عبدالکریم حائری یزدی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عبدالکریم حائری یزدی''' ([[سال ۱۲۷۶ هجری قمری|۱۲۷۶]]ـ [[سال ۱۳۵۵ هجری قمری|۱۳۵۵ق]]) معروف به‌ '''آیت الله مؤسس''' از [[مرجع تقلید| مراجع تقلید شیعه]]، بنیانگذار و زعیم [[حوزه علمیه قم در دوره معاصر|حوزه علمیه قم]] از [[سال ۱۳۰۱ هجری شمسی |سال ۱۳۰۱ش]] تا [[سال ۱۳۱۵ هجری شمسی| ۱۳۱۵ش]] بود.

عبدالکریم حائری در خانواده‌ای مذهبی در مِهرجِرد [[میبد]] در سال [[سال ۱۲۷۶ قمری|۱۲۷۶ق]]<ref>بامداد، شرح حال رجال ایران…، ۱۳۴۷ش، ج۲، ص۲۷۵.</ref> به دنیا آمد. پدرش، محمدجعفر، را فردی متدین و پرهیزکار توصیف کرده‌اند.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۱۳–۱۴.</ref>

شیخ عبدالکریم حائری در [[۱۷ ذی‌القعده]] [[سال ۱۳۵۵ هجری قمری|۱۳۵۵ق]]<ref>حائری، علی، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۳۱۷.</ref> ([[۹ بهمن]] [[سال ۱۳۱۵ هجری شمسی|۱۳۱۵]])،<ref>حائری، علی، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۳۱۷.</ref> پس از حدود ۱۵ سال اقامت در قم درگذشت. {{یادداشت|برخی علت وفات شیخ عبدالکریم را بیماری دِق دانسته‌اند وآن تب متصلی است که شخص را میکاهاند و باریک و لاغر می‌کند (دهخدا) مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم رضوان الله علیه حقّاً از رجال علم و تقوی بود… بالاخره با مرض دقّ، دار فانی را ارتحال گفت و به سرای باقی پیوست. حسینی طهرانی، معادشناسی، ج۸، ص۲۰۱ /مصطفی پور محمدی رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی معتقد است که شیخ عبدالکریم یک سال پس از [[واقعه کشف حجاب]] دق کرد و از دنیا رفت[https://www.etemadonline.com/بخش-اجتماعی-23/535230-آیت-الله-حائری-بعد-از-کشف-حجاب-دق-کرد«آیت‌الله حائری بعد از کشف حجاب دق کرد»]

  ونیز[[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی]] براین باور است که شیخ عبدالکریم از شدت غصه تو خانه دق کرد و مرد. }}با وجود محدودیت‌های حکومتی، پیکر او [[تشییع جنازه |تشییع]] باشکوهی شد و آیت الله سید صادق قمی بر او [[نماز میت|نماز]] خواند و در [[حرم حضرت معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>زنجانی، الکلام یجرّ الکلام، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۰۷؛ امینی، مروری…، ص۲۰، ۳۶–۳۷.</ref>

عبدالکریم حائری، به خواست شوهرخاله‌اش میرابوجعفر به [[اردکان]] رفت و در مکتبخانه آموزش دید و پس از فوت پدرش، نزد مادرش در مهرجرد رفت.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۲۰–۲۱.</ref>

او در ۱۲۹۸ق برای ادامه تحصیل، به همراه مادرش، راهی [[عراق]] شد. نخست به [[کربلا]] رفت و حدود دو سال زیر نظر [[محمدحسین فاضل اردکانی|فاضل اردکانی]] به تحصیل پرداخت و درس‌های سطوح میانی [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را در آنجا آموخت.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۲۳–۲۴.</ref> سپس برای ادامه تحصیل و استفاده از [[سید محمدحسن شیرازی|میرزای شیرازی]]، به [[سامرا]] رفت.<ref>حائری یزدی، سرّ دلبران، ۱۳۷۷ش، ص۸۰–۸۲.</ref>

شیخ عبدالکریم حائری در ۱۳۲۴ق، به علت استقلال نداشتن در اداره کردن حوزه اراک و برهم خوردن آرامش آنجا به سبب [[نهضت مشروطه]]<ref>محقق داماد، مصطفی ص۴۳–۴۴؛ صدرایی خویی، آیت الله اراکی: یک قرن وارستگی، ۱۳۸۲ش، ص۱۷؛ نیکوبرش، ص۴۶–۴۷.</ref> به نجف بازگشت.<ref>بامداد، شرح حال رجال ایران…، ۱۳۴۷ش، ج۲، ص۲۷۵.</ref> دوباره به حلقه درس [[محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] پیوست و در درس [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی|سید محمد کاظم طباطبائی یزدی]] نیز شرکت کرد؛ ولی به منظور دور ماندن از نزاع میان موافقان و مخالفان مشروطه پس از چند ماه به [[کربلا]] رفت.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۵۵.</ref>

حائری حدود ۸ سال در کربلا ماند و از آن زمان به‌''حائری'' ملقب شد.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۵۵–۵۶.</ref> او در کربلا به تدریس پرداخت و به منظور حفظ بی‌طرفی خود در صف آرایی‌های مشروطه، کتابی از آخوند خراسانی و کتابی از طباطبائی یزدی را درس می‌داد.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۵۵–۵۶.</ref>

در دوره اقامت حائری در [[کربلا]]، از او برای بازگشت به [[اراک]] درخواست‌های زیادی شد. سرانجام، او در اوایل ۱۳۳۳ق/۱۲۹۳ش،<ref>صفوت تبریزی، «زندگی‌نامه آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری»، ص۷۳.</ref> به اراک رفت و در مدت اقامت هشت ساله‌اش در آنجا، علاوه بر اداره حوزه، به تدریس [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] پرداخت.

عبدالکریم حائری در پاسخ به نامه [[محمدتقی شیرازی|میرزامحمدتقی شیرازی]]، پس از فوت [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی| سیدمحمدکاظم یزدی]] (۱۳۳۷ق/۱۲۹۸ش) که از او خواسته بود به عتبات برگردد و خود را برای [[مرجع تقلید|مرجعیت شیعه]] مهیا سازد، اقامت در [[ایران]] را وظیفه خود خواند و از قرارگرفتن ایران و ایرانیان در مسیر تباهی و انحطاط فکری اظهار نگرانی کرد.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۰۴ق، قسم ۳، ص۱۱۶۴؛ کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۵۶؛ صدرایی خویی، آیت الله اراکی: یک قرن وارستگی، ۱۳۸۲ش، ص۱۷–۱۸.</ref>

حاج شیخ در [[رجب]] ۱۳۴۰ ق بار دیگر، در پی دعوت تنی چند از عالمان قم از او و نیز برای زیارت [[حرم حضرت معصومه(س)]]، به قم رفت. [[ابوالقاسم کبیر قمی|شیخ ابوالقاسم کبیر قمی]] و [[محمد ارباب قمی|میرزا محمد ارباب]]، از علمای قم به دیدن او رفتند و بحث فقهی بینشان مطرح شد. در راه بازگشت محمد ارباب به ابوالقاسم می‌گوید که شیخ عبدالکریم با ما فرق دارد و بهتر است از او درخواست کنیم که در قم بماند و حوزه علمیه تشکیل دهد. پس دوباره به منزل حاج شیخ برمی‌گردند و این تقاضا را مطرح می‌کنند.<ref>[[سید موسی شبیری زنجانی|شبیری زنجانی]]، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۴۲.</ref> شیخ عبدالکریم نخست تردید داشت، ولی پس از پافشاری شماری از عالمان، به ویژه [[محمدتقی بافقی| محمد تقی بافقی]]، حائری [[استخاره]] کرد و سپس تصمیم گرفت در قم بماند؛ تصمیمی که در پی آن حوزه‌ای بزرگ در آن شهر تأسیس شد و حائری، آیت الله مؤسس لقب گرفت.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۰۴ق، قسم ۳، ص۱۱۵۹؛ فیض قمی، ج۱، ص۳۳۱–۳۳۴؛ کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۵۸–۵۹.</ref>

[[سید ابوالحسن اصفهانی]] و [[محمدحسین غروی نائینی |محمدحسین نائینی]]، که پس از تبعید شدن از [[عراق]] در [[سال ۱۳۰۲ هجری شمسی|۱۳۰۲ش]]، هشت ماه را در قم گذراندند، نیز در تثبیت این حوزه نقش مهمی داشتند.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۰۴ق، قسم ۳، ص۱۱۶۰–۱۱۶۱؛ صفوت تبریزی، «زندگی‌نامه آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری»، ص۷۷.</ref>

با پرآوازه شدن [[حوزه علمیه قم]] و ورود شماری از عالمان و مدرسان و بسیاری از محصلان سایر حوزه‌ها و محصلان جدید، تعداد طلاب از هزار تن گذشت.<ref>استادی، یادنامه حضرت آیت الله العظمی اراکی، ۱۳۷۵ش، ص۷۷–۷۸.</ref>

حائری با توجه به آشنایی با حوزه‌های بزرگ شیعی [[سامرا]]، [[نجف]] و [[کربلا]]، و اطلاع از شیوه مدیریت، ضعف‌ها و قوّت‌های پیشینیان خود و نیز تجارب خویش در حوزه [[اراک]]، بیش از هر چیز به برنامه‌ریزی برای تثبیت و پیشرفت حوزه می‌اندیشید. تحول در روش‌های آموزش در حوزه، تخصصی شدن [[ابواب فقه]]، توسعه دامنه معلومات دانش پژوهان حوزه، حتی آموزش زبان‌های خارجی، و به‌طور خلاصه تربیت محقق و [[مجتهد]]، از برنامه‌های او بود.<ref>زنجانی، الکلام یجرّ الکلام، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۲۴؛ کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۴۷؛ «مصاحبه با حجة الاسلام والمسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد»، ص۶۷–۶۸، ۸۷–۸۸، ۹۲.</ref>

همچنین حائری هر روز موضوع درس بعدی را مشخص می‌کرد تا شاگردانش پیشاپیش آن را مطالعه کنند. او بر آن بود که مباحث [[اصول فقه]] باید مختصر و کاربردی مطرح شود؛ ازاین رو، در تألیف [[دُرَرُ الاصول]] به این نظر عمل کرد و نیز دوره کامل درس اصول فقه را در مدت تقریبآ چهار سال تدریس کرد.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۷۴–۷۵؛ «مصاحبه با حضرت آیت الله حاج سید علی آقا محقق داماد»، ص۵۰، ۵۵.</ref>

شیخ عبدالکریم حائری فردی خوش‌اخلاق، شوخ‌طبع، معتدل و دور از ظاهرسازی و [[ریا|ریاکاری]] بود. در مصرف [[وجوهات شرعی]]، بسیار احتیاط می‌کرد و بر زندگی‌اش [[زهد]] و ساده‌زیستی حاکم بود.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۵۲–۵۴؛ «مصاحبه با حضرت آیت الله حاج سید علی آقا محقق داماد»، ص۴۷–۴۸.</ref>

وی توجهی ویژه به وضع زندگی طلبه‌ها و برطرف کردن مشکلاتشان داشت، گاهی شخصاً به حجره‌های آنان می‌رفت، از میزان توجه آنان به درس و مطالعه آگاه می‌شد و افراد پرکار و کوشا را تشویق می‌کرد.<ref>«مصاحبه با حضرت آیت الله حاج سید علی آقا محقق داماد»، ص۴۱–۴۲.</ref>

او به [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت (ع)]] بسیار علاقه‌مند بود و در جوانی در [[سامرا]] نوحه خوان این مراسم بود. برپایی سوگواری در [[ایام فاطمیه]] دوم ([[۱ جمادی‌الثانی|اول]] تا [[۳ جمادی‌الثانی]]) را در [[ایران]] مرسوم کرد. به جای مراسم [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه]] و شبیه خوانی، مجالس [[روضه‌خوانی (آیین)|روضه خوانی]] را رواج داد و برای جلوگیری از نقل مطالب بدون منبع در مجالس اهل بیت و مناسبت‌های مذهبی کوشید.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۴۸–۵۰؛ رضوی، ص۱۵۱–۱۵۴.</ref>

شواهد زیادی وجود دارد که به استناد آن‌ها می‌توان شخصیت حائری را اساساً غیرسیاسی قلمداد کرد. به نظر می‌رسد که کناره‌گیری شدید او از دخالت در مسائل سیاسی، به حدی که حیرت و بلکه اعتراض برخی را برانگیخت،<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۶۱–۶۲؛ حائری، عبدالحسین، ص۱۶۱–۱۶۲.</ref> بیش از آنکه بنا به مصلحت جویی بوده باشد از روحیه او ناشی می‌شده است.

برخی از شاگردان حائری از جمله میرزا محمود آشتیانی، [[محمد ثقفی تهرانی|میرزا محمد ثقفی]]، [[محمدعلی اراکی]] و [[سید محمدرضا گلپایگانی|سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، بر دررالفوائد حاشیه نوشته‌اند که برخی از آن‌ها به چاپ رسیده‌است.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۱۰۳–۱۰۵.</ref>

از وی ۵ اثر تألیفی باقی مانده‌است که عبارتند از: دُرَرُالفوائد، کتاب النکاح، کتاب الرضاع، کتاب المواریث و کتاب الصلوة.<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۹۹–۱۰۱.</ref>

این تقریرات را شاگردانش تدوین کرده‌اند؛ مانند رساله الاجتهاد و التقلید، کتاب البیع و کتاب التجارة، هر سه به قلم [[محمدعلی اراکی]] و تقریرات درس‌های او، به قلم [[سید محمدرضا گلپایگانی|سید محمد رضا گلپایگانی]] و [[میرزامحمود آشتیانی]].<ref>کریمی جهرمی، آیت الله مؤسس…، ۱۳۷۲ش، ص۱۰۵.</ref>

پرونده:اقامه نماز عید توسط آیت الله حائری.jpg|اقامه [[نماز عید]] به [[امام جماعت|امامت]] [[آیت الله]] حائری

پرونده:آیت الله حائری.jpg|[[آیت الله]] حائری

پرونده:نماز جماعت آیت الله حائری در حرم حضرت معصومه(س).jpg|[[نماز جماعت]] [[آیت الله]] حائری در [[حرم حضرت معصومه(س)]]

پرونده:تصویر نماز آیت الله حائری به همراه تسبیح تربت بر روی عمامه ایشان.jpg|تصویر [[نماز]] آیت الله حائری

پرونده:تصویری از اجازه اجتهاد آیت الله حائری.jpg|[[اجازه اجتهاد]] شیخ عبدالکریم حائری

پرونده:تشییع جنازه آیت الله حائری.jpg|تصویری از [[تشییع]] جنازه [[آیت الله]] حائری