کاربر ناشناس
واقعه حره: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح پاورقی و منابع+ اصلاح درجه بندی
جز (←پیوند به بیرون) |
imported>M.r.seifi (اصلاح پاورقی و منابع+ اصلاح درجه بندی) |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
== معنای حره و زمان وقوع== | == معنای حره و زمان وقوع== | ||
به سنگستان سیاه‌رنگ، حرّه می‌گویند<ref> خلیل‌بن احمد؛ یاقوت حموی، ذیل «حرّة»</ref> و چون این قیام از سنگستانی در شرق مدینه به نام «حرّه واقم» یا «حرّه زُهره» (منسوب به بنی‌زهره از اقوام [[یهود]])؛<ref> سهیلی، | به سنگستان سیاه‌رنگ، حرّه می‌گویند<ref> خلیل‌بن احمد؛ یاقوت حموی، ذیل «حرّة»</ref> و چون این قیام از سنگستانی در شرق مدینه به نام «حرّه واقم» یا «حرّه زُهره» (منسوب به بنی‌زهره از اقوام [[یهود]])؛<ref> سهیلی، الروض الانف، قاهره، ج۶، ص۲۵۵.</ref> شروع شد، به این نام معروف گردید. غالب منابع تاریخی، واقعه حرّه را روز دوم [[ذیحجه]] یا دو سه روز مانده به آخر ذیحجه [[سال ۶۳ قمری|۶۳ق]] ذکر کرده‌اند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۸۵؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۱؛ طبری، ج ۵، ص۴۹۴ </ref> برخی منابع نیز آن را در سال ۶۲ دانسته‌اند.<ref> بلاذری،انساب الاشراف، ج ۴، قسم ۲، ص۴۲؛ یعقوبی، ج۲، ص۲۵۱.</ref> | ||
==زمینه‌های قیام== | ==زمینه‌های قیام== | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
== عزل والی مدینه == | == عزل والی مدینه == | ||
مردم مدینه به فرمان عبدالله بن‌زبیر، عثمان بن محمد را از امارت مدینه عزل کردند و بر [[امویان]] شوریدند و آنان را، که حدود هزار نفر بودند و در منزل [[مروان بن حکم]] گرد آمده بودند، محاصره کردند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۲؛ مسعودی، | مردم مدینه به فرمان عبدالله بن‌زبیر، عثمان بن محمد را از امارت مدینه عزل کردند و بر [[امویان]] شوریدند و آنان را، که حدود هزار نفر بودند و در منزل [[مروان بن حکم]] گرد آمده بودند، محاصره کردند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۶۷ </ref> | ||
ابن‌زبیر، [[عبداللّه بن حنظله]] را به عنوان والی مدینه برگزید.<ref> ابن‌اعثم، | ابن‌زبیر، [[عبداللّه بن حنظله]] را به عنوان والی مدینه برگزید.<ref> ابن‌اعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۵۶ـ۱۵۷، ۲۹۲ـ۲۹۳ </ref> این روایت و برخی روایات پیش‌گفته نشان می‌دهند که تا چه اندازه افکار و گرایش‌های [[حکومت آل زبیر|زُبیری]] بر این قیام و رهبر یا رهبران آن حاکم بوده است. | ||
== تجهیز سپاه شام == | == تجهیز سپاه شام == | ||
تلاش‌های مأمور حکومت شام، برای اطاعت مردم از یزید، نتیجه‌ای نداشت. نامه تهدیدآمیز یزید و نیز وساطت [[نعمان بن بشیر]] در فرونشاندن این قیام مؤثر نیفتاد<ref> | تلاش‌های مأمور حکومت شام، برای اطاعت مردم از یزید، نتیجه‌ای نداشت. نامه تهدیدآمیز یزید و نیز وساطت [[نعمان بن بشیر]] در فرونشاندن این قیام مؤثر نیفتاد<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۷۷ـ۱۷۸؛ طبری، ج۵، ص۴۸۱ </ref> یزید تصمیم گرفت برای سرکوب مردم مدینه لشکری تجهیز کند. بعد از امتناع [[عبیدالله بن زیاد]] از پذیرش فرماندهی لشکر، وی [[مسلم بن عقبه|مسلم بن عُقبه مُرّی]] را مأمور این کار کرد.<ref>ابن‌اثیر، ۱۳۹۹ـ۱۴۰۲، ج ۴، ص۱۱۱ـ۱۱۲</ref> شمار لشکریان او را بین ۵۰۰۰ تا ۲۷۰۰۰ نفر نوشته‌اند.<ref> یعقوبی، ج ۲، ص۲۵۰ـ۲۵۱؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۳؛ ذهبی، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، ص۲۵</ref> در این هجوم [[حصین بن نمیر]] نیز او را همراهی می‌کرد. حصین فرماندهی اهل حمص را بر عهده داشت.<ref>طبری، ج۵، ص ۴۹۰.</ref> | ||
== حمله به مدینه == | == حمله به مدینه == | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
مردم اجازه دادند که وابستگان به حکومت شام، از مدینه خارج شوند به شرط آنکه در مورد مدینه هیچ اطلاعاتی را به سپاه شام ندهند و در جنگ هم شرکت نکنند. [[بنی امیه]] با خروج از مدینه، سوگند خود را شکستند و [[عبدالملک بن مروان]] با توصیه پدرش به همراهی [[مسلم بن عقبه]] نقشه حمله به شهر را طراحی کردند. | مردم اجازه دادند که وابستگان به حکومت شام، از مدینه خارج شوند به شرط آنکه در مورد مدینه هیچ اطلاعاتی را به سپاه شام ندهند و در جنگ هم شرکت نکنند. [[بنی امیه]] با خروج از مدینه، سوگند خود را شکستند و [[عبدالملک بن مروان]] با توصیه پدرش به همراهی [[مسلم بن عقبه]] نقشه حمله به شهر را طراحی کردند. | ||
مسلم با عبور از حرّه، در مشرق مدینه پیاده شد و به مردم مدینه سه روز مهلت داد<ref> | مسلم با عبور از حرّه، در مشرق مدینه پیاده شد و به مردم مدینه سه روز مهلت داد<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۷۸ـ۱۸۰؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۵ـ۴۸۷ </ref> آنگاه، پس از دور زدن خندق، از پشت سر و با کمک طایفه [[بنی حارثه]]، که با وعده‌های مالی فریفته شدند، وارد شهر شد<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۷۹، ۱۸۱، ۲۶۵.</ref> و چندان جنایت کرد که به مُجرم و مُسرف معروف شد.<ref>ابن‌حبیب، المُنَمَّق فی اخبار قریش، ص۳۹۰؛ مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۷؛ ابن‌اثیر،الکامل، ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳ </ref> | ||
== رفتار شامیان با مردم == | == رفتار شامیان با مردم == | ||
مسلم‌بن عقبه، به دستور یزید، سه روز جان و مال مردم را بر سپاهیانش حلال کرد. [[ابن کثیر]]<ref>البدایة و النهایة، ج ۴، جزء۸، ص۲۲۰ </ref> و [[جلال‌الدین سیوطی|سیوطی]]<ref>ص ۲۰۹</ref><ref> | مسلم‌بن عقبه، به دستور یزید، سه روز جان و مال مردم را بر سپاهیانش حلال کرد. [[ابن کثیر]]<ref>البدایة و النهایة، ج ۴، جزء۸، ص۲۲۰ </ref> و [[جلال‌الدین سیوطی|سیوطی]]<ref>ص ۲۰۹</ref><ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۷۹؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۳۷؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۴</ref> غارت و جنایات سپاهیان او را مصیبتی سهمگین و وصف‌‌ناپذیر خوانده‌اند. و [[مسعودی]]<ref> تنبیه، ص۳۰۶ </ref> آن را فجیع‌ترین حادثه، پس از شهادت [[امام حسین]](ع)، دانسته است. | ||
سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از ارتکاب هیچ عمل زشتی، همچون تجاوز به نوامیس، بیرون کشیدن جنین از شکم زنان و کشتن نوزادان<ref> | سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از ارتکاب هیچ عمل زشتی، همچون تجاوز به نوامیس، بیرون کشیدن جنین از شکم زنان و کشتن نوزادان<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۸۴؛ ابن‌جوزی، ج ۶، ص۱۵؛ مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و توهین به [[صحابه]] بزرگ پیامبر(ص)، از جمله [[جابر بن عبدالله انصاری]] نابینا و [[ابو سعید خدری|ابوسعید خُدری]]،<ref>سهیلی، الروض الانف، قاهره، ج۶، ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref> فروگذار نکردند. | ||
شمار کشتگان واقعه حرّه را بیش از ۴۰۰۰<ref> مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و به قولی۱۱۷۰۰ یا ۱۰۷۰۰ نفر<ref> | شمار کشتگان واقعه حرّه را بیش از ۴۰۰۰<ref> مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و به قولی۱۱۷۰۰ یا ۱۰۷۰۰ نفر<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۸۴ـ۱۸۵؛ مسعودی، تنبیه، ص۳۰۵؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۲</ref> برآورد کرده‌اند. از این میان، ۷۰۰نفر از حاملان [[قرآن]]<ref>ذهبی، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، ص۳۰؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶</ref> و ۸۰ صحابی رسول خدا به قتل رسیدند، به‌نحوی که کسی از [[بدریون|اهل بدر]] باقی نماند<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۸۵ </ref> [[عبدالله بن حنظله]] و فرزندانش نیز کشته شدند.<ref>خلیفة بن خیاط، قسم ۱، ص۲۹۱؛ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۸۱ـ۱۸۲</ref> | ||
== بیعت گرفتن از مردم == | == بیعت گرفتن از مردم == | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
* '''رفتار مسلم با امام سجاد(ع)''': پس از پایان ماجرا، امام سجاد(ع) با همراهی مروان و فرزندش، [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک]]، نزد مسلم رفت. گویا [[یزید]] از قبل مسلم را به رعایت حال امام سفارش کرده بود؛ از این‌رو، مسلم ایشان را گرامی داشت، چهارپایی زین کرد و به ایشان داد که حضرت آن را بازگرداند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۴ـ۴۸۵، ۴۹۳؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ـ۱۵۳ </ref> برخی علت خوش‌رفتاری غیرمنتظره مسلم را با امام سجاد، ناشی از دعایی می‌دانند که حضرت می‌خواند و ناخواسته هیبت و ترس در دل مسلم می‌انداخت.<ref> مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۹؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ ـ۱۵۳</ref> | * '''رفتار مسلم با امام سجاد(ع)''': پس از پایان ماجرا، امام سجاد(ع) با همراهی مروان و فرزندش، [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک]]، نزد مسلم رفت. گویا [[یزید]] از قبل مسلم را به رعایت حال امام سفارش کرده بود؛ از این‌رو، مسلم ایشان را گرامی داشت، چهارپایی زین کرد و به ایشان داد که حضرت آن را بازگرداند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۴ـ۴۸۵، ۴۹۳؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ـ۱۵۳ </ref> برخی علت خوش‌رفتاری غیرمنتظره مسلم را با امام سجاد، ناشی از دعایی می‌دانند که حضرت می‌خواند و ناخواسته هیبت و ترس در دل مسلم می‌انداخت.<ref> مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۹؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ ـ۱۵۳</ref> | ||
* '''عدم همراهی برخی از صحابه با شورشیان''': برخی صحابه از جمله [[عبداللّه بن عمر]]، [[ابو سعید خدری]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]]، شورشیان را همراهی نکردند.<ref> سهیلی، | * '''عدم همراهی برخی از صحابه با شورشیان''': برخی صحابه از جمله [[عبداللّه بن عمر]]، [[ابو سعید خدری]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]]، شورشیان را همراهی نکردند.<ref>سهیلی، الروض الانف، قاهره، ج۶، ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref> | ||
== علت شکست == | == علت شکست == | ||
ابن‌قتیبه | ابن‌قتیبه پس از مقایسه شکست زودهنگام و شگفت‌انگیز مردم مدینه در واقعه حرّه با مقاومت عبداللّه‌بن زبیر و یاران اندکش در برابر همین سپاه، علت اصلی آن شکست را انتخاب دو امیر ذکر کرده است،<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۸۵.</ref> اما در منابع درباره اختلاف سران قیام مدینه سخنی نیست.{{مدرک}} | ||
از قول مسلم بن عقبه آورده‌اند که پس از اقرار به توحید، بهترین عمل خود را کشتن اهل حرّه می‌دانست<ref> بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۰؛ طبری، ج ۵، ص۴۹۷؛ ابن‌اعثم کوفی، ج ۵، ص۱۶۳ </ref> برخی تاریخ نگاران مسلمان معتقدند که سرکوب وحشیانه مردم مدینه در واقعه حرّه، با انگیزه انتقام خون امویان و کشته‌های بدر و تقاصّ قتل [[عثمان]] از مردم مدینه، به‌ویژه [[انصار]]، صورت گرفته است.<ref> | از قول مسلم بن عقبه آورده‌اند که پس از اقرار به توحید، بهترین عمل خود را کشتن اهل حرّه می‌دانست<ref> بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۰؛ طبری، ج ۵، ص۴۹۷؛ ابن‌اعثم کوفی، ج ۵، ص۱۶۳ </ref> برخی تاریخ نگاران مسلمان معتقدند که سرکوب وحشیانه مردم مدینه در واقعه حرّه، با انگیزه انتقام خون امویان و کشته‌های بدر و تقاصّ قتل [[عثمان]] از مردم مدینه، به‌ویژه [[انصار]]، صورت گرفته است.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۷۹؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۰ـ ۴۲؛ ابوالفرج اصفهانی، ج ۱، ص۲۶؛ جعفریان، ص۱۶۰ـ ۱۶۱، ۵۰۵ </ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
*[[قیام مختار]] | *[[قیام مختار]] | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
* ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲ | * ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲ | ||
* ابن‌حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴ق | * ابن‌حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴ق | ||
* | * ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة المعروف بتاریخ‌الخلفاء، چاپ طه محمد زینی، [قاهره ۱۳۸۷/ ۱۹۶۷]، چاپ افست بیروت،بی‌تا. | ||
* ابن‌سعد، کتاب عیون الاخبار، بیروت: دارالکتاب‌العربی،بی‌تا | * ابن‌سعد، کتاب عیون الاخبار، بیروت: دارالکتاب‌العربی،بی‌تا | ||
* ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج ۴، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت،۱۴۰۵/ ۱۹۸۵م | * ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج ۴، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت،۱۴۰۵/ ۱۹۸۵م | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
* محمدبن احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛ | * محمدبن احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛ | ||
* علی‌بن عبداللّه سمهودی، وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴؛ | * علی‌بن عبداللّه سمهودی، وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴؛ | ||
* | * سهیلی، عبدالرحمن بن عبداللّه، الروض الانف فی شرح السیرة النبویة لابن‌هشام، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره ۱۳۸۷ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۰. | ||
* عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، تاریخ‌الخلفاء، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قم ۱۳۷۰ش؛ | * عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، تاریخ‌الخلفاء، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قم ۱۳۷۰ش؛ | ||
* جعفر شهیدی، زندگانی علی‌بن الحسین(ع)، تهران ۱۳۶۵ش؛ | * جعفر شهیدی، زندگانی علی‌بن الحسین(ع)، تهران ۱۳۶۵ش؛ | ||