حفصه دختر عمر بن خطاب: تفاوت میان نسخه‌ها

| نام = حفصه بنت عمر بن‌ خطاب

| زادروز = سال 5 بعثت

| تاریخ مرگ = 45 ق

حَفْصه ‌بنت عمربن خطّاب، نام یكى از همسران [[پیامبر اكرم]] است که پس از مرگ همسر اولش، [[خنیس بن حذافه سهمی|خُنَیس‌ بن حُذافه سهمى]] در [[شعبان]] سال سوم هجرت، به همسرى حضرت رسول درآمد. او و [[عایشه]] دو تنى بودند كه مایه آزار پیامبر (ص) شدند و در [[آیه]] اول و چهارم [[سوره تحریم]] به این موضوع اشاره شده است. از وقایع دیگر زندگی حفصه، تصمیم وى در همراهى با عایشه در خروج بر [[امام على(ع)]] در [[جنگ جمل]] است كه برادرش او را از این تصمیم منصرف نمود. حفصه احادیثى از پیامبر اكرم، بیشتر درباره [[حج]] و نماز و ازدواج و [[روزه]]، نقل كرده است.

پدرش [[عمر بن خطاب]]، خلیفه دوم و مادرش زینب، خواهر [[عثمان‌ بن مظعون]]، [[صحابه|صحابى]] مشهور پیامبر، بود.<ref>ابن‌سعد، ج 8، ص 81؛ بلاذرى، 1417، ج 2، ص 54؛ طبرانى، ج 23، ص 186</ref>

حفصه در سال پنجم پیش از [[بعثت]]، سال تجدید بناى [[كعبه]]، به دنیا آمد.<ref>ابن‌سعد، ج 8، ص 81؛ خرّاط، ص 12ـ15</ref>

وى پیش از هجرت به مدینه، با خُنَیس‌ بن حُذافه سهمى ازدواج كرد.<ref>ابوعبیده، ص 59؛ زبیربن بكّار، ص 39؛ طبرانى، ج 23، ص 186</ref> و به هنگام هجرت پیامبر به [[مدینه]]، به همراه خنیس به مدینه كوچید<ref>ابن‌سعد، ج 8، ص 81</ref> خنیس با وجود بیمارى در [[جنگ بدر]] شركت جست<ref>بلاذرى، 1417، ج2،ص54</ref> و چندى پس از جنگ، درگذشت.<ref>ابن‌سعد، ج 3، ص 393، ج 8، ص 81؛ قس ابن‌قتیبه، ص 135، كه به حیات خنیس در زمانى متأخرتر اشاره كرده است.</ref>

==همسرى پیامبر==

حفصه پس از مرگ شوهرش، در [[شعبان]] سال سوم هجرت، دو ماه<ref>زبیربن‌بكّار، ص 39؛ ابن‌قتیبه، ص 158؛ بلاذرى، 1417، ج2،ص54</ref> یا سه ماه قبل از [[جنگ احد]]<ref>ابن‌سعد، ج 8، ص 83، 217</ref> به همسرى پیامبر اكرم درآمد.<ref>براى تفصیل ماجراى ازدواج وى با پیامبر رجوع کنید به ابن‌سعد، ج 8، ص 81ـ83؛ بلاذرى، 1417، ج 2، ص 54ـ55؛ احمدبن عبداللّه طبرى، ص 67ـ68؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه</ref>

در برخى گزارشهاى تاریخى گفته شده است كه پیش از ازدواج پیامبر با او، [[ابوبكر]] و [[عثمان بن عفان]] نیز از وى تقاضاى ازدواج كرده بودند؛ اما در صحت این اخبار تردید وجود دارد.<ref>رجوع کنید به ابوعبیده، ص 60؛ ابن‌سعد، ، ج 8، ص 83، 217؛ طبرانى، ج 23، ص 186ـ187؛ ابن‌عبدالبرّ، قسم 4، ص 1811</ref> رسول اكرم مهریه او را 400 [[درهم]] تعیین كرد.<ref>ابن‌هشام، ج 4، ص 294؛ قس زبیربن‌بكّار، ص39، كه صورت متفاوتى از مهریه حفصه عرضه كرده است</ref>

به دستور پیامبر اكرم زنى به نام شفا، دختر عبداللّه عَدویه، كه خود در [[جاهلیت]] خواندن و نوشتن می‌دانست، به وى كتابت آموخت.<ref>ابن‌سعد، ج 8، ص 84؛ بلاذرى، 1407، ص 661</ref>

حفصه و عایشه دو تنى بودند كه مایه آزار پیامبر اكرم شدند و در آیه اول و چهارم [[سوره تحریم]] به این موضوع اشاره شده است.<ref>رجوع کنید به محمدبن جریر طبرى، جامع، ذیل آیات؛ واحدى نیشابورى، ص 685ـ689؛ احمدبن عبداللّه طبرى، ص 140ـ144؛ ذهبى، ج 2، ص 229</ref> به همین علت پیامبر اكرم وى را طلاق داد.<ref>ابوعبیده، ص 77؛ ابن‌حنبل، ج 3، ص 478؛ زبیر بن ‌بكّار، ص 40؛ طبرانى، ج 23، ص 187ـ188</ref> اما بعداً به او [[طلاق رجعی|رجوع]] كرد.<ref>ابن‌سعد؛ ج 8، ص 84 ابن‌حنبل، ، ج 3، ص 478</ref>

در برخى اخبار گفته شده است كه پیامبر تصمیم به [[طلاق]] حفصه گرفته بود، اما [[جبرئیل]] او را از این كار برحذر داشت. <ref>بلاذرى، 1417، ج 2، ص 59؛ طبرانى، ج 23، ص 188</ref> در اخبارى كه از طلاق حفصه سخن گفته‌اند نیز رجوع پیامبر به حفصه را به توصیه جبرئیل دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به ابن‌سعد، ص 84ـ85؛ زبیربن بكّار؛ ص 40 طبرانى، ج23،ص188</ref>

این اخبار عموماً در منابع [[اهل حدیث]] و [[حنبلیان]] رواج داشته است و درباره صحت آنها تردید وجود دارد.<ref>براى بحثى درباره طلاق حفصه رجوع کنید به .خرّاط، ص 43ـ57</ref>

دیگر اطلاع درباره حفصه در زمان پیامبر، راجع به ماجراى بیمارى پیامبر و دستور آن حضرت براى فرستادن كسى نزد [[امام علی (ع)]] براى اقامه نماز است كه حفصه و عایشه به سراغ پدران خود رفتند و آن دو را نزد پیامبر آوردند.<ref>رجوع کنید به مفید، ص 428</ref>

==دستور قتل كنیز==

از دیگر حوادث زندگى حفصه، دستور قتل كنیزك خود بود كه وى را سحر كرده بود و این مایه ناراحتى [[عثمان‌ بن عفان]] شد.<ref>مالك‌بن انس، ج 2، ص 87؛شافعى، ج 1، ص 293؛طبرانى، ج 23، ص 187</ref>

==نگهدارى مصحف==

گفته شده است كه حفصه از كاتب [[مصحف]] خواسته بود زمانى كه به نگارش [[آیه]] 238 [[سوره بقره]] می‌رسد، وى را خبر دهد تا آیه را به صورتى كه او می‌گوید كتابت كند.<ref>رجوع کنید به ابن‌ابی‌داوود، ص 96ـ97</ref>

وى همچنین پس از مرگ عمر، به وصیت او، صحف قرآنى را كه در زمان خلافت ابوبكر تدوین شده بود، نزد خود نگهدارى می‌كرد و هنگامى كه عثمان دست به تدوین نهایى [[قرآن]] و یكى نمودن مصاحف زد، آنها را در اختیار عثمان نهاد و پس از اتمام كار، آن صحف به حفصه برگردانده شد.<ref>بخارى، 1401، ج 5، ص 210ـ211؛ابن ابی‌داوود، ص 15ـ16، 26</ref>

از دیگر رویدادهاى زندگى حفصه، تصمیم وى در همراهى با [[عایشه]] در خروج بر حضرت على علیه‌السلام و وقوع [[جنگ جمل]] است كه برادرش او را از این تصمیم منصرف نمود. <ref>محمدبن‌جریر طبرى، تاریخ، ج 4، ص 451، 454؛ابن ابی‌الحدید، ج 6، ص 225</ref>

هنگامى كه حضرت على علیه‌السلام به [[ذی‌قار]] رسید، عایشه به حفصه نامه‌اى نوشت و در آن از محاصره شدن حضرت على و یارانش براى وى توضیح داد، حفصه هم از سر شادمانى، كودكان بنی‌تیم و عدى را جمع كرد و به كنیزكان خود دفهایى داد تا با خواندن اشعارى در این باب، شادى و پایكوبى كنند. این خبر چون به [[ام سلمه|ام ّسلمه]]، همسر پیامبر، رسید ناراحت شد و امّ كلثوم، دختر حضرت على، به نیابت از او به‌طور ناشناس به مجلس شادى حفصه رفت و وى را سرزنش كرد و حفصه شرمنده شد و از این كار دست برداشت.<ref>مفید، ص 276ـ 277، 431؛ابن ابی‌الحدید، ج 14، ص 13؛</ref>

حفصه احادیثى از [[پیامبر اكرم]]، بیشتر درباره حج و نماز و ازدواج و روزه، نقل كرده است<ref>براى متن این احادیث رجوع کنید به ابن‌حنبل، ج 6، ص 283ـ288؛طبرانى، ج 23، ص 189ـ218؛ابن‌كثیر، ج 15، ص 361 ـ385</ref> و كسانى چون برادرش [[عبداللّه‌ بن عمر]]، [[عبدالله بن صفوان جمحی|عبداللّه‌ بن صفوان جَمحى]]، و [[عمرو بن رافع]] از او روایت كرده‌اند.<ref>مِزّى، ج 35، ص 154</ref> بَقْی‌بن مَخْلَد، در مسند خود، شصت حدیث از حفصه نقل كرده است.<ref>رجوع کنید به ذهبى، ج 2، ص 230</ref>

در متون فقهى [[اهل‌سنّت]]، پاره‌اى از اجتهادات فقهى حفصه ذكر شده است.<ref>رجوع کنید به خرّاط، ص 85ـ92</ref>

==خطبه ها==

ابن ابی‌طاهر <ref>ص 36ـ38</ref> دو خطبه از خطبه‌هایى را كه به نقل از حفصه شهرت داشته، نقل كرده است <ref>نیز رجوع کنید به خرّاط، ص 94ـ 108</ref> ابن‌شهر آشوب <ref>ج 3، ص 403</ref> از حفصه شعرى در مدح [[حضرت فاطمه]] نقل كرده است.

درباره تاریخ وفات حفصه اختلاف‌نظر وجود دارد<ref>رجوع کنید به ابن‌عبدالبرّ، قسم 4، ص 1812؛ابن‌حجر عسقلانى، ج 7، ص 583</ref>، اما بیشتر [[مورخان]]، از جمله [[ابن‌ سعد]] <ref>ج 8، ص 86</ref> و [[زبیر بن بکار|زبیر بن بكّار]]، <ref>ص 40</ref> سال 45 را ذكر كرده‌اند. [[مروان بن حکم]]، كه در آن هنگام امیر [[مدینه]] بود، بر جنازه وى نماز خواند.<ref>ابن‌سعد، ج 8، ص 86؛قس احمدبن عبداللّه طبرى، ص 69، كه گفته برادر حفصه، عبداللّه‌بن عمر، بر او نماز گزارد</ref> جسد او را در [[بقیع]] دفن كردند.<ref>ابن‌سعد؛ ج 8، ص 86زبیربن‌بكّار، ص 40؛طبرانى، ج 23، ص 189</ref>

*[[ابن ابی الحدید]]، شرح نهج‌البلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره 1385ـ 1387/ 1965ـ1967، چاپ افست بیروت (بی‌تا.)؛

*ابن‌ابی‌داوود، كتاب‌المصاحف، بیروت 1405 /1985؛

*ابن‌ابی‌طاهر، بلاغات‌النساء، چاپ یوسف بقاعى، بیروت 1420/1999؛

*ابن‌حجر عسقلانى، الاصابة فى تمییزالصحابة، چاپ علی‌محمد بجاوى، بیروت 1412/1992؛

*ابن‌حنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت : دارصادر، (بی‌تا.)؛

*ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ یوسف بقاعى، قم 1385ش؛

*ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ علی‌محمد بجاوى، قاهره (1380/ 1960)؛

*ابن‌قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عكاشه، قاهره 1960؛

*ابن‌كثیر، جامع المسانید و السنن الهادى لاقوم سنن، چاپ عبدالمعطى امین قلعجى، بیروت 1415/1994؛

*ابن‌هشام، السیرةالنبویة، چاپ مصطفى سقا، ابراهیم ابیارى، و عبدالحفیظ شلبى، بیروت: داراحیاء التراث‌العربى، (بی‌تا.)؛

*معمربن مثنى ابوعبیده، تسمیة أزواج‌النبی‌صلی‌اللّه‌علیه‌و سلم و اولاده، چاپ كمال یوسف حوت، بیروت 1410/1990؛

*محمدبن اسماعیل بخارى، صحیح البخارى، (چاپ محمد ذهنی‌افندى)، استانبول 1401/1981؛

*همو، كتاب‌التاریخ‌الكبیر، (بیروت ?1407/ 1986)؛

*احمدبن یحیى بلاذرى، فتوح‌البلدان، چاپ عبداللّه انیس طبّاع و عمرانیس طبّاع، بیروت 1407/1987؛

*همو، كتاب جُمَل من انساب الاشراف، چاپ سهیل زكار و ریاض زركلى، بیروت 1417/1996؛

*امینه خرّاط، امّالمؤمنین حفصة بنت عمر: الصّوّامة القوّامة، دمشق 1421/2000؛

* ذهبى؛

*محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران 1362ش؛

*زبیربن بكّار، المنتخب من كتاب أزواج النبى صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم، چاپ سكینه شهابى، بیروت 1403/1983؛

* محمدبن ادریس شافعى، الاُمّ، بیروت 1403/1983؛

*صبحى صالح، مباحث فى علوم‌القرآن، بیروت 1968، چاپ افست قم 1363ش؛

*سلیمان‌بن احمد طبرانى، المعجم الكبیر، چاپ حمدى عبدالمجید سلفى، چاپ افست بیروت 1404ـ?ـ140؛

*احمدبن عبداللّه طبرى، السَّمط الثَّمین فى مناقب أمّهات المؤمنین، قاهره (1402/ 1983)؛

*محمدبن جریر طبرى، تاریخ (بیروت)؛

*مالك‌بن انس، المُوَطَّأ، چاپ محمدفؤاد عبدالباقى، (قاهره) 1370/1951؛

*یوسف‌بن عبدالرحمان مِزّى، تهذیب الكمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1422/2002؛

*محمدبن محمد [[مفید]]، الجمل و النُصرة لسیدالعترة فى حرب‌البصرة، چاپ على میرشریفى، قم 1374ش؛

*علی‌بن احمد واحدى نیشابورى، اسباب نزول‌القرآن، روایة بدرالدین ابی‌نصر محمدبن عبداللّه ارغیانى، چاپ ماهر یاسین فحل، ریاض 1426/2005؛