|
|
| خط ۲۵۰: |
خط ۲۵۰: |
|
| |
|
| ==علم و هنر در کوفه == | | ==علم و هنر در کوفه == |
| '''فقه''': در اواخر عمر [[امام صادق]](ع)، مکتب [[فقه]] شیعی از [[مدینه]] به کوفه منتقل شد و، حیات فقهی جدیدی در کوفه شکل گرفت.
| | امام صادق(ع) در اواخر عمر خود از مدینه به کوفه رفت و موجب شکل‌گیری مکتبی فقهی و حدیثی در کوفه شد. بر اساس کتاب [[تاریخ الکوفة]]، [[امام صادق]](ع) در زمان حکومت [[سفاح]] به کوفه رفت و برای دو سال در آنجا در بین بنی‌عبدالقیس منزل گزید. در این مدت شیعیان از هر طرف به نزد وی آمده و از علم او بهره می‌گرفته‌اند. بنابر آنچه از محمد بن معروف هلالی نقل شده، فراوانی جمعیت در اطراف امام صادق(ع) چنان بوده که او نتوانسته با امام دیدار کند. بنابر نقل [[حسن وشاء]]، حدود نهصد نفر در مسجد کوفه، احادیثی از امام صادق(ع) را بازگو می‌کرده‌اند.<ref>برقی، تاریخ الکوفه، ۱۴۲۴ق، ص۴۶۶.</ref> |
| در کتاب [[تاریخ الکوفة]] آمده است [[امام صادق]](ع) در زمان حکومت [[سفاح]] به کوفه رفت و برای دو سال در آنجا در بین بنی‌عبدالقیس منزل گزید. در این مدت شیعیان از هر طرف به نزد وی می‌آمدند و از علوم او بهره می‌گرفتند. از محمد بن معروف هلالی نقل شده است که برای ملاقات امام صادق به حیره رفت ولی به دلیل کثرت جمعیتی که بر گرد امام بود نتوانست با ایشان ملاقات کند.
| |
| [[حسن وشاء]] می‌گوید: من [[مسجد کوفه]] را از نزدیک دیدم که حدود نهصد شیخ در آن می‌گفتند: «حَدَّثنی [[جعفر بن محمد الصادق|جعفر بن محمد]](ع)».<ref>برقی، تاریخ الکوفه، ۱۴۲۴ق، ص۴۶۶.</ref> | |
|
| |
|
| :'''ویژگی‌های مکتب فقهی کوفه'''
| | در این دوره، تدوین و نوشتن [[حدیث]]، اهمیت خاصی یافت. این روند از دوران امام باقر(ع) آغاز شد و در زمان امام صادق(ع) به اوج خود رسید. امام صادق(ع) [[اصحاب]] خویش را به ضبط و نوشتن احادیث ترغیب می‌نمود.<ref>کریمی‌نیا، «تاریخ فقه و حقوق»، ص۴۶.</ref> |
| *در این دوره به امر تدوین و نوشتن [[حدیث]] اهمیت خاصی مبذول می‌شد. آغاز نوشتار و تدوین حدیث به زمان امام باقر(ع) می‌رسد و در زمان امام صادق(ع) به اوج خود رسید. امام صادق(ع) شدیداً [[اصحاب]] خویش را به ضبط و نوشتن احادیث ترغیب می‌فرمود. [[ابوبصیر]] می‌گوید: امام صادق(ع) فرمودند: (احادیث و علوم را) بنویسید. همانا شما نمی‌توانید علوم را حفظ کنید، مگر از طریق نگارش و کتابت آن.
| |
| *در این دوره مسائل جدید و [[مستحدثه]] فراوانی به وجود آمدند که از [[قرآن]] کریم برای آن جوابی نمی‌یافتند، و آنچه که فقهای [[اهل سنت]] از روایات و اخبار در دست داشتند، پاسخ گو نبود و وضعیت جامعه و تبلیغات آن روز به گونه‌ای نبود که مردم به [[اهل بیت]](ع)، مراجعه کنند. از این رو، فقهای [[اهل سنت]] به [[قیاس فقهی|قیاس]]، [[استحسان]]، [[رأی]] و [[ظن]] روی آوردند.
| |
| *در این دوره بین نقل راویان اختلاف پیش آمد. روایات بسیاری از [[ائمه اطهار]](ع) نقل شد و گاه در یک موضوع واحد، دو روایت متعارض نقل می‌شد. از این رو، برخی راویان از [[ائمه اطهار]](ع) راهی برای شناخت حدیث درست از نادرست درخواست می‌کردند. روایاتی که تحت عنوان اخبار علاجیه وجود دارد، برای حل تعارض این گونه اخبار است.
| |
| *در این دوره ملاک‌های [[اجتهاد]] و استنباط [[احکام شرعی]] مانند [[استصحاب]]، [[برائت]]، [[احتیاط]]، [[تخییر]]، [[قاعده طهارت]]، [[قاعده ید]]، [[اباحه]] و [[حلیت]] از سوی [[ائمه]](ع) بیان شد. در مواردی راویان به مناطق دور سفر می‌کردند که برای پرسش‌های مطرح شده نمی‌توانستند با امام(ع) در تماس باشند. از این رو، با استفاده قواعد و اصول فقهی به [[اجتهاد]] استنباط احکام شرعی پرداختند.<ref>کریمی نیا، «تاریخ فقه و حقوق»، ص۴۶.</ref>
| |
|
| |
|
| '''حدیث''': آغاز مدرسه حدیثی [[اهل سنّت]] در کوفه به عصر فتوحات و تأسیس این شهر، در عصر [[خلیفه دوم|خلیفه دوّم]] باز می‌گردد. پس از تأسیس کوفه و مهاجرت برخی از [[صحابه]] [[محمد(ص)|پیامبر]](ع) به این شهر، [[حدیث]] نبوی در آنجا گسترش یافت و محافل درسی در زمینه‌های [[حدیث]] و [[تفسیر]] منعقد شد. مدرسه حدیث کوفه در مقابل مدرسه حدیث [[مدینه]] لحاظ می‌شود.
| | مدرسه حدیثی کوفه در دوره خلیفه دوم و توسط اهل سنت آغاز شد و نقل احادیث نبوی در آن گسترش یافت و به رقیبی برای مدرسه حدیثی مدینه تبدیل شد، اما حضور شیعیان در کوفه، باعث تنوع و پویایی جریان نقل حدیث در این شهر شد. [[خاندان اعین|خاندان کوفی اعین]]، از پیروان امام باقر(ع)، نقشی جدی در مکتب حدیثی شیعه در کوفه داشتند. در میان اصحاب امام صادق(ع) هم کوفیان فراوانی به چشم می‌خورد که شیخ طوسی در کتاب رجال خود، ده‌ها مورد از این محدثان را نام برده است. |
|
| |
|
| :'''ویژگی‌های مکتب حدیثی کوفه:'''
| | برخی از محققان معتقدند بخش عمده‌ای از ۶۶۰۰ کتابی که [[شیخ حر عاملی]] در [[وسائل الشیعه]]، تدوین آنها را به قدمای شیعه اثنی عشری که معاصر ائمه(ع) بوده‌اند نسبت می‌دهد، توسط محدّثان کوفی تدوین شده است. [[اصول اربعمأة]]، ثمره تدوین همین آثار حدیثی دانسته شده است.<ref>جباری، «نگاهی به مکاتب حدیثی شیعه در سده های اولیه»، ص۵۹.</ref> |
| *''پویایی و عقل گرایی'': حضور شیعیان در کنار مخالفان در این ناحیه و درگیری‌های فقهی کلامی، خود به خود این مکتب حدیثی را به سمت نوعی پویایی و نشاط حرکت می‌داد.
| |
| *''کثرت محدّثان کوفی و نقش ائمه(ع) '': در زمینه تعداد محدّثان شیعی ساکن در کوفه، روایاتی در دست است که حاکی از کثرت قابل توجه راویان شیعی در این حوزه حدیثی، پس از استقرار [[تشیع]] در آن است. نخستین گروه از شاگردان [[امام باقر]] را برخی از [[شیعیان]] کوفه می‌یابیم که در رأس آنها می‌توان از [[خاندان اعین]] نام برد. برادران اعین عامل تبلیغ و نشر تعالیم [[اهل بیت]](ع) در کوفه بودند. مراوده‌های [[شیعیان]] کوفه با [[امام صادق]](ع) در [[مدینه]] نیز ادامه یافت و مشایخ شیعی از کوفه به صورت فردی یا گروهی به محضر آن حضرت رفته و کسب حدیث می‌نمودند. گذری به فهرست اصحاب [[امام ششم]] در رجال شیخ طوسی نیز مؤید این نکته است که راویان آن حضرت در درجه اوّل کوفی بوده‌اند و گاه ده‌ها نام را در [[اصحاب]] آن حضرت ذکر می‌کند که وصف مشترک همه آنها «کوفی» است.
| |
| *''حضور [[امام صادق]] و وکلای [[ائمه]](ع) در کوفه'': هجرت دو ساله [[امام صادق]](ع) به کوفه در عصر [[ابوالعباس سفّاح]]،و گستردن بساط تربیت شاگردان در این شهر، با توجه به تازه کار بودن دولت [[بنی عباس]] و اهتمام آن به تثبیت کامل حاکمیت خود، و عدم توجه کافی به فعالیت‌های [[امام صادق]](ع) موجب آن گردید که این دو سال برای محدّثان شیعی و حتی برای برخی از محدّثان غیرشیعی، به دوران پربرکتی تبدیل شود. درباره همین دو سال است که بنا به نقلی، [[ابوحنیفه]] این واقعیت را نسبت به خودش بر زبان رانده که: «لولا السنتان لهلک النعمان.»
| |
| *''تدوین اصول و کتب حدیثی'': از جمله ویژگی‌های مهمّ مکتب حدیثی کوفه، پرداختن محدّثان این حوزه به تدوین و کتابت منابع حدیثی است که از نظر کمی و کیفی قابل توجه است و بخش عمده‌ای از ۶۶۰۰ کتابی که [[شیخ حر عاملی]] در آخر فائده چهارم از [[وسائل الشیعه]]، تدوین آنها را به قدمای شیعه اثنی عشری که معاصر ائمه(ع) بوده‌اند نسبت می‌دهد، توسط محدّثان کوفی تدوین گشته است. ثمره همین کتابهای مدوّن، پیدایش «[[اصول اربعمأة]]» بود. البته این مجموعه‌های مدوّن در ابتدا شکل مجموعه‌های روایی شخصی داشت که یک راوی مجموع مسموعات حدیثی خود را یک جا جمع کرده بود که بعدها تبویب گشته و شکل منظَّم تری به خود گرفت.<ref>جباری، «نگاهی به مکاتب حدیثی شیعه در سده های اولیه»، ص۵۹.</ref>
| |
|
| |
|
| '''نحو'''
| | علاوه بر علوم فقهی و حدیثی، دانش نحو هم در کوفه دارای اهمیت بوده و مکتب نحوی کوفه در برابر مکتب بصره، دو پایگاه اساسی علم نحو بوده‌اند. چنانکه [[سید محسن امین]] در [[اعیان الشیعه]] گفته، بانیان اول علم نحو در بصره و کوفه، علمای [[شیعه]] بوده‌اند.<ref>مهاجرانی، «تاریخ صرف و نحو»، ص۱۰۱.</ref> |
| در نحو دو مکتب عمده وجود دارد: مکتب [[بصره]] و مکتب کوفه. از ابتدای کار این دو مکتب اختلافات زیادی بین بزرگان آنها به وجود آمد. [[سید محسن امین]] در [[اعیان الشیعه]] می‌گوید بانیان اول علم نحو در بصره و کوفه، علمای [[شیعه]] بودند که این دانش را در این دو سرزمین بسط و نشر دادند. | |
|
| |
|
| [[پرونده:بخشی از سوره فاطر به خط کوفی متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری).JPG|بندانگشتی|بخشی از سوره فاطر به خط کوفی متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری)]] | | [[پرونده:بخشی از سوره فاطر به خط کوفی متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری).JPG|بندانگشتی|بخشی از سوره فاطر به خط کوفی متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری)]] |
| پیشوای نحو و لغت در مکتب کوفه [[کسائی]] است که آگاهترین مردم آن دیار در این دانش بوده است.<ref>مهاجرانی، «تاریخ صرف و نحو»، ص۱۰۱.</ref>
| |
|
| |
|
| به خاطر اینکه کوفی ها، با بنی عباس در قیام علیه بنی امیه همکاری کردند بنی عباس از کوفی‌ها در مقابل بصری‌ها حمایت می‌کردند و از علمای کوفی برای تربیت فرزندان خویش دعوت به عمل می‌آوردند.{{مدرک}}
| | خط کوفی، ده‌ها سال خط غالب در میان اقوام عرب بوده و در قرآن، نامه‌ها و سکههای درهم و دینار، مورد استفاده قرار می‌گرفته است.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۰ـ۳۲۷.</ref> |
| | |
| '''خط کوفی'''
| |
| خط کوفی به خط زاویه‌دار و مسطحی می‌گویند که زاویه‌های آن مایل به تربیع (چهارگوش) و مسطحات آن، زوایای مستقیم دارد. این خط ده‌ها سال خط غالب عرب به شمار می‌رفت و [[قرآن]]ها و نامه‌ها با آن نوشته می‌شد و همچنین با این خط، روی سکههای [[درهم]] و [[دینار]] ضرب می‌شد.
| |
| حروف خط کوفی در آغاز بدون نقطه و بدون حرکت‌های اعرابی نگاشته می‌شد و به سبب آنکه حافظان و قاریان [[قرآن]] فراوان بودند و آن را سینه به سینه از پیامبر گرفته بودند اشتباه و خطا کمتر در آن رخ می‌داد اما پس از نیمه اول قرن اول که اعراب با اقلیت‌های دیگر به شدت مختلط شده بودند کم کم خطا و اشتباه در قرائت [[قرآن]] نمودار شد لذا [[ابوالاسود دوئلی]] برای سهولت قرائت [[قرآن]] به وسیله نقطه ها، نگارش فتحه، ضمه و کسره را ابداع کرد.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۰ـ۳۲۷.</ref>
| |
|
| |
|
| ==شهر کوفه در روایات== | | ==شهر کوفه در روایات== |
