسکری(ع) بر بالین امام بود.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/2662/1/333?ProjectID=91242 شیخ صدوق، كمال الدین، ۱۳۵۹، ص۴۷۴.]</ref> همچنین [[احمد بن علی نجاشی|نجّاشی]] می‌نویسد مادر امام زمان پس امام عسکری(ع) نیز در قید حیات و در خانه محمد بن علی بن حمزه بود.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۲۶۸.</ref> قبر نرجس خاتون در [[حرم عسکریین]] در [[سامرا]] و در کنار قبر [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] و امام حسن عسکری (ع) قرار دارد.<ref>مقدس، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۳۰۹.</ref>

==منابع==

* ابن ابی‌الثلج، «تاریخ الائمه»، در مجموعه نفیسه، قم، ۱۳۹۶ق.

* اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، به تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، بیروت، نشر الکتاب، ۱۴۰۱ق.

* بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، به تحقیق محمدتقی ایروانی، نجف، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ق.

* پاکتچی، احمد، «حسن عسکری(ع)، امام»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.

* شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق.

* طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، به تحقیق مؤسسه آل البیت، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۷ق.

* طبری امامی، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامة، به تحقیق مؤسسة البعثة، قم، ۱۴۱۳ق.

* فتال نیشابوری، محمد بن حسن، به تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۶ق.

* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق.

* مجلسی، بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، تهران‏، اسلامیه، ۱۳۶۳ش.

* محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(عج)، ترجمه عبدالهادی مسعودی، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.

* مسعودی، علی بن حسین، إثبات الوصیه للإمام علی بن أبی طالب‏، قم‏، انصاریان‏، ۱۴۲۶ق‏.

* مقدس، احسان، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ش.