حدوث و قدم: تفاوت میان نسخه‌ها

مسئله حادث یا قدیم بودن عالم مبحث قدیمی است كه از قرنها پیش تاكنون فیلسوفان و متكلمان در مورد آن اختلاف نظر داشته اند.<ref>رجوع کنید به: دلالة الحائرین، ج 1، ص 183</ref>

این مسئله ارتباط زیادی با بسیارى از مباحث كلامى دارد، چنان‌كه مباحثى مانند جسم، [[جوهر]] و [[عرض]]، [[وجوب]] و [[امكان]]، [[حركت]] و سكون، مكان و زمان و نیز پاره‌اى از دیگر مسائل در [[طبیعیات]]، یا به عنوان مقدمه ای برای این مسئله اند یا از آن تاثیر گرفته اند. <ref>رجوع کنید به: المحیط بالتكلیف، ص 37ـ 39؛ الارشاد الى قواطع الادلة فى اصول الاعتقاد، ص 39ـ40؛ حدوث‌العالم، ص 2ـ4؛ دلالة الحائرین، ج 1، ص 195ـ196؛ انوار الملكوت فى شرح الیاقوت، ص 28</ref>

مباحث مرتبط با [[الهیات]] به معنای اخص و خداشناسی نیز با این مبحث آغاز می‌شود و تقریباً هیچ‌یك از مباحث آن نیست كه، هر چند به طور ضمنى، موضع‌گیرى در این بحث مقدمه آن نباشد. تا آنجا كه بیشتر متكلمان، اعتقاد به حدوث عالم را از جمله [[ضروریات دین]] دانسته اند. <ref>براى نمونه رجوع کنید به: اصول‌الدین، ص70؛ المسائل الخمسون فى اصول‌الدین، ص 18</ref>

 

توجه و اهمیت این مسئله نزد متكلمان باعث شده كه اثبات حدوث عالم، شكل مستقلی بیابد و نیز نقطه شروعی براى انتقال ذهنیت متكلمان از مباحث طبیعی به مباحث [[مابعدالطبیعه]] شود. <ref>من العقیدة الى الثورة، ج 2، ص 8ـ10</ref>

 

تعبیر قدیم در آیات «'''كَالْعُرجُونِ الْقَدیم'''» <ref>یس(36):39</ref> و «'''اِفْكٌ قَدیم'''» <ref>اَحقاف(46):11</ref> نیز به همین معنا به کار رفته است. <ref>شرح الاصول الخمسة، ص 117؛ الشامل فى اصول‌الدین، ص 109</ref> در زبان فارسی، واژه «دیرینه شدن» معادل معنای قدیم است. <ref>رجوع کنید به كشاف اصطلاحات الفنون، ج 2، ص 1211</ref>

 

در اصطلاح متكلمان، برای کلمه حادث تعریف هاى مختلفى بیان شده است. برخی آن را به موجودی که بعد از نبودن، به وجود آمده تعریف کرده‌اند و برخی دیگر، به آنچه براى وجودش ابتدایى هست یا آنچه سابقه عدم دارد یا آنچه قبل از آن موجود دیگری بوده است. <ref>رجوع کنید به اعلام النبوة، ص 31؛ الشامل فى اصول‌الدین، ص113ـ114؛ كتاب المعتمد فى اصول‌الدین، ص85؛ نهایة الاقدام فى علم الكلام، ص 18، 34؛ محصل افكار المتقدمین و المتأخرین من العلماء و الحكماء و المتكلمین، ص 117؛ انوار الملكوت فى شرح الیاقوت، ص 51؛ المواقف فى علم الكلام، ص76</ref>

برخی نیز حادث را به «آنچه بعد از امر ازلی ایجاد شده و بوجود آمده است» تعریف کرده اند. <ref>انوار الملكوت فى شرح الیاقوت، ص 113</ref>

براى قدیم نیز چند تعریف ذكر كرده‌اند. برخی آن را چیزی دانسته اند که ابتدا ندارد.<ref>اعلام النبوة، ص31؛ الشامل فى اصول‌الدین، ص 108؛ كتاب المعتمد فى اصول‌الدین؛ محصل افكار المتقدمین و المتأخرین من العلماء و الحكماء و المتكلمین؛ انوار الملكوت فى شرح الیاقوت، ص 113</ref> [[جوینى]] <ref>الشامل فى اصول‌الدین، ص 109</ref> این تعریف را نادرست و غیردقیق دانسته است و آمدی <ref> ابكارالافكار فى اصول‌الدین، ج 3، ص300ـ301</ref> نیز قدیم را چیزى معرفی کرده كه تحقق و بودنش متقدم بوده و تقدم فى نفسه دارد نه اینکه به وسیله چیزی پدید آمده باشد.

 

برخى متكلمان، قدیم را تنها منحصر در [[خدا|خداوند]] می دانند. از جمله بعضى [[معتزله]] معتقدند که واژه قدیم، چیزی است که ابتدایی ندارد و مصداق آن منحصر در خداوند است. <ref>رجوع کنید به مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ص 180؛ شرح الاصول الخمسة، ص 117ـ118؛ الشامل فى اصول‌الدین، ص108</ref>

 

به دنبال این بحث‌ها، مباحث ومسائل کلامی مهمی همانند حادث یا قدیم بودن [[قرآن]] و نیز قدیم بودن [[صفات خدا|صفات الهى]] در تاریخ کلام اسلامی آغاز شد و نزاع‌ها و اختلاف نظرهای شدیدی را ایجاد کرد.

 

#بیشتر متکلمان مسلمان و یهودى و مسیحى و [[مجوس]]: ذات و صفاتِ اجسام، هر دو، حادث‌اند؛

#پاره‌اى از فیلسوفان، از جمله [[ارسطو]] و نیز منسوب به [[دهریه]]:ذات و صفات اجسام، هر دو، قدیم‌اند؛

#ذات اجسام قدیم است و صفات آنها حادث. این دیدگاه به نظریه پاره‌اى از [[معتزله]] نزدیك است كه به احوال پنج‌گانه ازلى قائل شده‌اند و نیز در منابع اسلامى آن را قول بیشتر فیلسوفانِ پیش از ارسطو دانسته‌اند كه اصل اشیا را آب یا آتش یا هوا و امثال اینها می‌دانستند یا قول كسانى كه به [[هیولى]] و [[صورت]] یا نور و ظلمت و مانند آن به عنوان مبادى اجسام قائل بودند.

#[[جالینوس]]: توقف و عدم اظهار نظر در این مسئله. <ref>رجوع کنید به: اصول‌الدین، ص55، 59ـ60؛ كتاب الفصل فى الملل و الاهواء و النحل، ج 1، ص 9، 23ـ25، 34؛ نهایة الاقدام فى علم الكلام، ص 5ـ 6؛ الاربعین فى اصول‌الدین، ج 1، ص 29ـ32؛ انوار الملكوت فى شرح الیاقوت، ص 28ـ29</ref> البته رگه‌هایى از این نظریه را نزد [[ابن‌ میمون]] <ref>دلاله الحائرین، ج 1، ص 181، 183</ref> نیز می‌توان یافت.

 

 

از جمله در [[کتاب توحید( ابن بابویه)|توحید]] [[ابن‌ بابویه]] در مورد اثبات حدوث عالم <ref>ص 293، 297ـ298</ref> روایتی نقل شده که فردى از [[امام رضا(ع)]] ‌پرسید دلیل حدوث عالم چیست؟ ایشان حادث شدن خود او را دلیل بر حدوث عالم دانست.

 

 

متکلمان برای اثبات حدوث عالم، چندین دلیل ارائه کرده اند.

این ادله به دو دسته اثباتی و نقضی تقسیم می شوند.

ادله اثباتی، مستقیما حدوث عالم را اثبات می کند و ادله نقضی، قدیم و ازلی بودن عالم را نفی می کند. <ref>نهایة الاقدام فى علم الكلام، ص 11؛ دلاله الحائرین، ج 1، ص 214</ref> وقتی ازلی بودن عالم باطل شد، حدوث آن اثبات می شود. <ref>شرح الاصول الخمسة، ص 118؛ كتاب الفصل فى الملل و الاهواء و النحل، ج 1، ص 9؛ مقالة... فى ان دلیل یحیى النحوى على حدث العالم اولى بالقبول من دلیل المتكلمین اصلا، ص 246</ref>

 

 

[[رده:مباحث کلامی]]

[[رده:مباحث فلسفی]]