طبرستان

طبرستان یا تبرستان، سرزمین‌های میان کوه‌های البرز و دریای خزر. ویژگی‌های طبیعی، دشواری راه‌های ورودی به آن و دوری از مرکز خلافت عباسی، این منطقه را به یکی از پناهگاه‌های علویان و مرکز حکومت آنها تبدیل کرد. اولین دولت شیعی ایران را علویان در طبرستان تاسیس کردند. این منطقه پس از حمله مغول به تدریج مازندران خوانده شد.

نامگذاری

به نوشته برخی از مورخین، ساکنان اولیه طبرستان، قوم تاپور یا تپور بوده و به همین مناسبت نام این منطقه تپورستان بوده و به تدریج به طبرستان تبدیل شده است. برخی دیگر معتقدند طبر در زبان محلی به معنای کوه است و طبرستان یعنی کوهستان. تاریخ‌نویسان دیگری هم نوشته‌اند که به دلیل وجود جنگل‌های انبوه و حیوانات وحشی، استفاده تبر در میان مردم فراوان بوده و به همین مناسبت منطقه خود را تبرستان یا طبرستان نامیده‌اند.

ویژگی‌های جغرافیایی

محدوده

طبرستان یا تبرستان، بخشی از سرزمین‌های میان کوه‌های البرز و دریای خزر است که تمام استان مازندران امروزی، بخش‌هایی از استان گلستان، شرق و شمال استان تهران و شمال استان سمنان را دربرمی‌گرفته است.

موانع طبیعی

کوه‌های سخت‌گذر، رودهای متعدد، جنگل‌ها و باتلاق‌های بسیار در طبرستان، موانعی جدی در برابر نفوذ از خارج به داخل آن بود. علاوه بر این، تنها دو راه، طبرستان را به خارج وصل می‌کرد که یکی از آمل تا گرگان و دیگری از آمل تا ری بود. این راه‌ها به دلیل کوهستانی بودن، برای عبور کاروان‌های تجاری و مخصوصا دسته‌های نظامی بسیار دشوار بود.

همین موانع طبیعی سبب شد تلاش‌های بسیاری از حکومت‌های بزرگ عراق و شام برای به زانو درآوردن اهالی طبرستان به شکست بینجامد.

ورود اسلام به طبرستان

مقاومت طبرستان در برابر مسلمانان

طبرستان تا سال‌ها پس از فتح ایران به دست مسلمانان، همچنان ناحیه‌ای مستقل ماند و هیچکدام از سپاهیان مسلمان نتوانستند به طور کامل آن را فتح کنند. در دوره‌هایی هم که سپاه مسلمانان، سپاهیان طبرستان را شکست می‌دادند و بر آن چیره می‌شدند، همچنان حاکمان بومی بر سر جای خود بودند و تنها خراج می‌پرداختند.

• در سال ۲۹ هجری قمری، سپاه مسلمانان به فرماندهی نعیم بن مقرن، با هدف دستیابی به طبرستان، سپاه ایرانیان را در جایی بین همدان و قزوین به نام واجرود شکست دادند و موثا فرمانده سپاه دیلمی هم کشته شد، اما با این حال طبرستان به دست مسلمانان نیفتاد.

• در سال ۳۰ هجری قمری، در زمان خلافت عثمان، سعید ابن عاص که امیر کوفه بود، از شرق خزر به طبرستان حمله کرد و تمیشه در منتهی الیه گرگان تصرف کرد. این منطقه اما پس از عثمان دوباره مستقل شدند.

• مصقلة بن هبیرة الشیبانی در زمان حکومت معاویه در شام، مدعی شد که با سپاهی ۴ هزار نفری می‌تواند طبرستان را به قلمرو اسلامی اضافه کند. او در سال ۴۸ ق جنگ با سپاه طبرستان را آغاز کرد و با اینکه پیروزی‌هایی به دست آورد، اما سرانجام کاری از پیش نبرد و سپاه او در سال ۵۰ ق به تمامی کشته شدند.

• در دوره حکومت سلیمان بن عبدالملک مروان، یزید بن مهلب در سال ۹۸ ق با سپاهی نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر متشکل از اعراب مسلمان، خراسانیان تازه‌مسلمان و ترکان ماوراءالنهر، به طبرستان حمله کرد اما به دلیل ناآشنایی با منطقه، شکست خورد و تلفات و خسارات فراوانی بر سپاه او تحمیل شد و سرانجام چاره‌ای جز مصالحه با اسپهبد طبرستان نیافت. او در بازگشت از طبرستان، مردم گرگان را غارت و قتل عام کرد و بیش از ۴۰ هزار نفر را سر برید و ۴ هزار نفر را دار زد.

پانویس‌ها

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع